| Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông là cơ hội để các học giả, nhà nghiên cứu quốc tế có dịp gặp gỡ, trao đổi thông tin, chia sẻ quan điểm về nhiều khía cạnh liên quan đến Biển Đông. (Nguồn: HVNG) |
Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông là sự kiện thường niên quan trọng, được Học viện Ngoại giao phối hợp tổ chức cùng các đối tác đồng bảo trợ trong và ngoài nước. Năm nay, Hội thảo quốc tế về Biển Đông kéo dài trong 2 ngày với 8 phiên thảo luận, 1 phiên dẫn đề, gần 40 bài tham luận và hơn 160 ý kiến bình luận.
Trong bối cảnh tình hình thế giới biến động phức tạp, khó lường, Hội thảo năm nay với chủ đề “Biển hòa bình - Phục hồi bền vững”, đã tập trung thảo luận về vai trò trung tâm, kết nối của Biển Đông, cũng như giải pháp trước các thách thức. Sau đây là một số chủ đề lớn được học giả thảo luận tại Hội thảo lần này.
Biển Đông “tĩnh lặng tạm thời”
Đánh giá về tình hình Biển Đông và khu vực, nhiều ý kiến cho rằng trong bối cảnh thế giới có nhiều biến đổi bất ngờ, cục diện Biển Đông tương đối tĩnh lặng, song chỉ mang tính tạm thời.
Theo đó, tình hình an ninh khu vực và Biển Đông đang thể hiện ở hai cấp độ, một mặt liên quan giữa các nước ven Biển Đông, mặt khác liên quan đến cạnh trạnh giữa các nước lớn. Biển Đông chịu tác động bởi nhiều nhân tố như bối cảnh địa chính trị trên thế giới và khu vực, các tính toán của cường quốc và cạnh tranh các nước lớn. Những thay đổi địa chính trị trên thế giới, một số khu vực cũng như thực trạng quan hệ các nước lớn có thể kéo theo sự thay đổi về nhận thức, chính sách trong cách thức xử lý mối quan hệ với nước lớn từ phía các nước và tổ chức như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Liên minh châu Âu (EU).
Đồng thời, các diễn giả khẳng định Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nói chung và Biển Đông nói riêng ngày càng trở thành mối quan tâm của nhiều nước trên thế giới. Nhiều quốc gia như Anh, Pháp, Ấn Độ… hay các tổ chức như EU đều chủ động đưa ra các chiến lược riêng tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và khẳng định cam kết ngày càng tăng cường can dự tại khu vực.
Trong Phiên dẫn đề đặc biệt sáng ngày 16/11, theo Chuẩn Đô đốc Juergen Ehle, Cố vấn quân sự cao cấp của Cơ quan đối ngoại EU, Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương là khu vực quan trọng đối với EU về kinh tế, thương mại, tự do hàng hải và hàng không. Ông khẳng định rằng EU phản đối các hành động đơn phương, bảo vệ trật tự dựa trên luật lệ, không sử dụng hoặc đe doạ sử dụng vũ lực, cam kết giữ an ninh, xây dựng trật tự luật lệ trên biển, trong đó UNCLOS đặt ra khuôn khổ pháp lý cho tất cả các hoạt động trên biển và đại dương.
Đồng thời, EU ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, kiến trúc khu vực dựa trên luật lệ, chủ nghĩa đa phương, an ninh thông qua Diễn đàn Khu vực châu Á (ARF), xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) ràng buộc pháp lý và bảo đảm lợi ích của bên thứ ba. Theo ông, thời gian tới, EU sẽ triển khai sáng kiến “hiện diện tích hợp” trên biển tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Về phần mình, Quốc vụ Khanh Anne-Marie Trevelyan (Anh) đánh giá khu vực có vai trò quan trọng với Anh về kinh tế, thượng tôn luật pháp quốc tế và chuẩn mực về thương mại tự do, an ninh và ổn định. Đặc biệt, Biển Đông đóng vai trò quan trọng trong bảo đảm hoà bình và thịnh vượng toàn cầu. Anh công nhận vai trò trung tâm của ASEAN là đối tác đối thoại mới nhất, và ủng hộ nỗ lực đảm bảo an ninh biển và nỗ lực giải quyết biến đổi khí hậu. Đồng thời, Anh sẽ đẩy mạnh hợp tác an ninh biển qua chương trình toàn diện nhằm tăng cường sự tự cường ở khu vực, thúc đẩy một Biển Đông vững mạnh, ổn định và an ninh.
| Các diễn giả khẳng định Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nói chung và Biển Đông nói riêng ngày càng trở thành mối quan tâm của nhiều nước trên thế giới. Nhiều quốc gia như Anh, Pháp, Ấn Độ… hay các tổ chức như EU đều chủ động đưa ra các chiến lược riêng tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và khẳng định cam kết ngày càng tăng cường can dự tại khu vực. |
Xu hướng liên kết tiểu đa phương và đa phương
Các diễn giả và đại biểu cũng dành thời gian thảo luận về xu hướng liên kết tiểu đa phương và đa phương, trong đó gồm các cơ chế do ASEAN dẫn dắt.
Một số ý kiến cho rằng hiện ngày càng xuất hiện nhiều cơ chế hợp tác giữa các nhóm nhỏ các nước, một phần do các thách thức nổi lên trong bảo đảm thực thi luật pháp quốc tế và hiệu quả hoạt động của thể chế đa phương hiện hành; một phần do tính linh hoạt, dễ dung hoà các quan điểm và lợi ích của các cơ chế này.
Mặc dù vậy, các học giả chưa thống nhất về tác động của các cơ chế hợp tác tiểu đa phương đối với vai trò trung tâm của ASEAN. Một số cho rằng các cơ chế như Bộ tứ (Quad) hay hợp tác tiểu vùng có thể bổ khuyết cho các cơ chế do ASEAN dẫn dắt. Tuy nhiên, cũng có đại biểu lo ngại các khuôn khổ tiểu đa phương có thể làm suy yếu vai trò trung tâm của ASEAN.
Đáng chú ý, nhiều đại biểu đề xuất đã đến lúc các nước cần phát triển cơ chế “trấn an” và “bảo đảm” lẫn nhau, triển khai các hợp tác tiểu đa phương một cách cởi mở, minh bạch và bao trùm; tăng cường đối thoại giữa ASEAN với các nước đối thoại, tôn trọng nguyên tắc và vai trò trung tâm của ASEAN trong kiến trúc khu vực và hợp tác phát triển khu vực và tiểu vùng, cộng hưởng các chiến lược phát triển để bổ sung cho nhau chứ không mang tính loại trừ lẫn nhau.
| Tại Hội thảo lần thứ 14 tại Đà Nẵng, các diễn giả và đại biểu tham dự đã nhấn mạnh tầm quan trọng của Biển Đông, thực trạng hiện nay và nêu một số đề xuất trong quá trình xây dựng một Biển Đông vững mạnh, ổn định và an ninh. (Nguồn: HVNG) |
Hai cột mốc then chốt
Đặc biệt, trong khuôn khổ Hội thảo, các học giả đã tham dự phiên kỷ niệm 40 năm ký kết Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) 1982 và 20 năm ASEAN-Trung Quốc ký kết Tuyên bố ứng xử các bên ở Biển Đông (DOC).
Tại Hội thảo, đa số các ý kiến đều khẳng định tầm quan trọng, giá trị phổ quát của UNCLOS, bản “Hiến pháp của Đại dương”. Thực tế cho thấy sau 40 năm ký kết, nhiều vấn đề mới nảy sinh như bảo vệ môi trường, bảo vệ đa dạng sinh học biển, biến đối khí hậu, sự phát triển của khoa học kỹ thuật… đang thách thức vai trò của UNCLOS. Tuy nhiên, giới học giả cho rằng các thách thức mới hoàn toàn có thể được giải quyết trong khuôn khổ pháp lý của UNCLOS và các hiệp định thực thi trong khuôn khổ UNCLOS. Đồng thời, các phán quyết của cơ quan tài phán cũng góp phần làm sáng tỏ cách giải thích và thực thi luật quốc tế.
Đồng thời, nhiều học giả đánh giá DOC là thành tựu quan trọng giữa ASEAN-Trung Quốc, cho thấy các bên có thể hợp tác để tìm kiếm điểm tương đồng vì mục đích chung, dù còn tồn tại khác biệt. Việc đạt được tuyên bố DOC có ý nghĩa khởi đầu cho nỗ lực chung, thúc đẩy hợp tác tại khu vực, là cơ sở cho quá trình tham vấn về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) trong tương lai.
Thách thức và cơ hội
Trong khuôn khổ Hội thảo, các đại biểu cũng đã thảo luận về những diễn biến gần đây tại Biển Đông như việc có nước, lợi dụng quy định thiếu rõ ràng trong luật quốc tế và các phát triển của khoa học công nghệ, đã triển khai các hoạt động ảnh hưởng tới quyền lợi của các quốc gia ven biển và trật tự trên Biển Đông.
Về những thách thức mới với an ninh biển thời gian gần đây, nhiều học giả cho rằng biển không phải là không gian tách biệt mà có mối liên hệ mật thiết giữa các không gian khác như đất liền, vùng trời, đáy biển, vùng đất dưới đáy biển và kết nối cả với không gian phi truyền thống như không gian mạng và khoảng không vũ trụ trong bối cảnh khoa học công nghệ và trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển.
Đây là những điểm mà các quốc gia trong khu vực cần tính tới trong việc thúc đẩy hợp tác để xây dựng những quy tắc đảm bảo an toàn, phòng chống đụng độ, từ đó đảm bảo an ninh và hoà bình trên biển.
| DOC là thành tựu quan trọng giữa ASEAN-Trung Quốc, cho thấy các bên có thể hợp tác để tìm kiếm điểm tương đồng vì mục đích chung, dù còn tồn tại khác biệt. Việc đạt được tuyên bố DOC có ý nghĩa khởi đầu cho nỗ lực chung, thúc đẩy hợp tác tại khu vực, là cơ sở cho quá trình tham vấn về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) trong tương lai. |
Để thúc đẩy hợp tác và phục hồi bền vững, các học giả đánh giá cho rằng kinh tế xanh/kinh tế biển có vai trò ngày một quan trọng trong thúc đẩy sáng tạo, sử dụng tốt các nguồn tài nguyên, đối phó biến đổi khí hậu, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững của nhiều quốc gia, thúc đẩy chủ nghĩa đa phương.
Vì thế, nhiều quốc gia, cũng như tổ chức khu vực như EU hay ASEAN đều ưu tiên phát triển hợp tác kinh tế biển xanh và hợp tác trên biển hậu đại dịch Covid-19 nhằm thúc đẩy kết nối, đảm bảo chuỗi cung ứng và hồi phục kinh tế.
Tại Hội thảo, một số đại biểu chia sẻ rằng trong quá trình hợp tác triển khai phát triển kinh tế biển xanh, ASEAN và các đối tác cũng sẽ phải đối mặt với một số khó khăn như sự thiếu hụt khuôn khổ nền tảng hay thiếu nguồn lực tài chính. Đồng thời, tình hình tranh chấp trên Biển Đông chưa được giải quyết cũng sẽ là lực cản không nhỏ đối trong quá trình hiện thực hoá chiến lược kinh tế biển xanh.
Trên bình diện quốc tế, đại dịch Covid-19, xung đột Nga-Ukraine, cạnh tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc cũng tác động sâu rộng tới kinh tế toàn cầu trong nhiều lĩnh vực cụ thể như chuỗi cung ứng bán dẫn và ngành vận tải đường biển.
Trong bối cảnh đó, các quốc gia và khu vực cần tăng cường tự chủ và độc lập, đa dạng chuỗi cung ứng, tăng cường dịch vụ cảng biển, vận tải biển, mở rộng hợp tác để giảm thiểu tác động của sự gián đoạn nguồn cung vật liệu thô, bán dẫn, các khoáng chất quan trọng và công nghệ xanh và sạch. Đồng thời, các bên cần tận dụng thế mạnh để thúc đẩy hợp tác kinh tế và khuyến khích sự tham gia theo mô hình xã hội hoá với sự tham gia nhiều hơn của các doanh nghiệp công và tư nhân.
| Các đại biểu, diễn giả tham dự Hội thảo chụp ảnh lưu niệm. (Nguồn: HVNG) |