Ngày 25/3, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký tuyên bố xác nhận Cao nguyên Golan thuộc chủ quyền của Israel, một quyết định đảo ngược chính sách đã tồn tại hơn nửa thế kỷ của Mỹ tại Trung Đông.
Đây có thể được xem là “cú huých” đáng kể mà ông Trump dành cho Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu chỉ 2 tuần trước bầu cử. Trong khi đó, quyết định nói trên của người đứng đầu Nhà Trắng lại đập tan những hy vọng của không ít người Arập về một ngày nào đó Israel và Palestine sẽ cùng nhau đàm phán tiến đến hòa bình, đồng thời làm dấy lên những hoài nghi rằng liệu Washington có xứng là một “trọng tài phân xử” công bằng hay không.
Ít nhất, các đồng minh và kẻ thù của Mỹ đều có thể nhất trí một điều rằng, tuyên bố của Tổng thống Trump hôm 21/3 là bước ngoặt trong chính sách của Mỹ đối với vùng lãnh thổ mà Israel chiếm từ Syria trong cuộc chiến 1967 và sáp nhập vào năm 1981, hành động bị Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) xem là trái phép.
| Tổng thống Donald Trump ký tuyên bố công nhận chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan. (Nguồn: Reuters) |
Bước đi đầy tranh cãi
Liên đoàn các quốc gia Arập (AL), Iran, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga và Liên minh châu Âu (EU) chỉ trích tuyên bố của ông Trump và tái khẳng định quyền của Syria đối với Cao nguyên Golan bị Israel chiếm đóng.
Faruk Logoglu, cựu Đại sứ Thổ Nhĩ Kỳ tại Washington cho rằng, Ankara cần xúc tiến đối thoại trực tiếp với Chính quyền Syria càng sớm càng tốt “để thể hiện cam kết của mình với tuyên bố về sự toàn vẹn lãnh thổ của Syria”. Vị Đại sứ này gọi tuyên bố của Tổng thống Trump là sự tấn công cực kỳ nguy hiểm. Nhà ngoại giao kỳ cựu này nhấn mạnh: “Tuyên bố của ông Trump là một động thái tiếp theo trong chuỗi các bước phá hoại, nhằm gây bất ổn trật tự thế giới mà chúng ta chứng kiến kể từ khi ông Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ. Điều đó mâu thuẫn với Nghị quyết 242 của HĐBA LHQ và quan trọng hơn là đi ngược lại nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, quy định không được vi phạm sự toàn vẹn lãnh thổ của một quốc gia thông qua việc chiếm đóng… Với quyết định này, ông Trump đã tiến thêm một bước để tiếp tục khuấy động cuộc xung đột ở Trung Đông”. Ông Logoglu cũng cho rằng, HĐBA cần tổ chức một cuộc họp khẩn cấp để phản đối mạnh mẽ quyết định này và “các quốc gia thành viên cần nêu rõ quan điểm của họ.
Trong khi đó, nhà nghiên cứu chính trị, chuyên gia quan hệ quốc tế hiện làm việc tại Đại học Trung Đông (ODTU) Hussein Baghi nêu lên tình trạng pháp lý của Cao nguyên Golan và nhấn mạnh rằng, vấn đề này sẽ không thể giải quyết được chừng nào khu vực này còn bị Israel chiếm đóng.
Ông Baghi bình luận: “ông Trump tiếp tục phá hủy mọi thứ xung quanh mình, khiến cho xung đột đã ‘đóng băng’ trong khu vực sẽ leo thang hơn nữa. Nếu ông Trump được bầu cho nhiệm kỳ tổng thống tiếp theo, tình hình sẽ có bước ngoặt thậm chí còn nguy hiểm hơn”.
Mục tiêu sâu xa
Nhiều nhà phân tích đánh giá quyết định của Tổng thống Trump cũng một phần là để gia tăng cơ hội tái đắc cử vào năm 2020, với mục tiêu nhằm vào lực lượng cử tri theo trường phái Phúc âm. Nhiều người trong số này đã bỏ phiếu ủng hộ ông Trump vào năm 2016 và họ được nhiều quan chức cấp cao trong chính quyền như Ngoại trưởng Mike Pompeo hay Phó Tổng thống Mike Pence đặc biệt ca ngợi.
Giới chức Nhà Trắng nói rằng, quyết định về Jerusalem và Cao nguyên Golan được căn cứ trên tình hình thực tế và là nền tảng cho tiến trình đàm phán hòa bình chính đáng. Đại sứ Mỹ tại Trung Đông Jason Greenblatt cho rằng, khó có thể tưởng tượng được việc Israel “sẽ để Golan rơi vào tay Syria hay bất kỳ thế lực xấu xa nào trong khu vực, chẳng hạn như Iran”.
Giới chức chính quyền ngày càng ủng hộ quyết định liên quan tới Golan từ năm ngoái, sau khi Israel liên tục tỏ ý lo ngại về việc quân đội Iran cùng các lực lượng ủy nhiệm giành quyền kiểm soát các vùng lãnh thổ phía Tây Nam Syria. Cố vấn an ninh quốc gia John Bolton được cho là một nhân tố quan trọng dẫn tới sự thay đổi chính sách này.
| Cao nguyên Golan thuộc chủ quyền của Syria bị Israel chiếm đóng và sáp nhập dù quốc tế không thừa nhận (Nguồn: Al Jazeera) |
Rủi ro khôn lường
Quyết định của ông Trump, sau tuyên bố công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel vào tháng 12/2017, có thể “khích lệ” các cường quốc khác sáp nhập lãnh thổ, hủy hoại kế hoạch hòa bình lâu năm của Mỹ tại Trung Đông và đẩy Israel trở lại xung đột với các nước láng giềng Arập.
Giáo sư Fawaz Gerges, chuyên ngành quan hệ quốc tế tại Trường Kinh tế London, tác giả cuốn sách “Making the Arab World” (tạm dịch: “Tạo dựng Thế giới Arập”) bình luận: “Ông Donald Trump đã khiến Israel chắc chắn sẽ vướng vào một cuộc đối đầu liên miên với các nước Arập láng giềng trong nhiều thập kỷ. Điều mà ông làm chẳng khác nào việc đóng thêm một chiếc đinh vào cỗ quan tài chôn vùi tiến trình hòa bình và hòa giải Arập - Israel. Đây là một bước ngoặt quan trọng, chẳng còn gì để mà thảo luận nữa”.
Eric Goldstein, Giám đốc phụ trách Trung Đông và Bắc Phi của tổ chức Quan sát Nhân quyền cho rằng, có vẻ như Tổng thống Trump muốn xói mòn những quy định và luật pháp quốc tế tại Cao nguyên Golan và điều này có thể sẽ càng khích lệ “các quốc gia chiếm đóng tăng cường những nỗ lực đánh chiếm đất đai, xây dựng các khu định cư và khai thác tài nguyên”.
Sau quyết định của Mỹ đối với Jerusalem và Cao nguyên Golan, Iran và Hezbollah càng dễ dàng thể hiện rằng, họ là những đồng minh kiên định duy nhất ủng hộ mục tiêu của người Palestine. Nhà nghiên cứu Galip Dalay, hiện làm việc tại Viện Brookings tại Doha và là cộng tác viên của Đại học Oxford bình luận: “Điều này sẽ củng cố sức mạnh của trục Iran trong cuộc đối đầu giữa Iran - Hezbollah - Assad với Israel và Mỹ”. Theo ông, các nhà lãnh đạo Arập không thể công khai ủng hộ quyết định về Jerusalem và Cao nguyên Golan của Tổng thống Trump bởi hành động đó sẽ khiến uy tín của họ càng bị tổn hại hơn nữa.
Dennis Ross, từng là nhà đàm phán về các vấn đề Trung Đông nói: “Họ (các nước Arập) do dự trong việc ủng hộ (quyết định của Trump) vì không gian chính trị của họ đang bị tổn hại. Mọi quyết định của chính quyền (Mỹ) đều đẩy các nước Arập vào thế phòng thủ”. Cũng theo ông Ross, việc Mỹ thừa nhận chủ quyền của Israel tại Cao nguyên Golan sẽ càng khích lệ phe cánh hữu tại quốc gia này thúc đẩy mục tiêu hợp pháp hóa các khu định cư tại Bờ Tây và đó “sẽ là dấu chấm hết cho giải pháp hai nhà nước”.