Doanh nghiệp nhà nước: Tái cấu trúc thế nào?

Khu vực DNNN hiện đang nắm giữ phần lớn nguồn lực của đất nước, hoạt động trong nhiều lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế như dầu khí, điện lực, xi măng, sắt thép, khai khoáng. Tuy nhiên, trước “giờ G”, bước chuyển đổi của các doanh nghiệp khu vực này vẫn chậm chạp, các kế hoạch cổ phần hóa vẫn chưa có đột phá lớn. Mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước vẫn tiếp tục trong giai đoạn thí điểm, chưa tạo được hệ thống cơ chế pháp lý phù hợp.

Tạo đột phá

Tại Diễn đàn “Tái cấu trúc và phát triển doanh nghiệp nhà nước” do báo Đầu Tư tổ chức mới đây, ông Nguyễn Bích Đạt, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch & Đầu tư khẳng định, tái cấu trúc nền kinh tế là vấn đề bức thiết để tạo sự đột phá nhằm tạo dựng một khu vực kinh tế nhà nước thực sự vững mạnh và đủ sức gánh vác trọng trách chủ lực của nền kinh tế trong bối cảnh cạnh tranh lành mạnh.

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Tài, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế TW, cải cách DNNN là một trong những trọng tâm và cũng là lĩnh vực nhạy cảm, khó khăn nhất của quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường. Cải cách DNNN không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề mang tính tư tưởng, chính trị, xã hội và tâm lý.

Hiện có hai liệu pháp cải cách khá phổ biến. Liệu pháp “sốc” là tư nhân hóa nhanh chóng hầu hết các DNNN, chỉ giữ lại một số DNNN cung ứng các dịch vụ công. Liệu pháp “thận trọng” là từng bước thực hiện cổ phần hóa, đa dạng hóa chủ sở hữu, vừa chuyển các DNNN sang hoạt động theo chế độ doanh nghiệp hiện đại. Tuy nhiên, dù theo liệu pháp nào thì việc cải cách DNNN vẫn cần phải thực hiện và tiến hành triệt để.

Bình mới rượu có mới?

Dù đóng góp hơn 34% GDP cả nước nhưng thực tế hoạt động của khu vực DNNN vẫn đang bộc lộ nhiều bất cập. Hiệu quả hoạt động của khu vực DNNN còn một số điểm yếu khi so sánh với khu vực kinh tế tư nhân. Thực tế là doanh thu thuần được tạo ra bởi một đồng vốn kinh doanh của DNNN thấp hơn so với các thành phần kinh tế khác.

Nhưng một bất cập phổ biến là sau cổ phần hóa DNNN phần vốn Nhà nước vẫn chiếm tỷ trọng trên 52% vốn điều lệ. Thêm vào đó, vẫn còn một tỷ lệ khá lớn các doanh nghiệp sau cổ phần hóa, nhất là ở những doanh nghiệp do Nhà nước giữ cổ phần chi phối, ban quản lý, điều hành vẫn là những người cũ, vẫn áp dụng tư duy, phương pháp, cơ chế quản lý như cũ, nên ít có đổi mới trong quản trị công ty.

Ông Bùi Ngọc Bảo, TGĐ Tổng công ty Xăng dầu VN cho rằng vấn đề chủ yếu của DNNN vẫn là “vướng” cơ chế. Nhiều DNNN đã tự biến chuyển thường xuyên để đáp ứng đòi hỏi của thị trường, nhưng khi muốn thay đổi thì lại vấp phải rào cản về cơ chế. Nếu cứ tiếp tục hô hào tái cấu trúc theo phong trào thì chắc chắn sẽ không đạt được kết quả mong muốn. Đồng tình với ý kiến này, bà Lê Thị Hoa (Vietcombank) cũng cho rằng, việc thiếu khuôn khổ pháp lý cho các DNNN sau cổ phần hóa gây lúng túng cho không chỉ doanh nghiệp được cổ phần mà cả các cơ quan quản lý. Trên thực tế, các công ty cổ phần mà Nhà nước chiếm cổ phần chi phối vẫn “được” ứng xử giống như các DNNN, tính tự chủ trong hoạt động kinh doanh, độ nhậy trong quyết định quản lý vì thế bị hạn chế đáng kể.

Theo bà Hoa, nhiều doanh nghiệp sau cổ phần hóa vẫn nằm trong tình trạng “bình mới rượu cũ”, ít có sự thay đổi về cơ cấu cũng như cơ chế quản lý, năng lực điều hành…dẫn đến hiệu quả kinh doanh không được cải thiện. Vẫn có tới gần 10% doanh nghiệp hậu cổ phần hóa tiếp tục trong tình trạng thua lỗ.

Để thúc đẩy quá trình cổ phần hóa trong khối DNNN, phần lớn ý kiến của những “người trong cuộc” đều cho rằng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp lý về cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả các DNNN sau chuyển đổi, thúc đẩy các doanh nghiệp này tăng cường minh bạch thông tin. Bản thân doanh nghiệp cần  tạo điều kiện để cổ đông đại chúng tham gia giám sát doanh nghiệp từ đó tạo sức ép để doanh nghiệp này phải hoạt động hiệu quả hơn, chuyên nghiệp hơn.  

Diễn Tú