Mỹ tuyên bố 737 MAX sẽ bị tạm ngừng bay cho đến ít nhất tháng Năm tới. Một số hãng hàng không nói sẽ tìm kiếm bồi thường trong lúc Boeing tạm ngừng việc giao hàng. Giới phân tích cho rằng ảnh hưởng lâu dài cho Boeing còn phụ thuộc kết quả điều tra. Lo ngại xảy ra sau khi chuyến bay của Ethiopian Airlines gặp nạn hôm 10/3, làm 157 người thiệt mạng.
Khủng hoảng niềm tin mang tên Boeing
Việc Trung Quốc cấm dòng máy bay Boeing 737 MAX sau vụ tai nạn thảm khốc của hãng hàng không Ethiopian Airlines đã phủ bóng đen lên các nhà sản xuất máy bay Mỹ - vốn đang hy vọng về những đơn đặt hàng lớn có liên quan tới một thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung.
| Hiện trường vụ tai nạn với những mảnh vỡ của chiếc Boeing 737 MAX 30 tại Ethiopia. (Nguồn: THX) |
Trong những tuần gần đây, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy sẽ có một đơn đặt hàng lớn hơn 100 chiếc máy bay trị giá trên 10 tỷ USD từ Trung Quốc, trong bối cảnh cả Washington và Bắc Kinh đều thông báo rằng hai bên đã đạt được một số tiến triển trong các cuộc đàm phán nhằm giải quyết cuộc chiến thương mại kéo dài nhiều tháng qua. Theo những nguồn tin thạo về vấn đề này, những mong đợi như vậy xuất phát từ những dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang có nhu cầu rất lớn - không chỉ bởi hoạt động mua sắm công của Trung Quốc đã sụt giảm vì hai nước rơi vào cuộc chiến về thuế quan, mà còn bởi Trung Quốc đã không có đơn đặt hàng tư nhân mua máy bay Boeing nào trong năm 2018.
Tuy nhiên, cho dù nhiều điều sẽ thay đổi sau khi các nhà điều tra của Ethiopia thu thập các manh mối về vụ rơi máy bay thảm khốc thứ hai chỉ trong vòng 5 tháng của dòng máy bay Boeing 737 MAX, song những nguồn thạo tin nói trên cũng không chắc phải mất bao lâu Trung Quốc mới sẵn sàng cho phép sử dụng trở lại dòng máy bay này sau khi yêu cầu các hãng hàng không của Trung Quốc ngừng sử dụng Boeing 737 MAX.
Ngày 13/3, Mỹ đã tham gia vào làn sóng cấm sử dụng máy bay Boeing 737 MAX cùng nhiều quốc gia khác sau vụ tai nạn máy bay ở Ethiopia hôm 10/3 khiến tất cả 157 người trên chuyến bay thiệt mạng. Các nghị sĩ Mỹ tuyên bố rằng, các máy bay thuộc dòng này sẽ bị cấm bay trong nhiều tuần.
Các nhà phân tích cho rằng vụ tại nạn máy bay ở Ethiopia sẽ khiến hãng Boeing của Mỹ càng thêm lo ngại về các hợp đồng bán máy bay cho Trung Quốc. Nhà phân tích hàng không vũ trụ Richard Aboulafia của Teal Group, nói: "Đây rõ ràng là một trong những vấn đề khiến hãng này phải quan ngại bởi Trung Quốc là thị trường xuất khẩu đơn lớn nhất của Boeing".
Thậm chí trước khi xảy ra khủng hoảng Boeing 737 MAX, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã trở thành vấn đề gây rủi ro ngày càng lớn cho Boeing, vì cứ 4 máy bay của hãng này thì có 1 chiếc được bán cho Trung Quốc.
Cơ hội có thể đến với Airbus
Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ để trở thành thị trường hàng không lớn nhất thế giới trong thập kỷ sắp tới, và nước này đang thu mua các máy bay do Boeing và Airbus sản xuất trong khi cũng đầu tư vào hoạt động sản xuất máy bay ở trong nước. Boeing ước tính, nhu cầu 7.700 chiếc máy bay trong vòng 20 năm tới của Trung Quốc trị giá 1.200 tỷ USD.
| Airbus có thể sắp đạt được một thỏa thuận được đàm phán lâu ngày với Trung Quốc về hàng chục chiếc máy bay thân hẹp. (Nguồn: Reuters) |
Mặc dù tranh chấp thương mại Mỹ - Trung đã gây tổn hại rất rõ ràng tới giới làm ăn kinh doanh của hai nước, ví dụ như nông dân trồng đậu tương của Mỹ và các nhà sản xuất của Trung Quốc, song ảnh hưởng của cuộc chiến thương mại này đối với hãng Boeing lại ít rõ ràng hơn.
Trung Quốc thường có những đơn đặt hàng máy bay lớn và thu hút sự chú ý của dư luận để đánh dấu những sự kiện ngoại giao quan trọng, điển hình như hợp đồng mua 300 chiếc máy bay Boeing được ký kết khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tới thăm Bắc Kinh năm 2017. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho biết, thực chất các thỏa thuận như vậy thường bao gồm cả các đơn đặt hàng cũ, đơn đặt hàng mới và những đơn đặt hàng trong tương lai, có nghĩa rằng ảnh hưởng mà Boeing phải gánh chịu rất mơ hồ. Điều tương tự cũng xảy ra đối với bất kỳ đơn đặt hàng máy bay mới nào được công bố kèm theo thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung.
Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng, ông tin tưởng Mỹ có thể đạt được một thỏa thuận thương mại với Trung Quốc, nhưng sẽ không chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào không phù hợp với các lợi ích của Mỹ.
Nhiều khả năng Trung Quốc có thể sẽ quyết định đặt một đơn đặt hàng lớn với hãng Airbus để giải quyết nhu cầu ngày càng lớn về máy bay của nước này. Các đơn đặt hàng máy bay châu Âu của Trung Quốc hiện cũng đang chững lại, một phần là bởi Trung Quốc lo ngại sẽ gây ra một cuộc tranh cãi thương mại và cũng bởi nền kinh tế của nước này hiện cũng đang tăng trưởng chậm lại.
Một cố vấn của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, ngày 14/3, cho biết hiện có những dấu hiệu tích cực cho thấy Airbus sắp đạt được một thỏa thuận được đàm phán lâu ngày với Trung Quốc về hàng chục chiếc máy bay thân hẹp.
“Quả bóng” đang nằm bên sân Mỹ
Các đòn trả đũa thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc - hai cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới - đã khiến tăng trưởng toàn cầu chậm lại và đẩy Boeing vào tình thế thế "đi trên dây" nhiều tháng qua. Một mặt, Boeing đang tìm cách tăng cường dấu ấn của mình tại Trung Quốc nhằm mục đích giành thắng lợi trong kinh doanh và tăng số máy bay bán được tại châu Á, vượt qua hãng Airbus. Mặt khác, những người điều hành hãng Boeing phải tỏ ra rất thận trọng khi công khai thảo luận về thương mại, nhằm tránh xung đột với Tổng thống Trump - người liên tục nói rằng Mỹ phải có những bước đi nhằm bảo vệ việc làm và công nghệ của người Mỹ.
| Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại sự kiện tại một nhà máy của Boeing ở Nam Carolina, tháng 2/2017. (Nguồn: Getty Images) |
Trước khi máy bay Boeing 737 MAX bị nhiều nước cấm bay, một nguồn thạo tin nói rằng Boeing có thể giành được một đơn đặt hàng "lớn" mà trong đó chủ yếu là các máy bay 737. Các số liệu của Boeing cho thấy hãng này không giành được bất kỳ đơn đặt hàng máy bay nào được công bố công khai tại Trung Quốc hồi năm ngoái vì cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Các nguồn thạo tin cũng cho biết, kể cả trong số các đơn đặt hàng yêu cầu không công bố tên người mua, Boeing cũng không có bất kỳ đơn đặt hàng nào mới từ Trung Quốc.
Các nhà phân tích cho rằng bất kỳ tranh cãi nào về thương mại hay tính an toàn chắc chắn sẽ không ảnh hưởng tới việc Trung Quốc luôn có những đơn đặt hàng máy bay cân bằng giữa Mỹ và châu Âu để đạt được sự cân bằng về chính trị. Tuy nhiên, Yang Yingbao, một giáo sư đã nghỉ hưu của Đại học Hàng không và Vũ trụ Nam Kinh, cảnh báo rằng nếu cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung không được giải quyết, tranh chấp này có thể sẽ buộc Trung Quốc phải hành động. Ông nói: "Nếu Chính phủ Mỹ gây trở ngại và không cho phép Boeing bán máy bay, điều này sẽ buộc Trung Quốc phải mua máy bay của Airbus".
Số phận các đơn hàng
Cơ quan quản lý của Mỹ nói 737 MAX, máy bay bán chạy nhất của Boeing, là mẫu mới, từ mẫu truyền thống 737, và việc giao hàng chỉ mới bắt đầu năm 2017. Hiện toàn cầu có 370 máy bay này đang hoạt động, trong khi Boeing đã nhận đơn đặt hàng lên tới 5.000 chiếc. Mỗi máy bay có giá khoảng 45-50 triệu USD.
| 320 Neo của Airbus hiện là đối thủ trực tiếp của 737 MAX. (Nguồn: Pinterest) |
Boeing hiện tạm thời ngừng giao hàng, mặc dù vẫn sẽ tiếp tục sản xuất loại máy bay này. Tuy nhiên, một số khách hàng cân nhắc việc hủy hợp đồng. Garuda của Indonesia nói có thể sẽ hủy đơn hàng 20 máy bay. VietJet của Việt Nam nói đơn hàng 25 tỉ USD sẽ phụ thuộc kết quả điều tra. Trong khi đó, Norwegian Air và Smartwings dường như đang đòi Boeing trả tiền. 320 Neo của Airbus là đối thủ trực tiếp của 737 MAX. Tuy nhiên, không đơn giản một sớm một chiều để một hãng bay đổi từ Boeing sang Airbus hay ngược lại. Đó là vì một đơn hàng có thể mất nhiều năm trước khi hoàn tất. Ngoài ra còn là vấn đề đào tạo phi công.
Peter Morris từ Ascend giải thích: “Thường là có phi công Boeing và phi công Airbus”. Hệ thống điều khiển của hai hãng này khác nhau. Phi công cần có bằng chứng nhận trước khi được lái máy bay hãng khác, nên không dễ dàng. Nếu 737 MAX bị ngừng trong thời gian dài, khách hàng có thể yêu cầu đàm phán lại, khiến Boeing bị ảnh hưởng thu nhập.