Vẽ tranh bằng chỉ

Phòng trưng bày nằm trong ngôi nhà ở phố Tôn Đức Thắng (Hà Nội) mang dáng vẻ cổ kính, thu hút ánh nhìn của nhiều người qua đường.

Đón tiếp chúng tôi là người đàn ông trung niên có nước da ngăm ngăm, dáng vẻ chân chất. Anh là nghệ nhân tranh thêu truyền thống có tiếng Hà Nội – Nguyễn Văn Công, quê ở huyện Hậu Lộc (Thanh Hóa).

Mê mải ngắm những bức tranh thêu trưng bày ở đây, tôi cảm nhận mỗi tác phẩm dường như đã thấm đẫm mồ hôi và cả máu đầu ngón tay người thợ vào từng sợi chỉ.

Anh Công tâm sự: “Thêu thùa vốn là việc của phụ nữ do nó đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ. Vậy mà tôi lại say mê lao vào công việc này như là do số mệnh sắp đặt”.

Những tác phẩm mà anh sáng tác luôn có một phong cách riêng: mềm mại và quyến rũ.

Quyết tâm vực lại nghề

Năm 1991, anh Công ra Hà Nội học đại học. Mặc dù học ngành kỹ thuật điện tại Đại học Bách khoa Hà Nội, nhưng niềm đam mê thêu đã thôi thúc anh học vẽ tranh và kỹ thuật tạo hình từ một số bạn bè khi đó là sinh viên mỹ thuật. Tình yêu hội họa trong anh cứ lớn dần.

Anh chia sẻ: "Tôi quyết định tìm con đường riêng của mình, và chỉ có nghệ thuật tranh thêu truyền thống mới giúp tôi thực hiện được niềm đam mê: vẽ tranh bằng những sợi chỉ”.

Vào nghề thêu năm 2008,  những người thầy đầu tiên của anh là các nghệ nhân lão thành Nguyễn Cao Bính, Thái Văn Bôn. “Có công mài sắt có ngày nên kim”, sau nhiều năm kiên trì, anh đã trở thành thợ giỏi.

Nhưng cuộc sống không phải lúc nào cũng dễ dàng. Kinh tế khó khăn khiến nhiều nghệ nhân đã phải bỏ nghề. Anh Công kể lại, khi vào thăm các làng nghề thêu truyền thống nổi tiếng như Quất Động (Hà Nội), Xuân Nẻo (Hưng Yên), Văn Lâm (Ninh Bình), và Minh Lãng (Thái Bình), anh nhận thấy không còn nhiều người tha thiết với nghề nữa. “Điều này làm tôi trăn trở mãi, nhưng cuối cùng tôi quyết tâm phải vực dậy nghề truyền thống từ vẻ đẹp sẵn có của bản sắc Việt”, anh Công tâm sự.

Anh cho biết, nghề thêu Việt Nam có từ thời phong kiến, tổ nghề là cụ Lê Công Hành. “Ngày xưa, những sợi chỉ được nhuộm bằng những chất liệu giản dị, có sẵn ở làng quê như củ nâu, vỏ bàng, lá vông, hoa hòe, cây chàm… Nhìn đơn giản vậy thôi, nhưng nhuộm xong là lên đủ các màu đẹp mắt”.

Nguyên liệu làm nên một bức tranh thêu truyền thống là vải lụa, cùng với các loại chỉ tơ, chỉ bóng. “Phương pháp nối đầu chỉ cũng rất quan trọng đối với thợ thêu tranh chuyên nghiệp. Nhiều người khi mới vào nghề, hoặc vào nghề lâu nhưng không được chỉ bảo cẩn thận thường không biết điều này khiến cho tranh bị thô. Đặc biệt, kỹ thuật thêu tranh truyền thống là đi từ trái sang phải, trên xuống dưới, từ trong ra ngoài cũng phải đảm bảo. Thế nên, nếu coi thêu tranh truyền thống là đơn giản thì thật sai lầm”, anh Công chia sẻ.

Anh nói, nghề thêu ở Việt Nam sau nhiều năm thăng trầm đã đạt được trình độ nghệ thuật rất cao. Do đó, trước khi chỉ dạy cho các học viên, anh giảng giải rất kỹ về lịch sử, kỹ thuật và những đặc điểm của dòng tranh thêu thuần Việt. Anh đã chỉ bảo kỹ năng thêu cao cấp cho khoảng 80 thợ. Những mẫu tranh do anh Công sáng tác đều gắn với phong cảnh Việt Nam. Hình ảnh những làng quê thanh bình, cây đa, bến nước, mái đình, những con trâu, con gà, đàn cá chép… đều gần gũi và thấm đẫm hồn Việt.

Tinh hoa thuần Việt

Hiện nay, 10 xưởng thêu của anh Công tại Hà Nội và các tỉnh lân cận tạo việc làm cho gần 400 lao động. Anh luôn chú ý phát triển loại tranh thêu hai mặt. “Đây là loại tranh không phải để treo mà để trưng bày, bởi người xem có thể thưởng ngoạn cả hai mặt của tranh. Khoảng trắng của bức tranh là tấm lụa mỏng có thể nhìn xuyên qua. Đó là tinh hoa và bước phát triển của tranh thêu Việt Nam”, anh Công khẳng định.

“Mấy năm gần đây, nhiều người thích làm theo kiểu tranh thêu chữ thập của Trung Quốc. Hậu quả là tranh thêu truyền thống Việt Nam bị mai một dần bản sắc. Tranh thêu Việt Nam dù được thế giới ưa thích nhưng chính chúng ta lại không hiểu và không gìn giữ. Thế nên tôi quyết định đi sâu vào đề tài dân tộc để khơi gợi cho người khác thêm yêu văn hóa của cha ông”, anh Công tâm sự.

Nhiều bức tranh thêu do anh Công và những người thợ của anh làm ra đã được khách quốc tế mua về treo trang trọng tại các khách sạn hoặc trưng bày tại bảo tàng, triển lãm mỹ thuật. Được chế tác công phu và tỉ mỉ, mỗi bức tranh thêu có giá từ vài triệu đến hàng trăm triệu đồng.

Thế nhưng đối với người nghệ nhân này, tiền bạc không hẳn là mục đích tối thượng. “Tôi mong sao thế hệ chúng ta có thể phục hồi và bảo tồn nghề thêu tranh, có lúc đã gần như thất truyền, và mong sao trong tương lai, nghệ thuật thêu sẽ được giảng dạy trong nhà trường, để các em học sinh có thêm hiểu biết về di sản cha ông để lại”, anh Công bộc bạch.