Sinh năm 1991 trong một gia đình thuần nông ở bản Bung, tỉnh Bắc Kạn, cuộc sống của cô gái Hà Lệ Diễm dường như sẽ không quá khác biệt nhiều với những cô gái vùng dân tộc thiểu số nếu như cô không có chút cá tính “bướng bỉnh” với suy nghĩ sẽ được đi nhiều nơi, khám phá nhiều điều thú vị để kể lại cho mọi người.
| Hình ảnh trong bộ phim tài liệu “Những đứa trẻ trong sương”. (Ảnh: NVCC) |
Ước mơ làm đạo diễn
Thích đọc sách và kể chuyện từ nhỏ, cô gái Hà Lệ Diễm đem theo ước mơ trở thành phóng viên xuống thủ đô Hà Nội học tại Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội.
Tuy nhiên, ngay cả khi ra trường, có cơ hội công tác tại một số cơ quan báo chí và truyền hình, cô gái vẫn thấy nghề phóng viên chưa thực sự phù hợp với cá tính ít nói và thế giới nội tâm của chính mình.
Trong những ngày tương lai bất định ấy, lựa chọn đến với con đường làm phim của cô đã bị người thân và cả bạn bè phản đối rất nhiều. Bởi vậy, để thực hiện ước mơ, cô vừa tìm việc làm vừa tự tìm cơ hội cho mình. Không có điều kiện kinh tế để theo học quay phim chính quy, cô hăm hở xây dựng các ý tưởng để được tham gia các khóa học miễn phí.
Bước ngoặt sự nghiệp thực sự đến với Diễm khi cô có cơ hội tham dự khóa học làm phim tại Trung tâm hỗ trợ Phát triển tài năng điện ảnh TPD và đặc biệt là trúng tuyển vào Trại sáng tác phim tài liệu Varan Vietnam 2016. Từ đây, cô gái Tày quyết định làm phim tài liệu độc lập dù biết chắc đây không phải là con đường dễ dàng và bản thân phải vững vàng từ việc tìm đề tài, tài chính và cộng tác viên.
Chia sẻ về niềm yêu thích của mình, Diễm cho biết, khi làm phim tài liệu, cô có cơ hội để bước chân vào thế giới của những người hoặc cộng đồng mà cô quan tâm.
Biết con gái kiên định con đường đã chọn, gia đình không bỏ cô đơn độc. Thậm chí, khi cô gặp khó khăn về kinh tế, mẹ cô còn lặng lẽ gửi tiền chu cấp như thời sinh viên. Ông nội cũng luôn động viên tinh thần giúp cháu gái vượt qua những trở ngại để thực hiện đam mê. Không chỉ vậy, cô còn may mắn nhận được sự hỗ trợ và giúp đỡ rất vô tư từ những người bạn thân thiết của mình.
Thành quả ngọt ngào
Có thể hiểu hết sự “liều mình” của cô gái Tày khi trong tay có vỏn vẹn hai triệu đồng nhưng vẫn quyết tâm thực hiện bộ phim ngắn đầu tay mang tên “Con đường đi học” . Với số tiền ít ỏi đó, cô quyết định không thành lập ê kíp mà một mình đảm nhiệm tất cả vai trò: sản xuất, đạo diễn, quay phim, dựng phim... Cô đã sử dụng máy ảnh canon 550D của mình để quay thay vì thuê máy quay “hoành tráng” ...
Khi làm bộ phim này, vào những ngày cuối tuần, cô lại vác ba lô về quê, trèo đèo, lội suối đến với người phụ nữ bị HIV một mình nuôi con trai nhỏ. Cùng với chiếc máy ảnh, cô theo nhân vật vào rừng đẵn củi, chặt chuối hay ăn bữa cơm chỉ có món măng xào ớt cùng mẹ con họ.
Chính sự chia sẻ đầy thân tình của Diễm đã khiến nhân vật chính đi vào phim của cô một cách tự nhiên như hơi thở cuộc sống. Và tác phẩm này đã được công nhận khi giành giải Cánh diều bạc năm 2013 cho hạng mục phim ngắn (năm không có giải Cánh diều vàng).
Thành công ban đầu đã tạo động lực cho Hà Lệ Diễm làm thêm được một số bộ phim ngắn khác, trước khi bắt đầu với phim tài liệu dài đầu tay “Những đứa trẻ trong sương” vào năm 2017.
Đây chính là dự án cá nhân được cô gái ấp ủ, trau chuốt trong bốn năm ở Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Để thực hiện bộ phim này, nữ đạo diễn người Tày mỗi năm lên Sa Pa 4-5 lần, mỗi lần ở lại 2-3 tuần, nhưng quay phim chỉ khoảng ba hoặc bốn ngày.
“Những đứa trẻ trong sương” kể về cuộc sống của Di - bé gái 12 tuổi người H’Mông sống tại Sa Pa. Di muốn đi học, nhưng sinh ra ở nơi có tục bắt vợ. Bộ phim kể về quá trình đổ vỡ của thế giới tuổi thơ và hành trình đơn độc trở thành người lớn của cô gái vùng dân tộc thiểu số. Với độ dài gần 100 phút, phim là hành trình xúc động, phán ánh tuổi thơ vỡ vụn của cô bé trong sự va chạm, xung đột giữa những giá trị văn hóa truyền thống với hiện đại. Đó chính là những thách thức mà các bé gái người dân tộc thiểu số phải đối mặt trong xã hội.
Ban tổ chức Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam 2021 đánh giá về bộ phim: “Những nhà làm phim tài liệu đôi khi thiết lập các mối quan hệ mật thiết với nhân vật có thể gây trở ngại cho vai trò đạo diễn của họ. Nhưng nhà làm phim đầu tay này đã tạo được sự cân bằng, tách tình cảm của mình ra khỏi câu chuyện xúc động của cô gái H'Mông bị kẹt ở độ tuổi trẻ thơ và trưởng thành, giữa truyền thống và hiện đại, ở vùng quê Việt Nam xa xôi”.
Chính cách xử lý tinh tế, hợp lý và minh bạch trong tác phẩm đã giúp Hà Diễm Lệ nhận được giải thưởng Đạo diễn xuất sắc nhất tại một trong những liên hoan phim tài liệu lớn nhất thế giới. Ngoài giải thưởng cho cá nhân, bộ phim của cô còn nhận được giải Đặc biệt của Ban giám khảo dành cho hạng mục Phim đầu tay.
| Nữ đạo diễn Hà Lệ Diễm cùng đồng nghiệp các nước tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam. (Ảnh: NVCC) |
Hành trình dài phía trước
Đối với Diễm, giải Đạo diễn xuất sắc nhất tại một liên hoan phim quốc tế chính là sự công nhận và bảo trợ tốt nhất cô nhận được cho hành trình dài của sự nghiệp phía trước. Từ thành công này, cô hy vọng quá trình xin tài trợ làm phim sẽ dễ dàng hơn, giúp con đường đi của cô sẽ bớt phần chông gai, thêm phần đam mê hơn nữa.
Những ngày cuối năm 2021 sau khi trở về từ Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam tại Hà Lan, cô gái Tày đã dành toàn bộ thời gian để ở bên gia đình. Cô chia sẻ, bản thân đã có một năm làm việc chăm chỉ và sẽ tiếp tục tìm kiếm cơ hội làm việc trong thời gian tới.
Hiện tại, dù đã trở thành một đạo diễn trẻ có tiếng nhưng cô vẫn không ngừng học hỏi, trau dồi chuyên môn qua các hội thảo làm phim tài liệu ngắn, hướng tới nhiều liên hoan phim quốc tế khác, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ các đạo diễn trong và ngoài nước.
Theo Diễm, phim tài liệu mang lại những gì chân thật nhất của cuộc sống, của nhân vật. Bởi vậy, đạo diễn phim tài liệu phải tuyệt đối tôn trọng sự thật, không dàn dựng, không can thiệp các sự kiện được quay, không làm “loa phát ngôn tư tưởng” để khán giả có thể tiệm cận sự thật đích thực.
Không chỉ được giới thiệu tại Hà Lan, bộ phim “Những đứa trẻ trong sương” đang được đón nhận tại Pháp, Thái Lan, Mỹ...
Với sự đồng cảm cùng những người dân tộc ít người, Hà Lệ Diễm đã mang những câu chuyện về cuộc sống và con người vùng cao đi xa và sâu hơn. Hơn ai hết, cô hiểu hết những thách thức mà một cô gái trẻ sống ở miền cao phải đối mặt và vươn lên để thay đổi cuộc đời mình. Và với vai trò đạo diễn, cô không chỉ là người kể chuyện, mà còn người đồng hành đi “trong sương” cùng nhân vật của chính mình.