TS. Trịnh Lê Anh: Hoạt động cứu trợ nên hướng đến các dự án dài hạn - "chìa khóa" giúp người dân vùng lũ vượt khó khăn

Theo TS. Trịnh Lê Anh, hiệu quả của các hoạt động cứu trợ bà con vùng lũ khá tích cực nhờ sự chung tay của cộng đồng, các tổ chức xã hội và Chính phủ. (Ảnh: NVCC)

Cơn bão số 3 (Yagi) đã đi qua, người dân cả nước đang hướng về vùng bão lũ. Những thiệt hại về người, tài sản sau cơn bão vô cùng lớn. Theo nhiều chuyên gia, cần quyết sách đủ mạnh trong lúc này để tái thiết cơ sở hạ tầng, năng lực sản xuất, giúp người dân ổn định cuộc sống.

Dưới góc độ cá nhân, TS. Trịnh Lê Anh (Trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, sau khi vượt qua giai đoạn cứu trợ khẩn cấp, việc tập trung vào xây dựng lại cuộc sống và phát triển bền vững cho người dân là cần thiết. Các dự án hỗ trợ sinh kế lâu dài, như việc đào tạo nghề, cải thiện hệ thống hạ tầng và phát triển các ngành nông nghiệp bền vững, cần được ưu tiên...

Hiệu quả của hoạt động cứu trợ khá tích cực

Theo anh, nhu cầu cấp thiết nhất của người dân vùng bị ảnh hưởng và chịu thiệt hại nặng nề do bão lũ vừa qua gây ra?

Hiện tại, điều quan trọng nhất đối với người dân là những nhu yếu phẩm như lương thực, nước sạch, thuốc men và chỗ ở tạm thời. Sau bão lũ, cơ sở hạ tầng bị tàn phá nghiêm trọng, khiến việc cung cấp các dịch vụ cơ bản như điện, nước và y tế gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, việc ổn định tâm lý và hỗ trợ tinh thần cho những người chịu mất mát là một trong những ưu tiên cấp bách.

Những khó khăn chính mà các hoạt động cứu trợ đang gặp phải là gì? Anh đánh giá như thế nào về hiệu quả của các hoạt động cứu trợ hiện tại?

Theo tôi, khó khăn lớn nhất mà các hoạt động cứu trợ đang gặp phải là tiếp cận những khu vực bị chia cắt bởi bão lũ. Các tuyến đường giao thông hư hỏng, thông tin liên lạc gián đoạn khiến việc vận chuyển và phân phối hàng hóa cgặp trở ngại.

Hiệu quả của các hoạt động cứu trợ hiện tại khá tích cực nhờ sự chung tay của cộng đồng, các tổ chức xã hội và Chính phủ. Tuy vậy, vẫn cần có sự điều phối tốt hơn giữa các bên để tránh tình trạng hỗ trợ không đồng đều hoặc lãng phí tài nguyên.

Đâu là những yếu tố quan trọng để bảo đảm hiệu quả của các hoạt động cứu trợ?

Điều kiện tiên quyết để bảo đảm hiệu quả cứu trợ là sự phối hợp chặt chẽ và nhanh chóng giữa các bên liên quan, bao gồm chính quyền, các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và người dân. Một ví dụ quốc tế điển hình về hoạt động cứu trợ hiệu quả là chiến dịch của Hội Chữ thập Đỏ Mỹ sau siêu bão Harvey tàn phá bang Texas vào năm 2017. Hội Chữ thập Đỏ huy động hàng ngàn tình nguyện viên từ khắp nơi trên thế giới, cung cấp nơi trú ẩn cho hơn 40.000 người và phân phát hàng triệu bữa ăn cùng hàng viện trợ thiết yếu.

Đặc biệt, nhờ hệ thống điều phối hiện đại, ban tổ chức thiết lập các trạm cứu trợ nhanh chóng tại những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Sau giai đoạn cứu trợ khẩn cấp, các nỗ lực dài hạn như giúp người dân tái thiết nhà cửa và cung cấp hỗ trợ tâm lý cũng được triển khai.

Anh có thể chia sẻ những ví dụ điển hình về các hoạt động cứu trợ, thiện nguyện hiệu quả mà anh biết?

Ở Việt Nam, hoạt động cứu trợ hiệu quả có thể kể đến chương trình "Tiếp sức đồng bào miền Trung" do Quỹ Hy Vọng và Tập đoàn FPT phối hợp triển khai vào năm 2020 sau đợt bão lũ lớn ở miền Trung. Chương trình đã thực hiện quyên góp, huy động hàng chục tỷ đồng để cung cấp lương thực, nước sạch, thuốc men và sửa chữa nhà cửa cho người dân.

Đặc biệt, đội ngũ cứu trợ không chỉ tập trung vào hỗ trợ ngắn hạn mà còn hướng đến các dự án dài hạn như xây dựng lại trường học, nhà ở kiên cố và đào tạo kỹ năng sinh kế cho người dân vùng lũ. Như thế, các chương trình từ thiện được tổ chức bài bản, nơi các nhóm thiện nguyện kết nối trực tiếp với địa phương, nắm bắt đúng nhu cầu và đưa ra phương án hỗ trợ cụ thể sẽ là tiêu chí bảo đảm cho các hoạt động cứu trợ được diễn ra hiệu quả.

Diễn viên Kiều Anh tham gia cứu trợ bà con vùng lũ vừa qua. (Ảnh: FB Kiều Anh)

Ưu tiên các dự án hỗ trợ sinh kế lâu dài

Vai trò của cộng đồng trong các hoạt động cứu trợ sau thiên tai như thế nào? Theo anh, làm sao để tăng cường sự phối hợp giữa các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng trong hoạt động cứu trợ bà con ổn định cuộc sống và sản xuất sau bão lũ?

Cộng đồng đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc điều phối và triển khai cứu trợ. Việc người dân tại địa phương tham gia tích cực không chỉ giúp hỗ trợ lẫn nhau mà còn giúp đảm bảo nguồn lực cứu trợ được phân bổ đúng chỗ. Đặc biệt, trong công tác ứng phó thiên tai tại Việt Nam, phương châm “4 tại chỗ” đã phát huy vai trò quan trọng, giúp cộng đồng chủ động hơn trong việc ứng phó và cứu nạn.

"Việc kết hợp giữa hỗ trợ tài chính, đào tạo kỹ năng và phát triển các mô hình kinh tế bền vững là chìa khóa giúp người dân không chỉ vượt qua giai đoạn khó khăn sau thiên tai mà còn phát triển lâu dài, bền vững".

Phương châm này bao gồm chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ và hậu cần tại chỗ. Việc huy động tại chỗ các nguồn lực sẵn có như nhân lực, trang thiết bị và lương thực giúp tiết kiệm thời gian và đảm bảo việc cứu trợ, cứu nạn được thực hiện kịp thời. Sự chủ động này không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại mà còn tăng cường khả năng phục hồi của cộng đồng sau thiên tai.

Ví dụ, tại các tỉnh miền Trung thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão lũ, người dân đã quen với việc chuẩn bị sẵn phương tiện sơ tán và lương thực dự trữ, góp phần làm giảm áp lực lên các lực lượng cứu hộ từ bên ngoài.

Về tình hình ứng phó với cơn bão số 3 (bão Yagi) ở miền Bắc, Chính phủ đã chủ động chỉ đạo theo phương châm "4 tại chỗ", yêu cầu các địa phương khẩn trương triển khai các biện pháp như sơ tán người dân, bảo vệ cơ sở hạ tầng, và duy trì an toàn cho các vùng có nguy cơ sạt lở hoặc ngập lụt. Mặc dù nhiều tỉnh, thành như Quảng Ninh và Hải Phòng đã có sự chuẩn bị tốt, đặc biệt trong việc sơ tán người dân và bảo đảm an toàn cho tàu thuyền, cơn bão vẫn gây ra thiệt hại lớn về cơ sở hạ tầng và đời sống người dân.

Tuy nhiên, 8 tỉnh bị ảnh hưởng nặng nề nhất là Bắc Giang, Cao Bằng, Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Phú Thọ, Thái Nguyên và Yên Bái phải đối mặt với những khó khăn nghiêm trọng, bao gồm lũ quét và sạt lở đất, khiến hàng nghìn hộ dân bị mất nhà cửa. WHO đã hỗ trợ khẩn cấp bằng việc cung cấp 1 triệu viên khử trùng nước và thùng chứa nước để bảo đảm an toàn vệ sinh và nguồn nước sạch cho những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề.

Vì vậy, mặc dù các biện pháp ứng phó đã giúp giảm thiểu thiệt hại, công tác khắc phục hậu quả sau bão vẫn còn gặp nhiều thách thức, nhất là việc cung cấp nước sạch và khôi phục cơ sở hạ tầng tại các vùng bị tàn phá. Để tăng cường phối hợp, cần có các kênh thông tin rõ ràng, minh bạch giữa các tổ chức và cộng đồng. Các doanh nghiệp có thể hỗ trợ thông qua việc cung cấp các giải pháp công nghệ nhằm tăng hiệu quả phối hợp và phân bổ tài nguyên.

Anh có đề xuất nào về các dự án hỗ trợ sinh kế lâu dài cho người dân vùng bị ảnh hưởng không?

Sau khi vượt qua giai đoạn cứu trợ khẩn cấp, việc tập trung vào xây dựng lại cuộc sống và phát triển bền vững cho người dân là cần thiết. Các dự án hỗ trợ sinh kế lâu dài, như việc đào tạo nghề, cải thiện hệ thống hạ tầng và phát triển các ngành nông nghiệp bền vững, cần được ưu tiên. Ví dụ, mô hình liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong việc xây dựng chuỗi cung ứng nông sản bền vững có thể giúp người dân ổn định kinh tế sau thiên tai.

Kinh nghiệm quốc tế trong việc hỗ trợ sinh kế lâu dài sau thiên tai có nhiều bài học quý báu từ các quốc gia như Nhật Bản, Bangladesh và Philippines. Sau thảm họa động đất và sóng thần năm 2011, Chính phủ Nhật Bản đã triển khai nhiều dự án nhằm khôi phục và phát triển bền vững cho các cộng đồng bị ảnh hưởng.

Một trong những sáng kiến quan trọng là việc liên kết giữa các cộng đồng nông dân và doanh nghiệp để xây dựng “chuỗi cung ứng nông sản bền vững”, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản. Chính phủ không chỉ hỗ trợ tài chính mà còn đào tạo nghề cho người dân, giúp họ sử dụng các phương pháp canh tác tiên tiến hơn để thích ứng với biến đổi khí hậu và thiên tai.

Bangladesh là quốc gia thường xuyên bị lũ lụt. Các tổ chức quốc tế như FAO đã hợp tác với chính phủ để hỗ trợ nông dân địa phương bằng cách cung cấp “các giống cây trồng chịu hạn và chịu mặn”, đồng thời xây dựng các “hệ thống thủy lợi nhỏ” để cải thiện việc sử dụng tài nguyên nước.

Những mô hình này giúp người dân ổn định sản xuất nông nghiệp và bảo đảm an ninh lương thực sau mỗi mùa lũ. Sau siêu bão Haiyan vào năm 2013, các dự án “sinh kế lâu dài” ở Philippines được triển khai để giúp người dân khôi phục kinh tế. Các sáng kiến bao gồm “đào tạo nghề trong ngành thủy sản và nông nghiệp”, hỗ trợ tài chính cho các hợp tác xã địa phương, và khuyến khích việc áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường như trồng rừng ngập mặn để phòng chống bão lũ.

Những kinh nghiệm quốc tế này cho thấy, việc kết hợp giữa “hỗ trợ tài chính, đào tạo kỹ năng” và phát triển các “mô hình kinh tế bền vững” là chìa khóa để giúp người dân không chỉ vượt qua giai đoạn khó khăn sau thiên tai mà còn phát triển lâu dài, bền vững.

Xin cảm ơn anh!

Báo cáo tại “Hội nghị Thường trực Chính phủ với các địa phương bị ảnh hưởng do cơn bão số 3 về các giải pháp khắc phục hậu quả, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp ổn định đời sống, khôi phục hoạt động sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng” tổ chức sáng 15/9, tại Hà Nội, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết ước tính sơ bộ, chưa đầy đủ, thiệt hại về tài sản do bão số 3 gây ra khoảng 40.000 tỷ đồng.

Trong số đó, khoảng 257.000 căn nhà, 1.300 trường học và nhiều công trình hạ tầng bị sập đổ, hư hại; 305 sự cố đê điều, chủ yếu là các tuyến đê lớn từ cấp III trở lên; trên 262.000ha lúa, hoa màu, cây ăn quả bị ngập úng, thiệt hại, gẫy đổ; 2.250 lồng bè nuôi trồng thủy sản bị hư hỏng, cuốn trôi; gần 2,3 triệu gia súc, gia cầm bị chết và gần 310.000 cây xanh đô thị gẫy đổ. Đến nay, đã có 353 người chết, mất tích, khoảng 1.900 người bị thương và tác động sang chấn tâm lý nặng nề cho nhiều người dân tại khu vực thiên tai, nhất là trẻ em, người cao tuổi, đối tượng dễ bị tổn thương.

Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước, sơ bộ tại 20/26 tỉnh, thành phố, ước tính dư nợ bị ảnh hưởng là khoảng 80.000 tỷ đồng (chiếm khoảng 5% dư nợ trên địa bàn). Trong đó, riêng tại Quảng Ninh và Hải Phòng có khoảng 11.700 khách hàng bị ảnh hưởng với dư nợ khoảng 23.100 tỷ đồng.