Đầu năm 2015, dịch bệnh do virus truyền qua muỗi bắt nguồn từ Brazil và lan rộng đến hơn 60 quốc gia ở châu Mỹ, châu Phi, châu Á và các đảo Thái Bình Dương. Zika lần đầu được phân lập ở châu Phi vào năm 1947. Tuy nhiên, chỉ đến khi dịch bệnh bùng phát người ta mới phát hiện có sự liên quan giữa việc phụ nữ mang thai nhiễm bệnh và tình trạng dị tật bẩm sinh và các vấn đề về thần kinh ở trẻ sơ sinh.
Phần lớn bệnh nhân nhiễm virus Zika do vết cắn của loài muỗi Aedes aegypti, phổ biến ở vùng khí hậu nhiệt đới. Một loài muỗi khác, A. albopictus, phát triển mạnh ở vùng mát mẻ hơn, có khả năng tương tự, tuy kém hiệu quả hơn. Zika có thể được lây truyền qua đường tình dục và truyền máu. Virus cũng được tìm thấy trong nước tiểu, nước mắt và nước bọt, mặc dù nó không có nghĩa là bệnh có thể lây truyền qua những yếu tố này.
Khoảng bốn trong năm ca nhiễm Zika không có triệu chứng. Số còn lại thường có cảm giác hơi khó chịu, phát ban và mắt đỏ. Đôi khi, người bệnh có triệu chứng Guillain-Barré, một rối loạn hệ miễn dịch hiếm gặp, khiến cơ bắp suy yếu và tê liệt tạm thời. Ít khi dẫn đến tử vong, nhưng một số người phải thở máy hàng tuần.
| Muỗi là trung gian nguy hiểm truyền bệnh Zika. (Ảnh: AFP) |
Bệnh rất nguy hiểm đối với thai phụ: trong khoảng 1-2 % ca bệnh, virus tấn công các mô não của thai nhi. Đây là nguyên nhân gây tật đầu nhỏ, trong đó đầu em bé nhỏ bất thường do hộp sọ bị sụp xung quanh vùng não bị teo. Những em bé may mắn không bị dị tật cũng phải chịu ảnh hưởng về khả năng thị giác và thính giác. Bất thường về não được phát hiện ở những em bé sinh ra hoàn toàn khỏe mạnh bởi các bà mẹ nhiễm virus. Người ta cũng lo ngại về tác động thần kinh ở người lớn.
Một xét nghiệm thông thường bằng cách thử nghiệm kháng thể, các protein chuyên biệt sản xuất bởi hệ miễn dịch được thiết kế để vô hiệu hóa virus. Nhưng không thể dễ dàng phân biệt giữa các kháng thể chống lại Zika với các loài gây sốt xuất huyết. Điều này có lợi ở chỗ: kháng thể chống lại bệnh sốt xuất huyết có thể giúp chống lại Zika. Nhưng nó làm khó truy tìm nguồn gốc và dự đoán khả năng lây lan của căn bệnh.
Có hai câu hỏi mở là liệu một người nhiễm Zika có miễn dịch lâu dài đối với virus này, và làm thế nào để các chủng trên có thể tương tác. Có nhiều lý do để lo lắng: lần nhiễm bệnh ban đầu với một trong bốn chủng sốt xuất huyết thường vô hại, nhưng lần nhiễm bệnh tiếp theo với chủng khác có thể gây tử vong.
Khả năng ngăn ngừa rất thấp
Tránh bị muỗi đốt là cách bảo vệ chủ yếu. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng khuyên dùng bao cao su hoặc kiêng khem tình dục ít nhất 6 tháng đối với những người trở về từ các khu vực nơi Zika đang lây lan. Một số nước đã bắt đầu sàng lọc người hiến máu.
Tin tức đáng khích lệ nhất là trong việc sản xuất vaccine. Một số vaccine đang trong giai đoạn đầu thử nghiệm. Vaccine 2 trong 1 được Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ phát triển. Các loại khác do Inovio Pharmaceuticals, sử dụng công nghệ mới được gọi là "chủng ngừa DNA" - đưa các đoạn gen của virus vào tế bào của bệnh nhân, dựa trên các tế bào để tự sản xuất protein của virus sau đó được hệ miễn dịch công nhận. DNA tập trung vào các chuỗi di truyền phổ biến với các biến thể khác nhau, một loại vaccine có thể giúp bảo vệ khỏi một số chủng virus. Nếu mọi việc suôn sẻ, có thể bắt đầu sử dụng thử nghiệm quy mô lớn vào đầu năm 2017, có kết quả vào giữa 2018.
| Phun thuốc diệt muỗi là một biện pháp hiệu quả để phòng bệnh (Ảnh: TTXVN) |
Ngoài ra, người ta vẫn đang tìm cách hạn chế số lượng muỗi. Một là để muỗi bị nhiễm Wolbachia, loại vi khuẩn làm suy yếu khả năng truyền Zika của muỗi, và làm cho muỗi đực trở nên vô sinh. Những con đực này sẽ giao phối với những con cái hoang dã và không thể sinh sản, làm giảm số lượng thế hệ kế tiếp. Một cách khác là thả muỗi đã bị làm cho vô sinh bằng bức xạ ra môi trường. Công ty Oxitec phát triển loài muỗi vằn Aedes aegypti đã bị biến đổi gene, con của chúng chết trước khi trưởng thành. Trong các thử nghiệm, việc thả chúng vào tự nhiên đã làm giảm số lượng muỗi tới 90%.
Một lựa chọn khác là kỹ thuật chỉnh sửa hệ gene để các đặc điểm gây hại bị thay đổi sẽ được toàn bộ con cháu của muỗi thừa hưởng. Đây đang là một đề tài gây tranh cãi: nếu chúng có hiệu quả, chúng có thể giúp con người quét sạch bất kỳ loài nào tham gia vào sinh sản hữu tính với nỗ lực tối thiểu. Họ cũng đang thử nghiệm trong phòng thí nghiệm.
Tuần trước, Quỹ Bill và Melinda Gates, tuyên bố sẽ tăng mức tài trợ nghiên cứu ổ đĩa gen lên 75 triệu USD. Điều đó giúp thúc đẩy tốc độ nghiên cứu và cũng làm nóng hơn cuộc tranh luận về việc cố tình tiêu diệt một loài.