Tháo gỡ vướng mắc về giám định các vụ án tham nhũng

Phát biểu tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hoà Bình nhấn mạnh: Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước và xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân đòi hỏi không ngừng nâng cao tính dân chủ, minh bạch, khách quan, công bằng trong hoạt động tố tụng. Hoạt động giám định tư pháp nhằm cung cấp tài liệu, chứng cứ khách quan cho các cơ quan tiến hành tố tụng nên có ý nghĩa rất quan trọng.

Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mở rộng dân chủ và chủ động hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các giao dịch kinh tế, dân sự sẽ phát triển mạnh mẽ. Bên cạnh diễn biến phức tạp của tội phạm gây ra những hậu quả rất nghiêm trọng với những thủ đoạn tinh vi và có chiều hướng gia tăng, các vụ việc tranh chấp dân sự cũng xuất hiện ngày càng nhiều, quy mô và giá trị tranh chấp lớn. Đặc biệt là thực hiện Chỉ thị số 50-CT/TW của Bộ Chính trị ngày 7/12/2015 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phát hiện, xử lý vụ án tham nhũng, thì yêu cầu đặt ra đối với công tác giám định tư pháp trong việc cung cấp chứng cứ có tính khoa học, độc lập, khách quan, tạo tiền đề cho việc giải quyết các vụ việc chính xác, đúng pháp luật ngày càng nặng nề.

Đề án “Đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 258/QĐ-TTg ngày 11/2/2010 với những nhiệm vụ và giải pháp thể hiện quyết tâm của Chính phủ về đổi mới toàn diện, cơ bản tổ chức và hoạt động của giám định tư pháp, quyết tâm tạo bước chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng và hiệu quả của giám định tư pháp, để giám định tư pháp phục vụ đắc lực cho hoạt động tố tụng, là công cụ hữu hiệu để cá nhân, tổ chức bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Vì vậy, tiếp tục nâng cao chất lượng giám định tư pháp bảo đảm đáp ứng yêu cầu của hoạt động tố tụng trong thời gian tới là đòi hỏi khách quan.

Một trong những vấn đề lớn được Phó Thủ tướng đề cập là công tác giám định phục vụ giải quyết án kinh tế tham nhũng đã được các bộ, ngành, địa phương quan tâm như phát triển đội ngũ giám định viên tư pháp, người giám định tư pháp theo vụ việc trong các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, tiền tệ, xây dựng, giao thông, môi trường, tài nguyên… góp phần đáng kể vào giải quyết các vụ án kinh tế, tham nhũng lớn được dư luận đồng tình.

Tuy nhiên, báo cáo của các cơ quan tiến hành tố tụng cho thấy vẫn còn hiện tượng “đùn đẩy”, né tránh trách nhiệm thực hiện giám định, thời gian thực hiện giám định một số vụ việc kéo dài gây khó khăn cho hoạt động tố tụng, làm giảm niềm tin của nhân dân đối với quyết tâm của Đảng, Nhà nước trong công tác phòng chống tham nhũng.

Nhiệm vụ đặt ra đầu tiên là quán triệt đến các cấp, các ngành, người đứng đầu cấp uỷ, chính quyền phải xem đây là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong cải cách tư pháp và góp phần phát triển đất nước. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền để cán bộ, công chức nhận thức rõ vị trí, vai trò của công tác giám định tư pháp và trách nhiệm cá nhân và đơn vị đối với hoạt động giám định tư pháp.

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Tư pháp căn cứ kết quả Hội nghị này để xây dựng báo cáo trình Thủ tướng xem xét, thực hiện Đề án đến năm 2020 gắn với cải cách tư pháp và thực hiện Luật Giám định tư pháp, tiếp tục hoàn thiện thể chế giám định tư pháp và tổ chức giám định tư pháp, tăng cường chất lượng, hiệu quả hoạt động giám định tư pháp để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của hoạt động tố tụng cũng như yêu cầu về giám định tư pháp của các tổ chức, cá nhân.

Các bộ, ngành liên quan chỉ đạo tháo gỡ ngay những vướng mắc về giám định trong các vụ án tham nhũng, kinh tế để nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng. Đồng thời, tháo gỡ ngay các vướng mắc về giám định như chi phí giám định, quy chế quan hệ phối hợp giữa Bộ Công an và Bộ Y tế chưa tốt, gây lúng túng ở địa phương. Lãnh đạo các bộ, ngành cần quan tâm, đôn đốc, kiểm tra và có giải pháp bảo đảm tốt việc thực hiện giám định tư pháp ở lĩnh vực thuộc ngành mình quản lý. Cần chỉ rõ lý do giám định chậm trễ, những trường hợp từ chối, né tránh việc giám định, có biện pháp để giải quyết kịp thời, chất lượng.

Phó Thủ tướng cũng đề nghị các cơ quan tiến hành tố tụng ở Trung ương chỉ đạo thực hiện việc thống kê, đánh giá yêu cầu giám định cũng như sử dụng kết quả giám định, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, cơ quan quản lý giám định tư pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp.

Sau hơn 5 năm triển khai thực hiện Đề án, công tác giám định tư pháp đã có những bước chuyển biến quan trọng về nhiều mặt, song cũng còn những vướng mắc, tồn tại. Đó là quy trình của pháp luật tố tụng về trưng cầu giám định, đánh giá sử dụng kết quả giám định chưa cụ thể; việc thực hiện của các cơ quan tiến hành tố tụng chưa thống nhất, tình trạng thiếu hụt nhân lực giám định chưa được khắc phục, nhất là ở địa phương; cơ sở vật chất của các tổ chức giám định tư pháp còn thiếu thốn, lạc hậu; chất lượng công tác giám định ở một số lĩnh vực pháp y, tâm thần, ma túy, tài chính, ngân hàng, xây dựng, đất đai còn hạn chế. Trong một số trường hợp, cơ quan tiến hành tố tụng còn lúng túng trong đánh giá sử dụng kết luận giám định, lãnh đạo một số bộ, cơ quan chưa quan tâm chỉ đạo giải quyết khó khăn, vướng mắc về thực hiện giám định theo trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng. Đối với một số vụ án cụ thể, chưa tập trung nguồn lực cần thiết để triển khai thực hiện Đề án.

Một trong những khó khăn đối với công tác giám định tư pháp là việc chậm ban hành các văn bản hướng dẫn nên các quy định của pháp luật về tố tụng, về trưng cầu giám định, đánh giá, sử dụng kết quả giám định chưa được áp dụng thống nhất trong hoạt động tố tụng ở các cấp, đội ngũ giám định viên chuyên trách còn thiếu so với yêu cầu, cơ sở vật chất của nhiều tổ chức giám định công lập chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ…

Báo cáo tổng kết của Ban chỉ đạo Đề án 258 do Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Khánh Ngọc trình bày cho biết, sau khi triển khai thi hành Đề án 258, đội ngũ giám định viên tư pháp, người giám định tư pháp theo vụ việc có sự phát triển ngày càng nhanh cả về số lượng và chất lượng. Hiện nay, tổng số giám định viên tư pháp ở các lĩnh vực là 6.154 người, tăng thêm 3.693 người, gấp hơn 2 lần so với trước khi thực hiện Đề án 258; số người giám định tư pháp theo vụ việc được lựa chọn, công bố là 1.630 người, tăng 1.393 người, gấp hơn 6 lần so với trước khi thực hiện Đề án 258. Có được điều đó là bởi các chế độ, chính sách thu hút, ưu đãi về vật chất đối với đội ngũ người làm giám định tư pháp.

Tuy nhiên, báo cáo Ban chỉ đạo cũng cho thấy, tình trạng thiếu hụt người làm giám định trong các lĩnh vực giám định pháp y, pháp y tâm thần, kỹ thuật hình sự, nhất là ở địa phương, vẫn chưa được khắc phục cơ bản.