Trung - Nhật

Trong ba ngày ở Trung Quốc, Thủ tướng Fukuda có các cuộc tiếp xúc với Chủ tịch Hồ Cẩm Đào, Chủ tịch Quốc hội Ngô Bang Quốc và Thủ tướng Ôn Gia Bảo để thảo luận các biện pháp nhằm tăng cường quan hệ giữa hai nước. Theo giới quan sát, chuyến thăm này đã chứng tỏ quan hệ giữa xứ sở “hoa anh đào” và “gấu trúc” đang trở nên nồng ấm hơn. “Những tia nắng mới”

Dưới thời Thủ tướng Koizumi, quan hệ giữa Nhật Bản với Trung Quốc đã xuống mức thấp nhất kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ ngoại giao 35 năm trước đây. Ông Koizumi đã liên tiếp đến viếng thăm ngôi đền gây tranh cãi Yasukuni, nơi tưởng niệm các liệt sĩ và cả tội phạm chiến tranh thời chủ nghĩa quân phiệt Nhật tại châu Á. Trung Quốc cho rằng việc làm đó là nhằm tôn vinh quá khứ của quân phiệt Nhật Bản. Khác với ông Koizumi, ngay sau khi nhậm chức Thủ tướng, ông Shinzo Abe đã có nhiều nỗ lực cải thiện quan hệ với Trung Quốc cũng như với Hàn Quốc, nước Nhật cũng có những bất đồng không nhỏ về vấn đề lịch sử. Thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản sinh ra sau Thế chiến II đã chọn hai nước láng giềng ở Đông Bắc Á này là điểm đến trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên của mình. Đây cũng là chuyến thăm đầu tiên của một Thủ tướng Nhật tới Bắc Kinh kể từ năm 2001.

Theo các chuyên gia phân tích, động lực chủ yếu khiến các nhà lãnh đạo Nhật Bản hiện nay muốn cải thiện quan hệ với Trung Quốc là những lợi ích kinh tế mà mối quan hệ này đem lại. Tầm quan trọng về mặt kinh tế của Trung Quốc đối với Nhật Bản đang ngày càng tăng. Phát biểu trước chuyến thăm, Thủ tướng Fukuda thẳng thắn khẳng định: “Sự phát triển kinh tế của Trung Quốc rất quan trọng đối với sự tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản”. Hiện nay, Trung Quốc là đối tác thương mại số 1 và là thị trường xuất khẩu có tốc độ tăng trưởng cao nhất của Nhật Bản. Trong khi đó, Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ 3 và là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất của đất nước đông dân nhất thế giới.

Đáp lại những thiện chí từ phía Nhật Bản, vào giữa tháng 4/2007, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo đã thăm Nhật Bản, chuyến thăm chính thức đầu tiên của một lãnh đạo cao cấp Trung Quốc tới Nhật Bản kể từ sau chuyến thăm của Thủ tướng Chu Dung Cơ vào năm 2000. Thủ tướng Ôn Gia Bảo và Thủ tướng Shinzo Abe đã nhất trí hợp tác phát triển các nguồn năng lượng, theo đuổi việc giải trừ hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên và “đối mặt với lịch sử” để xây dựng các mối quan hệ hướng tới tương lai. Từ đó, quan hệ Trung – Nhật đã trở nên gần gũi hơn. Cuối tháng 8, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc lần đầu tiên thăm Nhật Bản kể từ tháng 2/1998. Vào cuối tháng 11, tàu khu trục có trang bị tên lửa Shenzhen của quân đội Trung Quốc lần đầu tiên cập bến Tokyo kể từ Thế chiến II. Các chuyến thăm này cho thấy quan hệ quốc phòng giữa hai cường quốc ở châu Á ngày càng được cải thiện. Trong lĩnh vực kinh tế, ngày 1/12, các quan chức kinh tế cấp cao hai nước đã có cuộc đối thoại đầu tiên tại Bắc Kinh. Trong cuộc gặp gần đây với Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Masahiko Komura, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã khẳng định quan hệ Trung - Nhật đang có những bước phát triển tích cực và hai nước cần phải tận dụng cơ hội này để làm nhiều hơn nữa trên cơ sở các nguyên tắc được đề cập trong ba văn kiện chính trị đã được ký kết giữa hai nước. “Trời vẫn chưa quang”

Tuy nhiên, theo giới quan sát, chuyến thăm của Thủ tướng Fukuda sẽ không tạo ra bước đột phá nào bởi những bất đồng giữa hai nước trong các vấn đề lịch sử và tranh chấp lãnh thổ. Trong quá khứ, Trung Quốc đã nhiều lần lên tiếng kêu gọi các nhà lãnh đạo Nhật Bản không tới thăm đền Yasukuni. Nhiều cuộc biểu tình lớn đã nổ ra ở Trung Quốc nhằm phản đối việc các nhà lãnh đạo Nhật Bản tới thăm ngôi đền này. Cho dù thế hệ lãnh đạo hiện nay của Nhật khẳng định sẽ không tới thăm đền Yasukuni, nhưng không ai có thể chắc chắn các nhà lãnh đạo tương lai của Nhật Bản có viếng thăm ngôi đền này hay không.

Bên cạnh đó, sau 35 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao, hai nước vẫn còn nhiều bất đồng trong việc phân chia khu vực đặc quyền kinh tế ở biển Đông Trung Hoa - nơi có trữ lượng lớn khí thiên nhiên. Mặc dù hai bên đều có nỗ lực và thiện chí, nhưng các cuộc đàm phán song phương đều kết thúc mà không đạt tiến bộ đáng kể. Ngoài ra, Tokyo luôn tỏ thái độ hoài nghi về sự minh bạch trong chi phí quân sự của Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh thận trọng theo dõi Nhật Bản tăng cường hợp tác quân sự với Mỹ.

Năm 2008, Trung Quốc và Nhật Bản sẽ kỷ niệm 30 năm ngày ký kết hiệp ước hòa bình và hữu nghị giữa hai nước – hiệp ước mà cựu Thủ tướng Takeo Fukuda, thân phụ đương kim Thủ tướng Nhật Bản, đã ký kết vào năm 1978. Nhân dịp này, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào dự kiến sẽ có chuyến thăm chính thức Nhật Bản. Nhiều người hy vọng các bất đồng giữa hai “ông lớn” này sẽ được giải quyết triệt để trong chuyến thăm đầu tiên của một người đứng đầu nhà nước Trung Quốc đến Nhật Bản trong vòng một thập kỷ qua. Thanh Tùng