Đa dạng hóa thương mại tự do để tự cải cách

Nếu Mỹ “chia tay” Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), trao đổi thương mại của Việt Nam vẫn tích cực- TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế, cố vấn cao cấp Chủ tịch HĐQT Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), kiêm Giám đốc trường Đào tạo Cán bộ BIDV khẳng định.

Ông đánh giá thế nào nếu Mỹ dừng “cuộc chơi” tại TPP. Việc dừng TPP có gây xáo trộn gì nhiều không?

Trước hết, sẽ có 3 kịch bản cho TPP. Kịch bản 1 có thể xấu hơn, Mỹ rút khỏi TPP, Nhật Bản đảm nhận vai trò thủ lĩnh dẫn dắt TPP. Như vậy sẽ ảnh hưởng khá lớn đối với xuất khẩu, thương mại, đầu tư của Việt Nam vì Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam chiếm tới 20% và tăng trưởng tích cực trong thời gian vừa qua. Nhập khẩu của Việt Nam từ Mỹ cũng nhiều. Đầu tư nước ngoài của Mỹ vào Việt Nam đang đứng thứ 8 với lượng đầu tư khoảng 12 - 13 tỷ USD.

Kịch bản thứ 2 có thể xảy ra nhiều hơn. Mỹ đã kết thúc đàm phán TPP nhưng Tổng thống mới của Mỹ vẫn yêu cầu đàm phán thêm, đàm phán lại một số điều khoản của hiệp định, sẽ làm chậm tiến độ của TPP. Tuy vậy, phương án này vẫn tích cực vì Mỹ vẫn tham gia là một điều kiện quan trọng. Ở phương án này, tiến độ chậm lại nhưng tác động đến đầu tư, thương mại không quá lớn. Chậm lại nhưng vẫn xảy ra. Trên thực tế, các nhà đầu tư trong và ngoài nước vẫn tận dụng hiệu ứng của TPP.

Kịch bản thứ ba là Mỹ sẽ rút khỏi TPP, các nước trong TPP giải tán, không đàm phán nữa. Kịch bản này xấu nhất và có nhiều tác hại với cả thương mại, đầu tư và các uy tín quốc tế của các nước tham gia trong TPP. Nhưng hy vọng kịch bản này không xảy ra.

Rất nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã vào Việt Nam trong thời gian vừa qua để “đón đầu” TPP, ông dự báo thế nào về dòng vốn FDI thời gian tới?

Dòng vốn FDI có thể chậm hơn  một chút về giải ngân, tốc độ dự án nhưng về cơ bản cũng sẽ không đảo chiều như chúng ta lo lắng vì vẫn còn có nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) khác.

Theo ông, nếu Mỹ bỏ cuộc chơi với TPP thì có tác động gì đến thương mại giữa Việt Nam và Mỹ hay không?

Trong trường hợp TPP chậm tiến độ, thương mại vẫn diễn ra tích cực. Với thị trường Mỹ, thương mại sẽ không tăng lên được 25 - 30% như chúng ta giả định khi TPP có hiệu lực. Tuy nhiên, thương mại song phương vẫn duy trì được như hiện nay, tỷ trọng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ ở mức 20%.

Theo tôi, Mỹ vẫn duy trì là nhà đầu tư đứng 7 hoặc 8 đầu tư vào Việt Nam vì các dự án đó không rút về dễ dàng ngay được và nếu có rút về thì làm chi phí tăng lên rất nhiều.

Ví dụ, với điện thoại Iphone của Mỹ, nếu Tổng thống đắc cử Donald Trump yêu cầu chuyển cơ sở kinh doanh của mình từ nước ngoài về Mỹ, lập tức chi phí của họ mỗi năm tăng lên là 4,6 - 4,7 tỷ USD. Dĩ nhiên, doanh nghiệp không muốn điều đó xảy ra. Hay giá cuối cùng của chiếc Iphone sẽ tăng lên vì chi phí tăng lên. Nếu giá tăng lên, người tiêu dùng trong đó có người tiêu dùng Mỹ sẽ bị tác động. Tôi nghĩ chắc Tổng thống mới của Mỹ sẽ phải cân nhắc tính toán nhiều chiều và không thể quyết định ngay được.

Việt Nam tham gia TPP sẽ là cơ hội để thúc đẩy cải cách trong nước?

Tôi hiểu Việt Nam ký TPP là cách tạo ra áp lực để cải cách trong nước. Thực ra, nếu Việt Nam thực thi mạnh mẽ hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), rất nhiều thể chế cần phải đổi mới. Bởi EVFTA cũng yêu cầu không kém gì về mặt thể chế so với TPP. Tức là cũng đụng chạm vào những lĩnh vực nhạy cảm của Việt Nam như: lao động, sở hữu trí tuệ, môi trường, DNNN, mua sắm công…

Thực tế, thời gian qua Chính phủ cũng đã có những đột phá về mặt thể chế. Nghị quyết 35, Nghị quyết 19 tiếp tục là những điểm nhấn về thể chế thời gian vừa qua và tiếp tục thời gian tới.

Rõ ràng với một cơ chế như TPP, áp lực cải cách có những tiêu chuẩn riêng. Nếu để chúng ta tự cải cách, theo ông liệu có dễ dàng không? 

Như tôi đã phân tích tiêu chuẩn của hai hiệp định không kém gì nhau. Vấn đề bây giờ là chúng ta phải đẩy nhanh tiến độ hiệu lực hiệp định EVFTA. Đó là hướng để Việt Nam đa dạng hóa thương mại tự do.

Cũng liên quan đến EU, ông đánh giá thế nào về khả năng hiệp định sẽ có hiệu lực sau sự kiện Brexit?

FTA với EU đã có Quốc hội một số nước thông qua. Như chúng ta đã biết, hiệp định ký kết thúc đàm phán  ngày 1/12/2015 và hy vọng có hiệu lực trong vòng 2 năm, kỳ vọng đầu năm 2018 có hiệu lực. Quốc hội một số nước cũng đã thông qua nhưng còn vướng mắc tại Anh. Anh rời EU có thể làm chậm tiến độ. Chúng ta có thể đàm phán lại một chút với Anh, đàm phán lại với EU. Khi đó là hiệp định song phương giữa Anh và Việt Nam chứ không còn là Việt Nam - EU.

Việc này có thể chậm tiến độ nhưng sẽ không quá lâu. Các nước EU hiện đang thúc đẩy hiệp định thương mại tự do để chứng tỏ có Anh hay không, các hiệp định thương mại tự do của EU cũng ít bị ảnh hưởng.

Xin cảm ơn ông.