Tương lai của ASEAN sẽ ra sao?

Liên minh châu Âu (EU) ngày nay không còn được coi là hình mẫu lý tưởng cho hội nhập khu vực khi mà Anh đã chính thức khởi động tiến trình rời khỏi EU, còn gọi là Brexit, và nhiều người lo ngại rằng các quốc gia khác có thể bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng này. Tuy nhiên, không thể phủ nhận đây là tổ chức khu vực thành công nhất trong lịch sử hiện đại. Vậy tổ chức khu vực nào đứng thứ hai về sự thành công? Tác giả Ravi Velloor trong bài viết trên The Straits Times cho rằng đó là ASEAN.

Mở rộng tầm ảnh hưởng

Tháng 8/1967, ASEAN được thành lập vào thời kỳ cao điểm của Chiến tranh Lạnh với 5 thành viên ban đầu gồm: Indonesia, Philippines, Thái Lan, Malaysia và Singapore. Kể từ đó, tổ chức này đã phát triển ngoạn mục và đến nay có 10 thành viên (thêm Brunei, Campuchia, Lào, Việt Nam và Myanmar). Timor Leste có thể là quốc gia tiếp theo gia nhập Hiệp hội.

Hiện nay, các cường quốc trên thế giới từ Mỹ đến Nga và Australia, đều thấy giá trị của tổ chức này. Đó là lý do họ tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á  (EAS) được tổ chức bên lề hội nghị cấp cao hàng năm của ASEAN.

Tháng 1 vừa qua, trong bài phát biểu về chính sách đối ngoại ở Mỹ, Bộ trưởng Ngoại giao Australia Julie Bishop tuyên bố ASEAN không chỉ là "trung tâm địa lý của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (Indo-Pacific) mà còn là trung tâm ngoại giao của khu vực”. “ASEAN có ảnh hưởng lên khắp châu Á và đôi khi chúng ta chưa nhìn được hết tầm ảnh hưởng này", Ngoại trưởng Bishop nhấn mạnh.

Năm thập kỷ sau khi được thành lập với tư cách là một khối chính trị, ASEAN đã nhanh chóng tiến tới các mối quan hệ kinh tế. Việc tạo ra Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) là thành tựu đáng ghi nhận, đặc biệt là khi các nước trong khu vực có mức độ phát triển khác nhau. Điều này đã giúp ASEAN trở thành điểm đến đầu tư và sản xuất quan trọng. Thực vậy, từ năm 2013, các dòng đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ASEAN đã vượt qua dòng đầu tư vào Trung Quốc.

Những vấn đề quan trọng như hài hòa các tiêu chuẩn, tự do di chuyển lao động và tiếp cận của ngành tài chính đến thị trường khu vực vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Một chính sách thị thực chung, như các nước Schengen, sẽ thúc đẩy ngành du lịch liên vùng. Nhưng đó là một chặng đường rất dài. Hiện ASEAN đang tiết chế tham vọng liên minh kinh tế của mình: từ mong muốn về một thị trường và cơ sở sản xuất đơn nhất, đến nay, Hiệp hội này phấn đấu đạt được "nền kinh tế hội nhập cao".

Các tuyến đường sắt mới nối với Trung Quốc đang được lên kế hoạch xây dựng hoặc đã được triển khai mang lại cơ hội cho nhiều nước ASEAN. Trong khi đó, sự gia tăng vị thế của Ấn Độ vào thời điểm tăng trưởng Trung Quốc “hạ nhiệt” vừa là cơ hội vừa là thách thức lớn đối với ASEAN. Xin nói thêm rằng, đầu tư nước ngoài vào Ấn Độ năm 2016 đã tăng lên 46 tỷ USD từ mức 28 tỷ USD năm 2016 và vẫn đang trên đà tăng tốc.

Mặt khác, ASEAN đang phải đối mặt với những thách thức mới nổi lên, trong đó có mối đe dọa của chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan. Bất cứ dấu hiệu nào cho thấy chủ nghĩa khủng bố phát triển sẽ ảnh hưởng đến quyết định của các nhà đầu tư vào khu vực này.

Vượt EU trong một thế hệ?

ASEAN được dự đoán sẽ đạt tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ trong thập kỷ tới, có thể vượt qua EU trong vòng một thế hệ. Nhiều ý kiến cho rằng khu vực này sẽ phát triển nhanh chóng, cả về tiềm lực kinh tế và ảnh hưởng của nó đối với thương mại thế giới. Thu nhập của các quốc gia ASEAN đang tăng dần. Theo Ban Dân số Liên hợp quốc (UNPD), dân số ASEAN sẽ tăng từ 633 triệu người trong năm 2015 đến 717 triệu người vào năm 2030 và 741 triệu trong năm 2035. Việc phần lớn các nước ASEAN có dân số trẻ, năng động và tỷ lệ người trong độ tuổi lao động so với người già ở mức cao là điều rất có lợi. Ngoại trừ Singapore, các quốc gia ASEAN còn một chặng đường rất dài trước khi hoàn tất quá trình đô thị hóa để bảo đảm cơ sở cho tăng trưởng trong tương lai.

Theo công ty tư vấn McKinsey, gần 60% tăng trưởng của ASEAN từ năm 1990 là nhờ tăng năng suất của các ngành sản xuất, bán lẻ, viễn thông và vận tải. Việt Nam cũng cho thấy việc làm trong ngành công nghiệp vẫn có thể được mở rộng trong thời đại của người máy và tự động hóa.

The Straits Times nhân định tương lai của ASEAN sẽ phụ thuộc vào cách quản lý của các nhà lãnh đạo. Thứ nhất, các quốc gia ASEAN cần nắm bắt được những cơ hội của sự phát triển công nghệ và bổ sung kỹ năng để phù hợp với thời đại. Thứ hai, ASEAN cần biến sự đa dạng của mình - chẳng hạn về mặt tôn giáo, Indonesia có 90% dân số là theo đạo Hồi, phần lớn người Philippines theo Công giáo La Mã, Myanmar lại chủ yếu là Phật giáo - thành lợi thế. Điều này chỉ có thể được thực hiện khi chủ nghĩa cực đoan được dẹp bỏ cũng như các đức tin được hài hoà một cách khéo léo. Thứ ba, ASEAN không nên đẩy tốc độ hội nhập chính trị quá nhanh, thay vào đó là hội nhập sâu hơn những gì vốn đã là điểm chung. Thực tế, 50 năm qua đã chứng tỏ rằng các thành viên ASEAN đoàn kết thì tốt hơn là chia rẽ. Vì vậy, họ cần phải luôn nhắc nhở bản thân rằng “hội nhập ổn định là giải pháp tối ưu”.