| Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng và Tổng thống Philippines Benigno Aquino, ngày 21/5 tại Manila. |
Cuộc gặp giữa Tổng thống Philippines Benigno Aquino và Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng (ngày 21/5) đã cho thấy “các cuộc thảo luận hiệu quả” về việc thiết lập quan hệ đối tác chiến lược song phương, đánh dấu một bước tiến quan trọng hướng tới việc tăng cường hợp tác chính trị và kinh tế giữa hai nước. Cuối cùng, họ đã quyết định chuyển từ mối quan hệ láng giềng tương đối thụ động sang hợp tác chiến lược được thể chế hóa, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh hàng hải và bảo đảm ổn định khu vực.
Trước đây, hai quốc gia đã có những cách tiếp cận khác nhau trong việc giải quyết các tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc. Những năm gần đây, Philippines đã chọn cách kết hợp những ngôn ngữ mang tính đối đầu và sự phản đối bằng pháp lý, tăng cường liên minh quân sự với Washington. Trong khi đó, Việt Nam chủ yếu dựa vào ngoại giao song phương kiên trì thúc đẩy các chương trình hợp tác chung với Trung Quốc. Khi Philippines quyết định kiện Trung Quốc lên Tòa án trọng tài quốc tế của Liên hợp quốc, Việt Nam vẫn im lặng.
Tuy nhiên, quyết định gần đây của Trung Quốc đơn phương đưa giàn khoan dầu khổng lồ vào khu đặc quyền kinh tế nằm trong phạm vi 200 hải lý của Việt Nam đã làm thay đổi các tính toán ngoại giao phức tạp của khu vực. Vì thế, Việt Nam đã quyết định tiến gần hơn đến lập trường của Philippines khi Việt Nam cũng đề cập việc nộp đơn khiếu nại Trung Quốc tương tự như Philippines.
Sức mạnh tổng hợp
Trong Chiến tranh Lạnh, Philippines và Việt Nam đối lập về ý thức hệ. Hai nước cũng tranh chấp các đảo ở Trường Sa. Đến khi kết thúc Chiến tranh Lạnh, Philippines và Việt Nam nổi lên như là những đối thủ cạnh tranh trong thời kỳ toàn cầu hóa kinh tế để có thị phần lớn hơn đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất chi phí thấp.
Tuy nhiên, Philippines hoan nghênh sự hội nhập của Việt Nam như một thành viên không thể thiếu của ASEAN. Các nhà hoạch định chính sách Philippines tin rằng sự hội nhập của Việt Nam vào các cơ chế khu vực hiện có của Hiệp hội sẽ giúp cho sự ổn định và thịnh vượng ở Đông Á. Và họ đã có giả định đúng.
Tận dụng lao động giá rẻ, các chính sách phát triển có chiến lược và sự ổn định về pháp lý, Việt Nam, cũng giống như Philippines, đã thoát khỏi hậu quả của Khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997. Đến Đại suy thoái 2007-2008, Việt Nam được xem như là một hiện tượng khi vẫn thu hút lượng FDI rất lớn. Tăng chi phí sản xuất và các vụ gây rối của lao động gia tăng ở nước láng giềng Trung Quốc cũng khuyến khích các nhà đầu tư di dời cơ sở sản xuất lớn ở Trung Quốc sang Việt Nam. Thời điểm đó, Philippines vật lộn để thu hút FDI và chứng kiến sự di chuyển của các công ty đa quốc gia tới các nước láng giềng. Trong khi đó, Việt Nam dường như sẵn sàng cho nền công nghiệp hóa nhờ vào dòng đầu tư lớn từ Nhật Bản, Singapore, Trung Quốc và Hàn Quốc.
Hơn năm năm sau Đại suy thoái, Philippines đã vươn lên như một thị trường mới nổi nhờ vào sự ổn định chính trị chưa từng có và tăng trưởng trên mức trung bình trong bối cảnh lạm phát và lãi suất ổn định. Philippines đăng cai tổ chức Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) Đông Á 2014, chính thức công bố sự xuất hiện của nước này trên sân khấu thế giới. Trong khi đó, Việt Nam đang phải phải vật lộn với lạm phát tăng cao, kinh tế tăng trưởng chậm lại.
Khi Philippines vượt qua bất ổn kinh tế và đạt được một sự cạnh tranh cân bằng hơn với các nước láng giềng, phạm vi (và tầm nhìn) hợp tác với các thành viên ASEAN đã mở rộng. Philippines không còn chỉ bị ám ảnh với việc thu hút nhiều đầu tư hơn và hỗ trợ chiến lược của các cường quốc như Mỹ, Australia, Nhật Bản và Hàn Quốc, nước này cũng tiếp cận với các nước láng giềng nhỏ hơn có cùng lợi ích.
Sự liên kết hoàn hảo
Trong bối cảnh gia tăng tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông, Việt Nam trở thành một đối tác hoàn hảo của Philippines và ngược lại.
Là các thành viên có ảnh hưởng của ASEAN, hai nước đã quan tâm đến việc thiếu một sự phản ứng thống nhất của khu vực đối với quyết tâm đang gia tăng của Trung Quốc ở Tây Thái Bình Dương. Thỏa thuận chiến lược và sự hợp tác lớn hơn của hai nước về mặt ngoại giao là điều dễ hiểu để tạo nên sức mạnh tổng hợp lớn hơn trong ASEAN.
Cùng với nhau, hai nước cũng hy vọng sẽ kéo các quốc gia khác như Malaysia, Indonesia về cùng một phía. Cho đến nay, Malaysia đã đồng ý tham gia vào các cuộc đối thoại ba bên với Việt Nam và Philippines để thúc đẩy một cách tiếp cận chung về các tranh chấp ở Biển Đông. Trong những tháng gần đây, Jakarta đã công khai chỉ trích đường chín đoạn của Trung Quốc là không có cơ sở theo luật pháp quốc tế trong khi hoàn tất một thỏa thuận biên giới mới với Manila, kết thúc hai thập kỷ tranh chấp lãnh thổ.
Ngoài phối hợp ngoại giao, Philippines cũng có thể tư vấn cho Việt Nam về việc lập hồ sơ pháp lý kiện Trung Quốc ở Tòa án quốc tế. Bằng cách này, cả Manila và Hà Nội có thể sử dụng cơ chế trọng tài quốc tế hiện có để làm suy yếu tuyên bố của Trung Quốc trên Biển Đông. Quan trọng hơn, hai nước đang tiến gần hơn đến việc thiết lập cơ chế diễn tập chung giữa lực lượng hải quân hai nước…
Châu Long (lược dịch)
(*) Richard Javad Heydarian là nhà phân tích kinh tế và các vấn đề quốc tế, giảng viên tại Đại học Ateneo De Manila, nhà tư vấn chính sách cho nhiều cơ quan, tổ chức.