Miền Trung của Việt Nam trong những tuần vừa qua đã phải gánh chịu nhiều hậu quả từ những trận bão, mưa đặc biệt lớn gây ra tình trạng sạt lở đất nghiêm trọng, đặc biệt là tại Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế. Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ năm 1998-2017, ước tính, sạt lở đất đã ảnh hưởng tới 4,8 triệu người và khiến hơn 18.000 người tử vong trên thế giới.
Nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này được cho là do thời gian gần đây, thiên tai diễn biến không tuân theo quy luật, cực đoan, khó lường và là hậu quả trực tiếp của quá trình biến đổi khí hậu.
Theo định nghĩa của WHO, sạt lở đất là sự dịch chuyển của đất đá xuống bên dưới sườn dốc. Hiện tượng này có thể là hậu quả của sự xuất hiện các chấn động địa chất tự nhiên, do hiện tượng phong hóa; sự thay đổi độ ẩm trong đất; sự dịch chuyển của kết cấu bảo vệ của phần chân của mái dốc; do xây dựng công trình trên sườn dốc; do hiện tượng phong hóa bề mặt sườn dốc và do các tác động của con người làm thay đổi.
| Sạt lở đất là một trong những thảm họa thiên nhiên nguy hiểm. (Nguồn: Flickr) |
Nghiên cứu báo động…
Biến đổi khí hậu đang gây ảnh hưởng tới toàn bộ thế giới và nhân loại và đặc biệt là khu vực châu Á. Nhà nghiên cứu về nước tại Đại học Oxford (Anh) nhận định: “Có một sự nhất quán trong các mô hình nghiên cứu và cho thấy, biến đổi khí hậu sẽ khiến châu Á hứng chịu lũ lụt và mùa mưa với cường độ và tần suất lớn hơn”.
Ngoài ra, theo các nghiên cứu định lượng đầu tiên về mối liên hệ giữa lượng mưa và lở đất do Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ (NASA) công bố đầu năm 2020, các trận mưa thường xuyên và dữ dội hơn do biến đổi khí hậu có thể gây ra nhiều trận lở đất hơn ở khu vực núi cao châu Á, đặc biệt là ở Trung Quốc, Tây Tạng và Nepal.
Các ngọn núi cao ở châu Á thường tích trữ nhiều nước ngọt trong tuyết và sông băng hơn bất kỳ nơi nào trên Trái Đất ngoài các cực, và hơn một tỷ người dựa vào nguồn nước đó để sinh sống. Nhóm nghiên cứu của NASA, Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA) và Đại học Stanford đã sử dụng các ước tính vệ tinh và dữ liệu lượng mưa được mô hình hóa để dự báo mức độ thay đổi của lượng mưa trong khu vực có thể ảnh hưởng đến tần suất trượt lở đất.
Nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng nhiệt độ ấm lên sẽ gây ra mưa lớn hơn ở một số khu vực và điều này có thể dẫn đến tăng hoạt động lở đất ở khu vực biên giới Trung Quốc và Nepal. Mưa lớn có thể gây ra lở đất trên địa hình dốc, tạo ra những thảm họa từ phá hủy các thị trấn đến cắt đứt nguồn cung cấp nước uống và mạng lưới giao thông.
Khi đánh giá các mô hình dự báo trong bối cảnh theo năm kịch bản dân số khác nhau, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng hầu hết cư dân trong khu vực sẽ phải đối mặt với nhiều vụ lở đất hơn trong tương lai bất kể kịch bản nào, nhưng tỉ lệ bị ảnh hưởng trực tiếp của hiện tượng sạt sẽ cao hơn khoảng 20%.
… và thực tế đáng sợ
Thời gian qua, không chỉ tại Việt Nam, mà nhiều quốc gia khác trên thế giới đã chịu ảnh hưởng nặng nề từ những trận sạt lở đất.
Ngày 2/7, Myanmar đã ghi nhận 125 người tử vong sau vụ sạt lở đất nghiêm trọng xảy ra tại khu vực khai thác ngọc tại làng Sate Mu, huyện Hpakant, bang Kachin. Một vách đá cao hơn 300m đã đổ sập xuống và chôn vùi những người đang ở bên trong mỏ.
Tháng Tám vừa qua, tại bang Kerala, miền Tây Nam Ấn Độ, ít nhất 70 người đã thiệt mạng và hàng trăm căn nhà của những công nhân trồng chè và cafe bị cuốn trôi sau một trận lở đất kinh hoàng. Từ năm 2004 đến năm 2016, Ấn Độ trở thành một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sạt lở đất do hoạt động của con người gây ra, chiếm 18% số thương vong trên toàn thế giới.
Ngày 25/1/2019, đập hồ chứa chất thải tại mỏ quặng sắt Corrego do Feijao ở bang Minas Gerais, phía Đông Nam của Brazil, bị vỡ đã làm tràn hàng nghìn mét khối bùn và nước xuống khu vực dân cư xung quanh và khiến 270 người thiệt mạng… Rất nhiều vụ lở đất khác mang lại biết bao nỗi âu lo và nguy hiểm cho người dân trên toàn thế giới.
Theo WHO, hậu quả về vật chất và tính mạng con người do sạt lở đất gây ra có thể được giảm thiểu một cách tối đa nếu các biện pháp phòng ngừa, chuẩn bị, ứng phó và hỗ trợ khẩn cấp được thực hiện một cách bền vững và kịp thời.
Trong đó có nhiều phương pháp phòng chống sạt lở trực tiếp như thiết kế tường chắn, rọ đá, neo đất; cỏ chống xói mòn cùng hệ thống rãnh thoát nước từ trên đỉnh, lắp đặt hệ thống cảnh báo sớm cho một số vị trí có nguy cơ cao xảy ra sạt lở đất, lũ ống, lũ quét; xây dựng bản đồ nguy cơ trượt lở đất đá; cắm biển cảnh báo… Ngoài ra, các công ty công nghệ lớn trên thế giới như Google cũng đang phát triển các trí tuệ nhân tạo (AI) dựa trên nghiên cứu, phân tích,… để dự báo tình hình, nhằm giảm thiệt hại do các thiên tại, đặc biệt là mưa lũ, sạt lở đất gây ra, giúp đảm bảo cho sự an toàn cho người dân tại những vùng bị ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu.