GS. Nguyễn Lân Dũng: Để phát triển kỹ năng đọc sách đòi hỏi sự thay đổi trong cách tiếp cận và xử lý thông tin

Theo báo cáo năm 2021 của hãng nghiên cứu thị trường Statista, trung bình mỗi người trên thế giới đọc khoảng 8 cuốn sách một năm. Tuy nhiên, tỷ lệ này có sự chênh lệch đáng kể giữa các quốc gia. Các nước có tỷ lệ đọc sách cao có thể kể tới như: Na Uy: 12 cuốn sách/năm; Phần Lan: 11 cuốn sách/năm; Iceland: 7,4 cuốn sách/năm; Cộng hòa Czech: 7,3 cuốn sách/năm; Thụy Điển: 7,2 cuốn sách/năm.

Theo thống kê của Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông), bình quân mỗi năm một người Việt Nam đọc 2,8 cuốn sách. Khoảng 30% người Việt Nam đọc sách thường xuyên, 44% người thỉnh thoảng mới đọc sách và 26% người hoàn toàn không đọc sách.

Trung bình mỗi người Việt Nam dành khoảng 1 giờ mỗi tuần để đọc sách. Con số này thấp hơn nhiều so với nhiều nước khác.

Nhiều bạn trẻ chưa có thói quen đọc sách thường xuyên

Qua quan sát, có thể thấy các bạn trẻ ở Việt Nam thường ít có thói quen đọc sách thường xuyên, số sách được mua chủ yếu vẫn là các loại sách giáo khoa và sách tham khảo phục vụ cho việc học tập.

Sách là kho tàng tri thức vô tận, chứa đựng những kiến thức về mọi lĩnh vực của đời sống. Đọc sách giúp con người mở rộng hiểu biết, trau dồi vốn từ vựng, nâng cao khả năng tư duy logic và sáng tạo.

Sách cung cấp cho con người những giá trị đạo đức, lối sống tốt đẹp, giúp con người hoàn thiện nhân cách, trở thành những người có ích cho xã hội. Sách cung cấp cho con người những kiến thức, kỹ năng cần thiết để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, giúp con người tự tin và bản lĩnh hơn.

Đọc sách giúp con người tiếp xúc với những ý tưởng mới, khơi nguồn cảm hứng và thúc đẩy khả năng sáng tạo. Cha mẹ nên tạo môi trường đọc sách cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ, đồng thời cho trẻ tiếp cận với những cuốn sách hay, phù hợp với lứa tuổi. Nhà trường, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội cần tổ chức nhiều hoạt động khuyến khích đọc sách như hội sách, ngày sách, câu lạc bộ đọc sách...

Vì vậy, cần mở rộng mạng lưới thư viện, nhà sách, đồng thời giảm giá sách, phát triển sách điện tử và audio book để người dân dễ dàng tiếp cận sách hơn. Có thể sử dụng mạng xã hội, các ứng dụng di động để giới thiệu sách đến người dân một cách hiệu quả. Cần tuyên truyền, giáo dục để người dân hiểu rõ tầm quan trọng của việc đọc sách và biến việc đọc sách thành thói quen hàng ngày.

Đọc sách đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao dân trí. Do đó, cần có sự chung tay của toàn xã hội để xây dựng thói quen đọc sách cho mọi người, đặc biệt là với tuổi trẻ. Khuyến khích đọc sách là một giải pháp hiệu quả để nâng cao dân trí, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, hiện đại.

Sách điện tử - xu hướng của thời đại

Sách điện tử được dự báo sẽ là xu hướng của thời đại. Với số lượng độc giả trẻ đang ngày càng tăng như hiện nay, việc triển khai các hoạt động chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ sẽ thu hút bạn đọc trẻ. Kỷ nguyên chuyển đổi số mang đến nhiều thay đổi trong cách thức con người tiếp cận và xử lý thông tin. Việc đọc sách cũng không ngoại lệ. Do vậy, để phát triển kỹ năng đọc hiệu quả trong thời đại này, cần có những giải pháp.

Trong môi trường thông tin bùng nổ, việc tiếp nhận thông tin một cách thụ động không còn phù hợp. Cần rèn luyện tư duy phản biện để đánh giá tính chính xác, khách quan của thông tin, từ đó tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả.

Trong đó, khuyến khích đặt câu hỏi, tranh luận, thảo luận về các chủ đề đọc được. Phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, so sánh và đối chiếu các quan điểm. Sử dụng các công cụ đánh giá nguồn tin uy tín. Khả năng tập trung và xử lý thông tin nhanh chóng là yếu tố then chốt trong kỷ nguyên số. Nâng cao tốc độ đọc giúp tiếp thu lượng lớn thông tin trong thời gian ngắn.

Luyện tập đọc nhanh thường xuyên. Sử dụng các kỹ thuật đọc nhanh như đọc lướt, đọc theo cụm từ, hạn chế việc lẩm nhẩm khi đọc. Bên cạnh sách truyền thống, cần tiếp cận các hình thức đọc khác như sách điện tử, audio book, bài báo, tài liệu trực tuyến. Tận dụng các thiết bị di động để đọc sách mọi lúc mọi nơi. Đồng thời, lắng nghe audio book khi di chuyển hoặc làm việc nhà; đọc các bài báo, tài liệu trực tuyến uy tín để cập nhật thông tin.

Đọc sách theo sở thích giúp tạo hứng thú và duy trì thói quen đọc. Lựa chọn sách theo sở thích cá nhân, không nên ép buộc bản thân đọc những cuốn sách không thú vị; tham gia các câu lạc bộ sách, diễn đàn thảo luận về sách để chia sẻ sở thích và học hỏi kinh nghiệm đọc sách từ người khác. Bên cạnh đó, tạo môi trường đọc sách thoải mái, thư giãn.

Ứng dụng công nghệ hỗ trợ đọc sách. Công nghệ có thể hỗ trợ phát triển kỹ năng đọc theo nhiều cách như tra từ điển, dịch thuật, tóm tắt văn bản, ghi chú…

Về cách thức, có thể sử dụng các ứng dụng đọc sách có tính năng hỗ trợ như Google Play Sách, Kindle, Vinabook; sử dụng các công cụ tra từ điển, dịch thuật trực tuyến; sử dụng phần mềm ghi chú để tóm tắt nội dung sách và ghi chép ý tưởng.

Kinh nghiệm quốc tế

Phát triển kỹ năng đọc trong kỷ nguyên chuyển đổi số đòi hỏi sự thay đổi trong cách tiếp cận và xử lý thông tin. Các giải pháp trên đây có thể giúp mỗi cá nhân nâng cao kỹ năng đọc, tiếp thu kiến thức hiệu quả và thích nghi với môi trường thông tin bùng nổ.

Theo tôi, có các kinh nghiệm quốc tế trong việc đưa sách đến người đọc, nhất là người trẻ tuổi.

Thứ nhất, xây dựng mạng lưới thư viện phong phú và đa dạng. Các nước phát triển thường có mạng lưới thư viện rộng khắp, phủ sóng đến mọi lứa tuổi, tầng lớp nhân dân. Thư viện được trang bị đầy đủ cơ sở vật chất, sách vở, cùng đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp, nhiệt tình.

Ở Singapore, hệ thống thư viện quốc gia với hơn 22 triệu đầu sách, tổ chức nhiều hoạt động khuyến khích đọc sách cho trẻ em như giờ kể chuyện, câu lạc bộ sách. Tại Phần Lan, thư viện được xem như trung tâm văn hóa cộng đồng, cung cấp không gian học tập, sáng tạo và giải trí cho mọi người.

Thứ hai, tổ chức các hoạt động khuyến khích đọc sách. Các hội chợ sách, ngày sách, lễ hội sách được tổ chức thường xuyên với nhiều chương trình ưu đãi, giảm giá sách, thu hút đông đảo người tham gia, đặc biệt là giới trẻ.

Ở Pháp, lễ hội sách Paris thu hút hàng triệu người tham gia mỗi năm, là một trong những sự kiện văn hóa lớn nhất thế giới. Tại Nhật Bản, phong trào "One Book One City" (Một thành phố, một cuốn sách) khuyến khích mọi người cùng đọc một cuốn sách và thảo luận về nó.

Thứ ba, ứng dụng công nghệ vào việc đọc sách. Phát triển sách điện tử, audio book, ứng dụng đọc sách trên thiết bị di động giúp người đọc tiếp cận sách mọi lúc mọi nơi. Ví dụ, Amazon Kindle: Nền tảng sách điện tử lớn nhất thế giới với hàng triệu đầu sách đa dạng.

Ứng dụng audio book cung cấp dịch vụ nghe sách trên thiết bị di động. Hỗ trợ sách giá rẻ và sách miễn phí. Chính phủ các nước có chính sách hỗ trợ xuất bản sách giá rẻ, sách miễn phí cho học sinh, sinh viên, người có thu nhập thấp. Ví dụ, ở Iceland, mỗi công dân được tặng sách miễn phí vào mỗi năm. Tại Na Uy, sách giáo khoa được cung cấp miễn phí cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở.

Thứ tư, khuyến khích thói quen đọc sách từ nhỏ. Cha mẹ và nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thói quen đọc sách cho trẻ em. Cha mẹ nên dành thời gian đọc sách cùng trẻ, tạo môi trường đọc sách thoải mái, thân thiện. Khuyến khích các em thường xuyên tham gia các hoạt động đọc sách.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, đưa sách đến người đọc, nhất là người đọc trẻ tuổi cần sự chung tay của cả cộng đồng. Trong đó, cần xây dựng mạng lưới thư viện, tổ chức các hoạt động khuyến khích đọc sách, ứng dụng công nghệ, hỗ trợ sách giá rẻ và sách miễn phí, đồng thời khuyến khích thói quen đọc sách từ nhỏ để nâng cao văn hóa đọc sách trong xã hội.

Cũng phải nói thêm rằng, trước hết, gia đình phải có tủ sách. Bên cạnh sách cho cha mẹ cần có sách phù hợp với độ tuổi cho con mình. Với các con có trình độ đại học trở lên, khuyến khích có tủ sách riêng. Động viên các con theo học các lớp ngoại ngữ và sau đó tùy trình độ ngoại ngữ mà thu thập sách chuyên đề theo từng chuyên môn của con. Đặc biệt, cần thiết bổ sung sách ngoại ngữ cho các con.