Giải pháp khắc phục tình trạng bạo hành, xâm hại, đặc biệt là xâm hại tình dục trẻ em là nội dung "nóng" được nhiều đại biểu quan tâm, đặt câu hỏi đối với Bộ trưởng Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn ngày 5/6.
Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam; Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao Lê Minh Trí; Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Nguyễn Hòa Bình; Bộ trưởng Công an Tô Lâm cũng tham gia giải trình thêm các nội dung liên quan.
| Pano giúp người dân nhận thức về Xâm hại tình dục trẻ em ở tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. (Nguồn: AFP) |
Xâm hại tình dục ở trẻ em đang gia tăng, ngày càng nguy hiểm
Cho rằng vấn đề bạo lực, xâm hại trẻ em đang làm là bức xúc lớn hiện nay, đại biểu Lê Thị Nga (Thái Nguyên) đề nghị Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, với trách nhiệm là Phó Chủ tịch Ủy ban quốc gia về trẻ em, cần đưa ra các giải pháp mạnh mẽ ngăn chặn tình trạng này; đồng thời đề nghị Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao Lê Minh Trí; Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Nguyễn Hòa Bình; Bộ trưởng Công an Tô Lâm cho biết thêm về giải pháp giải quyết tình trạng bế tắc trong việc chứng minh các tội phạm xâm hại tình dục trẻ em.
Đại biểu Nguyễn Quang Tuấn (Hà Nội) dẫn chứng: Tình trạng xâm hại tình dục ở trẻ em đang gia tăng và ngày càng nguy hiểm, trầm trọng. Chỉ tính riêng 5 tháng đầu năm 2018 đã có 572 vụ xâm hại tình dục trẻ em và có 562 cháu bị xâm hại. Nếu tính tối thiểu mỗi vụ một cháu, có ít nhất 10 cháu bị 2 vụ với tính chất cực kỳ nghiêm trọng. Nguyên nhân 6% liên quan đến hàng xóm, người quen, 21% liên quan đến người thân trong gia đình. Bộ trưởng có giải pháp gì để quyết liệt để ngăn chặn tình trạng hết sức đau lòng này?
Trả lời nội dung này, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, thực tế hiện nay có tới 59,9% số người vi phạm xâm hại tình dục đối với trẻ em chính là người thân, người quen. Đây là những đối tượng thời gian tới phải quan tâm nhiều hơn để ngăn chặn tình trạng này.
Theo Bộ trưởng, cần tăng cường công tác quản lý Nhà nước, đặc biệt là các Bộ: Công an, Lao động-Thương binh và Xã hội, Ủy ban Nhân dân các cấp trong việc rà soát sửa đổi bổ sung hoàn thiện hệ thống pháp luật; tăng cường truyền thông trong gia đình, gắn kết quản lý gia đình. Thời gian tới cần tăng cường trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội đối với công tác này. Bên cạnh đó, cần phối hợp chặt chẽ trong thực thi pháp luật bảo vệ trẻ em, thực hiện quyền của trẻ em trong quá trình tố tụng; tập trung xử lý giải quyết những vụ việc vi phạm một cách nghiêm minh, nhanh chóng nhất; tăng cường dịch vụ công bảo vệ trẻ em, nhất là hoạt động của dịch vụ Tổng đài điện thoại quốc gia bảo vệ trẻ em 111.
Điều quan trọng nhất là tập trung giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng tự bảo vệ cho các em. Ngay trong tháng 6 - Tháng hành động vì trẻ em, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội sẽ kiến nghị Chính phủ tổ chức hội nghị trực tuyến về tăng cường các giải pháp phòng chống bạo lực, xâm hại trẻ em.
Chưa hài lòng với phần trả lời của Bộ trưởng, đại biểu Quang Tuấn tranh luận, cho rằng hiện chưa có giải pháp đủ mạnh trong thực thi công tác bảo vệ trẻ em. Tội phạm xâm hại trẻ em khá đặc biệt, đặc thù khó phát hiện, bằng chứng mất dần theo thời gian, bởi tính theo giờ, theo ngày chứ không phải theo tháng, theo năm; do đó vấn đề tiếp cận, xử lý tin báo, điều tra, xét xử phải tiến hành nhanh để có bằng chứng kết tội. Đối tượng bị xâm phạm lại là trẻ em hoảng loạn, khó khăn trong việc lấy lời khai. Sự quan tâm của chính quyền, cơ quan tố tụng vẫn chưa bảo đảm; biện pháp của gia đình, xã hội vẫn chưa hợp lý trong việc giúp các em chống lại nạn xâm phạm tình dục.
Các đại biểu Lưu Bình Nhưỡng (Bến Tre), Ngô Thị Minh (Quảng Ninh) cũng bày tỏ sự không hài lòng khi Bộ trưởng chưa đưa ra được những giải pháp căn cơ để giải quyết có hiệu quả nạn xâm hại trẻ em. Đại biểu Ngô Thị Minh nêu rõ trên quan điểm vì lợi ích tốt nhất cho trẻ em, vấn đề quan trọng hiện nay là tư pháp thân thiện với trẻ em nhưng chưa được quan tâm để tháo gỡ. Đại biểu đề nghị, Bộ trưởng làm rõ vấn đề này trong quá trình phối hợp với các bộ, ngành.
Bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật
Làm rõ thêm nội dung được nhiều đại biểu nêu, Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao Lê Minh Trí cho biết, trong 6 tháng đã khởi tố 701 vụ, truy tố 735 vụ (do số cũ tồn lại), tương ứng với 805 bị can, đưa ra xét xử 649 bị can.
Chỉ rõ đây là vấn đề bức xúc được các đại biểu Quốc hội quan tâm không chỉ ở Kỳ họp này, Viện trưởng Lê Minh Trí cho rằng cần đảm bảo tính đồng bộ, từ quyết tâm của cả hệ thống chính trị để hoàn thiện cả hệ thống pháp luật, đảm bảo yêu cầu của cuộc đấu tranh này không chỉ bằng quyết tâm mà còn phải bằng pháp luật, sự phối hợp của các cơ quan liên quan, tuyên truyền, giáo dục bảo đảm sự cảnh báo, giáo dục kỹ năng cho trẻ em. Cùng với đó là sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị, sự lên án của toàn xã hội và xử lý nghiêm minh các đối tượng này để tăng tính răn đe.
Để bảo vệ trẻ em hiệu quả, Viện trưởng Lê Minh Trí nêu rõ: phải bảo đảm đồng bộ cả từ phòng ngừa, xử lý nghiêm, kịp thời các hành vi xảy ra xâm hại trẻ em nói chung, chứ không chỉ là xâm hại tình dục. Luật Bảo vệ trẻ em, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và Bộ luật dân sự đều đã có các chương về bảo vệ quyền trẻ em. Pháp luật đã hoàn thiện song cũng đòi hỏi khâu thực thi pháp luật phải đồng bộ.
Tháng 12/2017, Bộ Công an phối hợp Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, một số bộ ngành đã xây dựng, ban hành thông tư liên tịch 01 về việc phối hợp, xử lý, tiếp nhận tin báo tố giác và kiến nghị khởi tố đối với các hành vi phạm tội, đặc biệt là trong đó có tội xâm hại tình dục trẻ em. Bên cạnh đó, Viện cùng Bộ Công an, Tòa án nhân dân tối cao xây dựng Thông tư liên tịch trong việc hướng dẫn thực hiện một số quy định của Bộ Luật Tố tụng hình sự 2015 trong việc xử lý vấn đề đối tượng tham gia tố tụng dưới 18 tuổi.
Thông tư liên tịch hiện đã hoàn thành dự thảo với 20 điều hiện đang chờ ý kiến góp ý cuối cùng của Hội đồng thẩm phán tối cao, dự kiến đầu quý 3/2018 ban hành. Đây là cơ sở pháp lý để việc phối hợp, hướng dẫn toàn bộ hệ thống cơ quan điều tra, viện kiểm sát, toà án trong việc thực thi nhiệm vụ khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử loại hình tội phạm này - Viện trưởng Lê Minh Trí khẳng định
Xây dựng các phòng xét xử thân thiện với trẻ em
Thông tin về việc xét xử đối với tội phạm xâm hại trẻ em, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết trong 5 năm (2013-2017), tòa án đã giải quyết 8.100 vụ việc xâm hại tình dục trẻ em bao gồm 5 tội danh khác nhau theo quy định của Bộ Luật hình sự 1999; theo đó đã trả hồ sơ 549 vụ, các vụ xét đúng người đúng tội khoảng 93%, hơn 7.600 vụ. Mặc dù số vụ phải trả, hủy hồ sơ không nhiều, chỉ khoảng 6,6% nhưng các vụ việc này cũng gây bức xúc cho xã hội. Đây là những vụ không khó khăn trong quá trình xét xử nhưng khó khăn trong quá trình điều tra, thu thập chứng cứ vì phần lớn đây là những vụ truy xét, không có người làm chứng; thời gian xảy ra đến khi phát hiện thường đã xa; gia đình và nạn nhân ngại khai báo, thậm chí che giấu, không hợp tác với cơ quan điều tra. Có những yêu cầu giám định bắt buộc nhưng gia đình cũng từ chối.
Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, ngành tòa án đã đưa hơn 90% các vụ ra xét xử đúng người đúng tội. Tòa án đã phối hợp Viện kiểm sát và Bộ Công an, xây dựng các thông tư liên tịch hướng dẫn giải quyết các loại tội phạm này cả về mặt nội dung cũng như trình tự tố tụng.
Tòa án nhân dân tối cao cũng đã tập trung nâng cao năng lực cho cán bộ thực thi; ban hành thông tư hướng dẫn tòa thân thiện với trẻ em, trẻ vị thành niên, trong đó có trẻ bị xâm hại tình dục; ban hành Thông tư thay đổi tòa chuyên trách, yêu cầu các toà án địa phương trong đó có tòa án cáp huyện có đủ điều kiện phải hình thành một tòa chuyên trách về hôn nhân gia đình và trẻ vị thành niên.
Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành thông tư về mô hình phòng xét xử đối với vụ án hôn nhân gia đình và vị thành niên mang tính chất thân thiện và đã triển khai ở Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Tháp với sự hỗ trợ của các chuyên gia quốc tế. Thời gian tới sẽ được triển khai theo hướng những trường hợp xâm hại tình dục trẻ em sẽ được xét xử kín, thậm chí không phải ra tòa thẩm vấn để bảo đảm về mặt tâm lý cho trẻ em.
Phòng ngừa, ngăn chặn xâm hại tình dục trẻ em
Chưa thực sự đồng tình với giải trình của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, đại biểu Phạm Thị Minh Hiền (Phú Yên) đề nghị Bộ trưởng Công an làm rõ hơn việc điều 146 của Bộ luật Hình sự hiện hành quy định các tội cưỡng dâm, hiếp dâm, giao cấu và dâm ô nhưng lại không quy định thế nào là hành vi dâm ô, cũng như các hành vi quan hệ tình dục khác. Như vậy, khó có thể ngăn chặn được hành vi dâm ô với trẻ em và chắc chắn sẽ không tạo được rào cản, bảo vệ từ xa cho trẻ đối với các tội liên quan đến xâm hại tình dục.
Trả lời về nội dung này, Bộ trưởng Công an Tô Lâm cho biết, số vụ xâm hại tình dục trẻ em trong 5 tháng đầu năm 2018 giảm 7,74% so cùng kỳ. Thời gian tới, Bộ Công an sẽ phối hợp chặt chẽ với các Bộ: Lao động-Thương binh và Xã hội, Giáo dục và Đào tạo và các tổ chức chính trị-xã hội, các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan chức năng thực hiện biện pháp có hiệu quả trong phòng ngừa, ngăn chặn xâm hại tình dục trẻ em; tổ chức các diễn đàn, hội thảo, tọa đàm tăng cường giáo dục truyền thống, đạo đức...Các cơ quan điều tra sẽ tiếp tục chấn chỉnh công tác tiếp nhận tố giác tội phạm, thiết lập các đường dây nóng, để số điện thoại, email hộp thư tố giác ở nơi công cộng, những địa bàn hay xảy ra các vụ việc xâm hại trẻ em; vận động quần chúng nhân dân kịp thời tố giác.
Theo Bộ trưởng Tô Lâm, cần có quy trình điều tra, quy trình xét xử đặc biệt đối với các vụ việc này; đề nghị Ủy ban Tư pháp đứng ra làm trọng tài với các cơ quan để có quy trình điều tra, quy trình xét xử đặc biệt. Hiện, Cơ quan điều tra của Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã thống nhất quy trình để có hướng dẫn và đang chờ Hội đồng thẩm phán của Tòa án nhân dân tối cao thống nhất để chuyển Ủy ban Tư pháp của Quốc hội công bố, hướng dẫn phổ biến thực hiện, tạo điều kiện cho công việc điều tra, xét xử hiệu quả, kịp thời hơn.
Bộ Công an cũng đã tập trung hướng dẫn, đào tạo cho lực lượng trực tiếp đấu tranh phòng chống tội phạm này trong đó tập trung hướng dẫn nguyên tắc đảm bảo quyền trẻ em, yêu cầu các biện pháp bảo vệ trẻ em trong quá trình tố tụng.
Cần có quy trình điều tra, xét xử thực sự thân thiện
Tham gia giải trình cùng các Bộ trưởng, Trưởng ngành, Phó Thủ tướng Vũ Đức đam cho rằngbạo hành trẻ em, trong đó có xâm hại tình dục trẻ em là vấn đề quốc tế. Bộ trưởng Đào Ngọc Dung dẫn con số một năm trên thế giới có khoảng 150 triệu trẻ em gái và 73 triệu trẻ em trai bị xâm hại, trong đó có xâm hại tình dục, xâm hại về sức khỏe. Các tổ chức quốc tế thống kê, tính xâm hại là từ lời nói, thái độ, chứ không chỉ là hành vi đánh đập hay dâm ô bằng hành động.
"Con số này ở Hàn Quốc là 67%. Ở Nhật Bản, năm 2016, một cuộc điều tra ở các trường cấp 1 và cấp 2 cho thấy một năm hơn 124 nghìn vụ trẻ em bị xâm hại. Tính ra một ngày học là 831 vụ. Con số 2.000 trường hợp một năm trẻ em bị xâm hại, trong đó 1.300 đến 1.500 trẻ em bị xâm hại tình dục hàng năm chỉ là phần nổi rất nhỏ của tảng băng chìm" - Phó Thủ tướng nói.
Theo Phó Thủ tướng, cần có các pháp đồng bộ để không chỉ là 2.000 mà nhiều các vụ xâm hại (đã xảy ra) được báo và xử lý nghiêm minh. Cần có quy trình điều tra, xét xử thực sự thân thiện, để nạn nhân và gia đình dám trình bày, tố cáo. Bên cạnh đó, cần có quy định để các nhà tâm lý, các nhà hoạt động xã hội được tham gia ngay từ đầu, khi sự việc xảy ra...