Từ bỏ khí đốt Nga, châu Âu đối mặt ‘cơn gió ngược’ dai dẳng và bất trị

Châu Âu ngày càng phụ thuộc khí đốt Nga

Sự phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt Nga đã gia tăng trong vài thập niên qua mặc dù châu lục này đã đầu tư khá lớn vào năng lượng tái tạo. Trên thực tế, tỷ lệ khí đốt Nga nhập khẩu vào châu Âu đã tăng từ 26% vào năm 2001 lên 37% vào năm 2019.

Giờ đây, với chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, Moscow đang sử dụng sự phụ thuộc này để làm suy yếu sự ủng hộ của châu Âu đối với Kiev và thúc đẩy việc nới lỏng các lệnh trừng phạt.

Việc các nước châu Âu phụ thuộc vào khí đốt của Nga đã khiến giá loại nhiên liệu này thời gian qua tăng lên mức cao kỷ lục trên toàn lục địa. Giá hợp đồng tương lai khí đốt theo điểm chuẩn châu Âu của Cơ sở nhượng quyền sở hữu Hà Lan (TTF) đã tăng gần 8 lần so với mức trung bình kể từ năm 2010.

Tuy nhiên, nỗi đau không được cảm nhận như nhau trên toàn châu lục, với các quốc gia ở Bắc, Trung và Đông Âu phụ thuộc nhiều nhất vào khí đốt của Nga, thách thức sẽ nặng nề hơn ở khu vực khác.

Khí đốt đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế châu Âu. Nó được dùng để sưởi ấm trong các gia đình, phục vụ ngành công nghiệp nặng và làm nhiên liệu trong sản xuất điện. Do đó, mức giá cao kỷ lục đã và đang đóng vai trò như một “cơn gió ngược” dai dẳng đối với nền kinh tế châu Âu.

Tương lai nền kinh tế ảm đạm

Tuy nhiên, trong bối cảnh cuộc xung đột chưa thấy hồi kết ở Ukraine, các thị trường tài chính buộc phải nhận định giá mặt hàng này sẽ tăng cao hơn nữa vào năm 2023 và 2024.

Tuần qua, giới phân tích xem xét tác động của điều này đối với triển vọng kinh tế của châu Âu, tập trung vào 4 kênh chính: Tác động đến nhu cầu tiêu dùng, sản xuất công nghiệp, chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa.

Thứ nhất, nhu cầu của người tiêu dùng đang bị ảnh hưởng bởi giá năng lượng cao trong khi năng lực và thị trường lao động bị thắt chặt.

Niềm tin của người tiêu dùng giảm mạnh, và tiếp tục giảm kể từ tháng 5 khi hóa đơn điện, nước hiện được dự báo sẽ tăng gấp đôi ở nhiều quốc gia.

Tương tự, chi phí đi lại hay những bữa ăn ở nhà hàng và các dịch vụ khác đã tăng mạnh. Các hãng hàng không, các công ty du lịch, khách sạn không thể tuyển đủ nhân viên, mặc dù đã tăng lương đáng kể.

Ngoài ra, giá hàng hóa vẫn tiếp tục tăng cao do các nút thắt trong chuỗi cung ứng toàn cầu chưa được nới lỏng hoàn toàn. Nhìn chung, giá năng lượng, dịch vụ và hàng hóa cao đã tác động lớn tới xu hướng và nhu cầu tiêu dùng trên khắp châu Âu. Một số hộ gia đình giàu có cũng bắt đầu có xu hướng tiết kiệm.

Thứ hai, giá khí đốt cao kỷ lục đã khiến các công ty sử dụng nhiều khí đốt giảm lượng tiêu thụ hơn 10%.

Ngoài ra, để đối phó với việc Nga cắt giảm nguồn cung, Liên minh châu Âu (EU) yêu cầu các nước thành viên thực hiện cắt giảm sử dụng 15% lượng khí đốt trong năm 2022. Tuy nhiên, nếu Moscow cắt hoàn toàn nguồn cung cho châu Âu, yêu cầu này có thể là không đủ.

Ngân hàng Goldman Sachs ước tính rằng, việc ngừng dòng khí đốt của Nga qua đường ống Dòng chảy phương Bắc (Nord Stream) sẽ làm giảm 3,5% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) ở khu vực đồng Euro, 3,7% ở Đức, 5,6% ở Italy và 1,5% ở Pháp.

Đường ống trên hiện chỉ hoạt động với 20% công suất, điều này chắc chắn sẽ có một tác động đáng kể đến GDP do ngành sản xuất công nghiệp ở châu Âu bị ảnh hưởng.

Thứ ba, đó là tác động đến chính sách tiền tệ. Cả Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) và Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) đều đang tụt hậu sau loạt tăng lãi suất mạnh do Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) thực hiện. Điều này đã gây áp lực giảm giá đối với đồng EURO và Bảng Anh, vốn đã giảm so với USD.

Các đồng tiền yếu hơn đang làm tăng thêm áp lực lạm phát. Trên thực tế, lạm phát ở châu Âu nhạy cảm hơn với giá năng lượng, vốn cũng đang cao hơn so với tại Mỹ. Do đó, sẽ rất khó cho ECB hoặc BoE trong việc không tăng lãi suất cơ bản mặc dù viễn cảnh rất thực tế là tăng trưởng GDP giảm mạnh.

Cuối cùng, chính sách tài khóa không thể cứu vãn, vì hai lý do.

Thứ nhất, các chính phủ trước đại dịch đang hoạt động với mức thâm hụt ngân sách và mức nợ cao hơn, điều này làm hạn chế không gian tài chính.

Thứ hai, các chính phủ không thể cung cấp hỗ trợ rộng rãi cho tất cả các doanh nghiệp và hộ gia đình mà không khiến giá năng lượng và lạm phát cao hơn. Do đó, hỗ trợ tài khóa phải có giới hạn và có mục tiêu, với việc chi trả trực tiếp cho các doanh nghiệp và hộ gia đình dễ bị tổn thương nhất.

Tóm lại, nhu cầu tiêu dùng suy yếu, sản xuất công nghiệp bị ảnh hưởng, chính sách tiền tệ thắt chặt hơn và hỗ trợ tài khóa hạn chế có nghĩa là các nền kinh tế châu Âu phải đối mặt với một số khó khăn nghiêm trọng. Những sóng gió ngày càng trầm trọng này đều có nguyên nhân, phần lớn do giá năng lượng cao và/hoặc lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga bị hạn chế bởi cuộc xung đột ở Ukraine.

Dường như ngày càng có nhiều người tin rằng xung đột Nga-Ukraine sẽ kéo dài đến năm 2023, điều đó có nghĩa là suy thoái ở châu Âu hiện đang có nhiều khả năng xảy ra hơn và lạm phát sẽ tiếp tục neo ở mức cao trong năm tới.