Câu chuyện ‘gỏi cuốn’ trên bàn tiệc Cannes

Điện ảnh Việt Nam từng gây tiếng vang tại Cannes với Mùi đu đủ xanh của đạo diễn Trần Anh Hùng vào năm 1993, Mùa hè chiều thẳng đứng cũng của đạo diễn Trần Anh Hùng vào năm 2000 và Bi, đừng sợ của đạo diễn Phan Đăng Di vào năm 2010.

Sau 12 năm, cô gái trẻ Vũ Thị Phương Mai (Mai Vũ) hiện đang theo học Trường Điện ảnh và Truyền hình Quốc gia Anh (National Film and Television School - NFTS) với bộ phim Giấc mơ gỏi cuốn (Spring roll dream) lại tiếp tục gây được ấn tượng tại Cannes 2022 với một thể loại phim hoạt hình đặc biệt stop-motion (còn được gọi là hoạt hình tĩnh vật)…

Từ cô gái thích nhào nặn đất sét

Sống ở thành phố Hồ Chí Minh, Vũ Thị Phương Mai chia sẻ cô thường tạo ra một thế giới từ những vật dụng quen thuộc bằng cách chụp, quay và kể lại câu chuyện theo trí tưởng tượng. Sau này, cô mới biết cách kể chuyện của mình cũng là một thể loại trong làm phim hoạt hình mang tên stop - motion.

Đó là kỹ thuật làm phim mà trong đó các nhân vật được xây dựng dựa trên việc ghép các động tác lại với nhau một cách liên tục để tạo cho người xem cảm giác giống như nhân vật đang thực sự chuyển động. Để thử nghiệm, cô đã tập tành nhào nặn đất sét để kể chuyện theo kiểu stop - motion.

Khởi đầu không có người hướng dẫn, mọi kiến thức đều được cô tìm hiểu qua mạng, thực hành, rồi tự sửa sai. Đam mê ấy cứ lớn dần lên khi mỗi sản phẩm Mai Vũ làm ra đều được bạn bè, người thân ủng hộ.

Thành quả đáng nhớ vào năm 19 tuổi là Mai Vũ cùng những người bạn của mình tạo ra chuỗi phim hoạt hình Xin chào bút chì được khán giả đón nhận, đoạt nhiều giải thưởng và phát sóng trên một số kênh truyền hình tại Việt Nam.

Có thể thấy, việc làm phim bằng kỹ thuật hoạt hình stop - motion đã giúp cho cô diễn đạt được những biểu cảm và diễn xuất một cách nhẹ nhàng, tinh tế. Mong muốn có thể làm ra một bộ hoạt hình thật bài bản, chuyên nghiệp hơn, vào năm 2020 cô quyết định lên đường sang Anh học làm hoạt hình tại NFTS.

… đến kỳ tích tại Cannes 2022

Giống như nhiều người Việt xa quê, khi sang Anh du học, Mai Vũ rất nhớ hương vị của các món ăn ở Việt Nam. Từ cảm xúc của chính mình cô bắt đầu lên ý tưởng sẽ làm ra bộ phim dựa trên một món ăn Việt Nam.

Nuôi ý tưởng trong suốt thời gian hai năm, bộ phim của cô dần được hình thành, kể về cuộc sống của một gia đình người Việt tại Mỹ.

Đó là Linh – một bà mẹ đơn thân đang xây dựng cuộc sống ổn định cùng con trai Alan. Gia đình hai người bị đảo lộn khi ông Sang - cha của Linh, từ quê nhà sang thăm. Một lần nấu ăn, ông nhất quyết làm món gỏi cuốn cho cháu trai nhưng Linh lại muốn nấu mì ống và phô mai. Hai bố con bất đồng quan điểm về việc chọn món ăn, cũng chính lúc này, khoảng cách thế hệ biểu lộ rõ.

Nhân vật ông Sang được Mai Vũ lấy hình tượng từ người cha già cô đơn, muốn kết nối với con cháu nhưng chỉ biết biểu lộ cảm xúc qua việc nấu nướng. Cô cũng đặt tác phẩm trong bối cảnh khác biệt văn hóa phương Tây và phương Đông, ở đó người trẻ muốn xây dựng cái tôi, còn người già khó khăn trong việc hòa nhập.

Trong phim, âm nhạc cũng có sự hòa quyện giữa chất Á Đông và phương Tây. Yếu tố văn hóa Việt cũng được nữ đạo diễn trẻ khai thác, nhưng sức mạnh của bộ phim lại đến từ chính câu chuyện về tình cảm gia đình mà bất cứ ai cũng có thể tìm thấy điểm đồng cảm.

Khi được hỏi tại sao chọn gỏi cuốn làm đề tài và nhan đề cho bộ phim, Mai Vũ cho biết văn hoá ẩm thực của người Việt vô cùng đặc sắc mà chỉ khi ra nước ngoài, mỗi người mới cảm nhận hết được. Trong đó, gỏi cuốn là món ăn đơn giản ở miền Nam mà khi ăn cả nhà có thể quây quần vừa cuốn vừa ăn, nguyên liệu món ăn lại có thể nửa Á nửa Âu như rau xà lách, dưa leo, rau quế, bún, tôm…

Theo cô, đây là những nguyên liệu dồi dào về mặt hình ảnh và màu sắc, rất thích hợp để làm sống dậy nghệ thuật hoạt hình. Ngoài ra, chất liệu giấy được dùng để thể hiện món ăn vừa gây thú vị về mặt thị giác vừa phù hợp với một câu chuyện dịu dàng.

Để thực hiện bộ phim, Mai Vũ đã được nhà trường hỗ trợ khoảng 9.000 bảng Anh. Nguồn kinh phí này chủ yếu được đoàn phim của cô dùng tìm mua nguyên vật liệu, dựng nhân vật, các chi phí phòng thu, lồng tiếng, cộng tác viên.

Thể loại hoạt hình stop - motion có khối lượng công việc nhiều và thời gian sản xuất kéo dài, nên một tháng ekip chỉ sản xuất được khoảng một phút phim. Riêng đội ngũ tạo hình nhân vật của cô phải mất hơn ba tháng để xây dựng một nhân vật con rối (puppet) với kích thước 27cm với những chi tiết rất tỉ mỉ, cho phép chú rối thực hiện được những chuyển động thật nhất.

Dù dành nhiều tâm huyết cho phim, nhưng Mai Vũ cũng không tưởng tượng được là phim của cô là một trong 16 phim ngắn được tuyển chọn từ 1.528 bộ phim để lọt vào chương trình La Cinéf - hạng mục phát hiện các tài năng mới của Cannes 2022. Cô gái Việt càng sững sờ hơn khi được xướng tên tại sự kiện điện ảnh danh tiếng thế giới này.

Truyền cảm hứng cho phụ nữ

Tại Cannes 2022, Mai Vũ thắng giải Light on women Award (tạm dịch là Phụ nữ truyền cảm hứng) nằm trong khuôn khổ chương trình La Cinéf. Giải thưởng này được lập ra để khuyến khích các đạo diễn nữ sáng tạo và theo đuổi ước mơ, đam mê của chính mình.

Dù chỉ là một tác phẩm tốt nghiệp, nhưng khi đến với sân chơi của Cannes, sự nghiệp của nữ đạo diễn Việt Nam đã mở sang một trang mới. Trong bối cảnh số lượng nhà làm phim nữ vẫn còn hạn chế, chiến thắng này của cô càng có ý nghĩa khi vấn đề định kiến giới vẫn còn tồn tại trong xã hội.

Cũng theo lý giải của Ban giám khảo, thể loại phim mà cô lựa chọn đã phản ánh tương lai của ngành công nghiệp điện ảnh. Mục đích của giải thưởng cũng nhằm động viên các nhà làm phim nữ thể hiện tiếng nói, vượt qua khó khăn thiếu kinh phí - một trong những nguyên nhân khiến nam giới lấn lướt nữ giới trong ngành công nghiệp điện ảnh.

Khi lên nhận giải, Mai Vũ đã xúc động nói: “Không nhiều người tin chúng tôi có thể làm được khi không có kinh phí. Tất cả đều làm bằng đam mê của tuổi trẻ”.

Không chỉ có giải thưởng, hành trình hai năm khi học tập tại Anh cũng giúp cô tự tin vào sức mạnh và năng lực của bản thân, cũng như tin rằng cơ hội cho phụ nữ ngày càng nhiều hơn. Theo cô, những định kiến trước nay vô tình khiến phụ nữ bị khu biệt, nhưng sức mạnh của phụ nữ là sự mềm mỏng, dẻo dai và kiên trì.

Thời gian tới, cùng với mong muống được mang phim về trình chiếu tại quê hương, Mai Vũ còn ấp ủ một dự án phim tài liệu về cuộc sống người Việt định cư ở Anh. Cô đang tìm kiếm nguồn đầu tư để giúp mình hiện thực bộ phim tiếp theo cũng như mở ra những cơ hội mới trên con đường sự nghiệp đã chọn.