Đối thoại thẳng thắn, thu hẹp khác biệt

Đây là chuyến thăm Mỹ đầu tiên của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh kể từ khi Tổng thống Donald Trump trở thành chủ nhân Nhà Trắng và là cuộc gặp thứ hai giữa ông với Ngoại trưởng Rex Tillerson. 

Trước đó, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh và Ngoại trưởng Tillerson đã có cuộc tiếp xúc bên lề Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Nhóm G20, ở Đức hôm 17/2. Tại đây, hai bên cho rằng quan hệ Việt - Mỹ đã có những bước tiến triển tích cực, thực chất trên tất cả các lĩnh vực. Phó Thủ tướng khẳng định Việt Nam coi trọng và mong muốn tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác toàn diện với Mỹ trên cơ sở tôn trọng thể chế chính trị của nhau, đáp ứng lợi ích của nhân dân hai nước. Về phần mình, Ngoại trưởng Tillerson đã trân trọng mời Phó Thủ tướng thăm Mỹ, bày tỏ mong muốn thăm Việt Nam và tham dự các hoạt động trong khuôn khổ Năm APEC 2017.

Diễn ra trong bối cảnh quan hệ Đối tác toàn diện Việt – Mỹ tiếp tục được duy trì dưới chính quyền Tổng thống Trump, chuyến thăm của Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh tới Mỹ lần này là dịp để hai bên trao đổi về các vấn đề cùng quan tâm; tiếp tục thông qua đối thoại thẳng thắn và xây dựng để xử lý các vấn đề khác biệt, góp phần tăng cường hợp tác trên cả ba cấp độ song phương, khu vực và quốc tế theo hướng thực chất, cùng có lợi. Nhân chuyến thăm của người tư lệnh trên mặt trận đối ngoại, hãy cùng nhìn lại những bước phát triển của quan hệ Việt – Mỹ cũng như nỗ lực không ngừng của hai bên trong việc thúc đẩy hợp tác hơn 20 năm qua.

Từ cựu thù thành Đối tác toàn diện

Hai mươi năm sau khi chiến tranh kết thúc, ngày 11/7/1995, quan hệ ngoại giao Việt - Mỹ bắt đầu chuyển mình với tuyên bố chính thức bình thường hóa quan hệ. “Những gì chia cách chúng ta trước đây, hãy để chúng lui vào quá khứ”, Tổng thống Bill Clinton đã phát biểu như vậy. Tháng 11/2000, ông trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên thăm Việt Nam sau năm 1975. Tại Hà Nội, ông Clinton khẳng định: “Hôm nay, Mỹ và Việt Nam đang làm nên trang sử mới”.

Sáu năm sau, cũng vào tháng 11, Tổng thống George W. Bush thăm Việt Nam và dự Hội nghị Cấp cao APEC. Mới năm ngoái, Tổng thống Barack Obama là nguyên thủ thứ ba của Mỹ thăm Việt Nam lúc đương nhiệm. Nhận định về chuyến thăm này, các cựu binh Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam – Ngoại trưởng John Kerry, Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa bang Arizona kiêm Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện John McCain, cựu Thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Bob Kerrey đã viết trên The New York Times ngày 23/5/2016: “Với nỗ lực và ý chí mạnh mẽ, những bất đồng tưởng như không thể hàn gắn lại có thể được hòa giải... Đây là bằng chứng rõ nhất cho thấy những cựu thù có thể trở thành đối tác mới”.

Có một điểm chung nổi bật trong chuyến thăm Việt Nam của ba nhà lãnh đạo Mỹ là họ đều nhận được sự chào đón nồng hậu của người dân Việt Nam với cờ hoa và những nụ cười. Thậm chí, Tổng thống Bush đã bỏ qua quy tắc an ninh, cho dừng ô tô và hạ cửa kính để vẫy tay chào người dân Việt Nam. Chắc hẳn ông Bush không chỉ thấy an ninh ở Việt Nam quá tốt, mà còn cảm kích trước sự thân thiện, mến khách của người dân quốc gia Đông Nam Á này. Trong khi đó, Tổng thống Obama đã đặt tay lên trái tim mình và nói: “Tôi thực sự xúc động. Tình cảm của nhân dân Việt Nam đã lay động trái tim tôi. Hơn bao giờ hết, tôi cảm thấy đất nước các bạn thật gần gũi”.

Về phía Việt Nam, các nhà lãnh đạo cũng đã thực hiện nhiều chuyến thăm đến Washington nhằm tăng cường mạnh mẽ hơn quan hệ song phương. Tháng 6/2005, Thủ tướng Phan Văn Khải tới Nhà Trắng, trở thành lãnh đạo đầu tiên của Việt Nam thăm Mỹ sau chiến tranh. Những chuyến thăm chính thức Mỹ sau đó của các lãnh đạo hàng đầu Việt Nam còn bao gồm chuyến thăm của Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (6/2007), và của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (6/2008). Sự tiến bộ không ngừng trong quan hệ song phương đã dẫn đến việc xác lập quan hệ Đối tác toàn diện giữa hai nước hồi tháng 7/2013 trong chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang.

Tháng 7/2015, lần đầu tiên Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm Mỹ. Các nhận định đều cho rằng chuyến thăm đánh dấu tầm cao mới trong quan hệ song phương và thể hiện sự tin tưởng lẫn nhau cao chưa từng thấy giữa hai nước cựu thù. Trả lời câu hỏi của báo chí nước ngoài trước chuyến đi, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “40 năm sau chiến tranh, 20 năm bình thường hóa quan hệ, từ chỗ là cựu thù, Việt Nam và Mỹ đã trở thành bạn và từ năm 2013 đến nay là Đối tác toàn diện”. Những bước phát triển ấn tượng này là kết quả của nỗ lực to lớn từ hai phía và chủ trương đúng đắn của Việt Nam về việc “gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai” như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nói với Tổng thống Obama trong cuộc hội đàm tại Nhà Trắng tháng 7/2015.

Những điều không tưởng trở thành sự thực

Theo các ông John Kerry, John McCain và Bob Kerrey trong bài viết trên The New York Times, quá trình khôi phục mối quan hệ Việt – Mỹ từng trải qua nhiều lúc khó khăn. Tuy nhiên, sau khi bình thường hóa quan hệ, các cuộc thảo luận giữa lãnh đạo hai nước ngày càng tập trung vào nhiều vấn đề, từ hợp tác an ninh, thương mại, đầu tư đến giáo dục hay biến đổi khí hậu. Điều này phản ánh quan hệ giữa hai nước đang diễn ra theo chiều hướng tích cực.

Hai mươi năm trước, chưa đầy 60.000 người Mỹ tới Việt Nam du lịch hàng năm. Ngày nay, con số này đã đạt mức gần nửa triệu người, đứng thứ tư sau ba quốc gia Đông Bắc Á - Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Hai mươi năm trước, thương mại song phương chỉ đạt 450 triệu USD, nay đã gấp hơn 100 lần. Đây là kết quả của những nỗ lực không mệt mỏi của hai bên để hiện thực hóa các tiềm năng và thúc đẩy thương mại tăng trưởng tốt hơn. Từ năm 2005, Mỹ đã trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam. Đến tháng 11/2016, "xứ sở cờ hoa" là nhà đầu tư lớn thứ tám vào Việt Nam với tổng vốn đăng ký trên 10 tỷ USD, đồng thời xếp thứ 9/68 quốc gia tiếp nhận FDI của Việt Nam.

Trong lĩnh vực giáo dục, hai thập kỷ trước, mới có khoảng 1.000 sinh viên Việt Nam sang Mỹ du học nhưng đến tháng 1/2016, con số này đã là 28.000 sinh viên, thực tập sinh, đưa Việt Nam trở thành nước đứng đầu trong các quốc gia Đông Nam Á, thứ bảy trong các nước có nhiều sinh viên học tập tại Mỹ. Vào năm 2006, Việt Nam chỉ đứng thứ 20. Những số liệu cụ thể này không chỉ cho thấy sự tăng trưởng nhanh chóng về lượng du học sinh Việt Nam tại Mỹ mà còn chứng tỏ một điều: giáo dục là lĩnh vực quan trọng và được đặt ưu tiên cao trong quan hệ hợp tác toàn diện giữa hai nước.

Cựu Ngoại trưởng John Kerry-một người lính Mỹ tham chiến tại Việt Nam cách đây gần nửa thế kỷ từng thừa nhận, thật khó để tưởng tượng được rằng hai nước sẽ hợp tác trong các vấn đề về an ninh. Thời gian qua, Mỹ tiếp tục cử nhiều đoàn quốc phòng quan trọng thăm Việt Nam để thúc đẩy quan hệ, trong đó có Bộ trưởng Hải quân Ray Mabus (tháng 4/2015), Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter (tháng 6/2015). Đáng chú ý, Bộ Quốc phòng hai nước đã ký Tuyên bố Tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng (tháng 6/2015), duy trì các cơ chế đối thoại song phương và tiếp xúc tại các diễn đàn khu vực như Shangri-la, Cuộc gặp không chính thức Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ - ASEAN tháng 10/2016… Đặc biệt, trong chuyến thăm của Tổng thống Obama, Mỹ đã tuyên bố dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận vũ khí sát thương cho Việt Nam. Như vậy, tàn dư cuối cùng của Chiến tranh Lạnh trong quan hệ giữa hai nước đã được bãi bỏ, tạo điều kiện đưa hai nước xích lại gần nhau hơn bao giờ hết.

Nhìn lại hơn hai thập kỷ bình thường hóa quan hệ ngoại giao, có thể thấy một trong những cơ sở quan trọng cho quan hệ song phương phát triển như ngày nay là nhận thức chung rằng việc củng cố lòng tin “có ý nghĩa then chốt trong quá trình xây dựng tình hữu nghị và hợp tác bền vững, lành mạnh, lâu dài", như được ghi nhận trong Tuyên bố chung Việt – Mỹ hồi tháng 5/2016. Trong bối cảnh ấy, dù thể chế chính trị khác nhau và giữa hai nước vẫn còn khác biệt về vấn đề dân chủ, nhân quyền, nhưng qua hoạt động trao đổi, tiếp xúc được duy trì giữa hai nước như chuyến thăm Mỹ lần này của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh,   khác biệt sẽ dần được thu hẹp, quan hệ song phương sẽ ngày một sâu sắc, thực chất hơn.