Thị trường carbon: Thăng trầm và kỳ vọng!

Ảnh minh họa. (Nguồn: Carboncredits)

Thị trường carbon là cơ chế tạo nguồn lực để thúc đẩy việc giảm phát thải khí nhà kính và chuyển đổi sang nền kinh tế trung hòa carbon. Trên thị trường carbon, có hai loại hàng hóa chính là hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon.

Khủng hoảng niềm tin

Các quốc gia trên thế giới hiện nay phần lớn đều cam kết thực hiện tiến trình cắt giảm khí nhà kính, nhằm đạt được thỏa thuận chung tại Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (UNFCCC) và các thỏa thuận quốc tế khác về khí nhà kính, từ đó nảy sinh nhu cầu mua bán phát thải. Tức là các quốc gia dư thừa quyền phát thải có thể bán cho các quốc gia phát thải nhiều hơn mục tiêu đã cam kết và ngược lại.

Các công ty hoặc cá nhân có thể thông qua thị trường carbon để bù đắp lượng phát thải khí nhà kính bằng cách mua thêm hạn ngạch phát thải hoặc tín chỉ carbon từ các đơn vị loại bỏ hoặc giảm phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên, năm 2023 đánh dấu một thời điểm quan trọng trong hành trình đầy biến động của thị trường tín dụng carbon. Điều gì sẽ xảy ra trong năm 2024 khi giá carbon và thị trường carbon tự nguyện (VCM) đối mặt với sự sụt giảm lớn trong năm vừa qua?

Từng được ca ngợi là nền tảng cho hành động vì khí hậu của đa dạng đối tượng trên toàn cầu, VCM hiện đang phải vật lộn với cuộc khủng hoảng niềm tin, cũng như sự sụt giảm đáng kể về cả giá cả và nhu cầu.

Tín dụng VCM đã tăng 86% vào năm 2021 so với năm 2019. Sự gia tăng này được thúc đẩy bởi hàng loạt cam kết và những dự báo lạc quan về quy mô tiềm năng của thị trường.

Chẳng hạn, Citibank cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đồng thời sử dụng tín dụng carbon để giải quyết lượng phát thải không thể tránh khỏi. Hay Pacific Gas and Electric (PG&E) - Công ty tiện ích lớn nhất của Mỹ đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2040 đồng thời giảm lượng phát thải Phạm vi 1 và 2 xuống 50% so với mức năm 2015 vào năm 2030.

Tuy nhiên, sự sụt giảm rõ rệt trong tốc độ tăng trưởng VCM, tiếp tục kéo dài sang năm 2023. Nhiều yếu tố khác nhau đang chi phối, trong đó, sự phức tạp ngày càng tăng của cơ chế thị trường và vai trò của tín dụng carbon trong các chiến lược bền vững đã góp phần đáng kể vào sự suy giảm này.

Một số tập đoàn đa quốc gia hàng đầu như Shell, Nestlé, EasyJet và Fortescue Metals Group gần đây đã rút lui khỏi các chương trình bù đắp carbon. Việc rút lui này một phần xuất phát từ sự hoài nghi ngày càng tăng về tính hiệu quả của các dự án, cùng với những lo ngại về lợi ích khí hậu thực tế của chúng và những cáo buộc về hành vi “tẩy xanh” của một số doanh nghiệp, tổ chức - xây dựng hình ảnh “xanh” bằng cách cố tình lừa dối.

Thực tế là, nhu cầu bù đắp đã giảm đáng kể, với ước tính cho thấy mức giảm khoảng 25% vào cuối năm 2023, so với mức năm 2021. Sự suy giảm nhu cầu tác động mạnh mẽ đến giá carbon. Trong khoảng thời gian này, Xpansiv CBL - sàn giao dịch carbon giao ngay lớn nhất thế giới, đã chứng kiến giá bù đắp carbon giảm hơn 80% trong khoảng 18-20 tháng.

Việc giảm giá mạnh đang phản ánh những thách thức lớn hơn mà VCM phải đối mặt, bao gồm các câu hỏi về tác động môi trường thực tế của các khoản tín dụng và tính liêm chính trong các dự án bù đắp lượng khí thải.

Hơn nữa, kết quả không như mong đợi của VCM tại COP27, vẫn tiếp diễn tại COP28 (12/2023), càng làm dấy lên nghi ngờ về cách thức bù đắp phù hợp, cũng như các kế hoạch phát thải ròng bằng không của các tổ chức và doanh nghiệp.

Giám đốc điều hành Mark Kenber của Tổ chức Sáng kiến minh bạch VCM (VCMI) đánh giá, mặc dù có nhiều bước phát triển đáng khích lệ về thị trường carbon tại COP28, nhưng các thỏa thuận vẫn hầu như “không đạt mục tiêu”.