Luật hộ tịch là đạo luật quan trọng liên quan đến việc bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân đã được ghi nhận trong Hiến pháp 2013. Luật có nhiều điểm mới mang tính đột phá, cải cách mạnh mẽ công tác đăng ký, quản lý hộ tịch nói riêng và quản lý dân cư nói chung.
Luật quy định việc cấp Số định danh cá nhân khi đăng ký khai sinh; xây dựng Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử để lưu giữ thông tin hộ tịch của cá nhân và kết nối, cung cấp thông tin hộ tịch cơ bản của cá nhân cho Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư...
Để triển khai đồng bộ, hiệu quả và thống nhất trên toàn quốc các quy định mang tính đột phá của Luật hộ tịch, Quốc hội đã quyết định dành thời gian hơn 1 năm để chuẩn bị các điều kiện cần thiết.
Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 59 ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật hộ tịch. Thực hiện Kế hoạch này, Bộ Tư pháp đã khẩn trương triển khai tuyên truyền, phổ biến Luật hộ tịch và các văn bản hướng dẫn thi hành; triển khai các bước xây dựng Đề án Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc.
Qua năm đầu tiên triển khai cho thấy, Luật hộ tịch năm 2014 đã tạo cơ sở pháp lý để người dân được công nhận các quyền con người, quyền, nghĩa vụ công dân và để Nhà nước bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của họ, có biện pháp quản lý dân cư một cách khoa học, phục vụ thiết thực cho việc xây dựng, hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của đất nước.
Tổng hợp các vướng mắc từ thực tiễn
Qua một năm triển khai, theo đánh giá của Cục trưởng Cục trưởng Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực (Bộ Tư pháp) Nguyễn Công Khanh công tác triển khai đăng ký hộ tịch đồng loạt diễn ra tại cơ quan đăng ký trên cả nước.
Riêng năm 2016, qua đợt kiểm tra, hầu hết các địa phương đều phản ánh tính tích cực từ những quy định mới của Luật hộ tịch, đặc biệt là những địa phương ứng dụng phần mền đăng ký hộ tịch dùng chung của Bộ Tư pháp.
Tính đến trung tuần tháng 12/2016, Cục Công nghệ thông tin (Bộ Tư pháp) cho biết đã tiến hành đăng ký khai sinh mới cho 344.032 trường hợp, trong đó số đăng ký khai sinh được cấp số định danh cá nhân là 281.609 trường hợp.
Qua báo cáo của các địa phương cho thấy công tác về đăng ký khai sinh, kết hôn, khai tử... được tiến hành bình thường không có vấn đề nổi cộm.
Tuy nhiên trong đăng ký hộ tịch, phát sinh một số vướng mắc, cụ thể trong việc cấp giấy chứng nhận hôn nhân hiện đang nổi lên vấn đề là trường hợp trước đây đã được cấp giấy để kết hôn với người nước ngoài ở nước ngoài nhưng giấy đó đã hết hạn hoặc không sử dụng, người dân đã bỏ đi, bây giờ có nhu cầu lại đề nghị cấp mới. Để bảo đảm thận trọng trong việc xử lý những trường hợp này, ông Khanh nêu các địa phương nên chụp lại các hồ sơ cũ của người có yêu cầu để phối hợp với các cơ quan nước ngoài xác minh.
| Từ 1/1/2016, đăng ký hộ tịch có yếu tố nước ngoài do cấp quận huyện thực hiện. (Nguồn: Tuổi Trẻ) |
Ông Khanh cho biết, trong thời gian qua mới phát hiện một, hai trường hợp công dân gian dối, cụ thể là đã kết hôn rồi những khai là chưa, còn lại rất nhiều trường hợp do phía nước ngoài không xác minh được vì lý do thông tin không đầy đủ. Trên cơ sở đó, về phía Cục có công văn đề nghị vận dụng những quy định trong Nghị định 123 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật hộ tịch, Thông tư 15, cho phép đương sự được cam đoan, chịu trách nhiệm về lời khai của mình.
Trường hợp thứ hai xảy ra đối với việc xin cấp xác nhận tình trạng hôn nhân nhưng trước đây đã qua nhiều nơi cư trú khác nhau. Đối với thời gian nửa đầu năm 2016, nhiều địa phương phản ánh có vướng mắc trong triển khai. Nhận được phản ánh từ cơ sở, Cục đã báo cáo lãnh đạo Bộ Tư pháp và thống nhất hướng dẫn địa phương vận dụng theo hướng, về phía chính quyền địa phương tạo điều kiện cho người dân bằng cách phải có xác nhận. Mặt khác, trong trường hợp các địa phương để quá hạn không trả lời hoặc không có cơ sở để trả lời thì vẫn phải cho phép người dân được cam đoan về tình trạng hôn nhân ấy.
Trong lĩnh vực về đăng ký khai sinh có một số vướng mắc ban đầu liên quan đến biểu mẫu (thứ tự thông tin lệch giữa biểu mẫu chính thức với thông tin trong phần điện tử). Tới đây triển khai thi hành Bộ luật Dân sự, các cơ quan liên quan sẽ phải phối hợp với nhau để thống nhất hướng dẫn.
Lấy ví dụ, trong việc đăng ký khai sinh cho trẻ em sinh ra trong thời kỳ hôn nhân nhưng người chồng không phải bố đẻ thì việc khai sinh cho trẻ, ghi tên bố vào trong giấy khai sinh như thế nào, mặc dù đã có hướng dẫn nhưng nhiều địa phương vẫn thấy vướng. Theo Luật hôn nhân và gia đình, phải ghi tên người chồng trong hôn nhân của mẹ, nhưng người mẹ không đồng ý vì thực tế không phải con của người chồng ấy, nếu ghi tên của người khác thì lại vướng Luật hôn nhân và gia đình.
Luật hôn nhân và gia đình quy định thẩm quyền xác định một người không phải là con mình hoặc là xác định một đứa con trong thời kỳ hôn nhân lâu nay tưởng là con mình do tòa án giải quyết. Nhưng về phía tòa án cho biết không có tranh chấp thì toà án không giải quyết. Những vấn đề vướng mắc cụ thể như vậy đã được Cục báo cáo với lãnh đạo Bộ Tư pháp và đã có hướng dẫn về các địa phương. Nếu những trường hợp nào bố và con có kết quả giám định AND đúng thì vẫn hướng dẫn cho đăng ký khai sinh.
Tuy nhiên, Cục trưởng cho biết vẫn chưa giải quyết được những trường hợp người mẹ muốn đăng ký khai sinh cho con diện ngoài giá thú không phải là bố trong thời kỳ hôn nhân với mẹ ở khu vực miền núi, dân tộc, không có điều kiện giám định AND. Những vướng mắc ở khâu tòa án, tới đây, Bộ Tư pháp sẽ đề nghị tiếp tục phối hợp với Tòa án nhân dân tối cao để hướng dẫn các trường hợp này. Cục sẽ tổng hợp lại và báo cáo với lãnh đạo Bộ Tư pháp, cũng có thể về mặt tổng thể phải sửa đổi Thông tư 15, điều chỉnh thêm một số vấn đề thực tiễn đặt ra.
Quan tầm đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin
Về triển khai Đề án Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc, Cục trưởng Nguyễn Công Khanh đánh giá đã có sự đột phá trong lĩnh vực ứng dụng công nghệ thông tin dù kinh phí cấp cho lĩnh vực này còn hạn chế.
Cục công nghệ thông tin đã rất nỗ lực phối hợp cùng Cục hộ tịch, quốc tịch, chứng thực triển khai thí điểm tại 12 tỉnh, chính thức sử dụng phần mềm đầy đủ dùng chung của Bộ Tư pháp. Qua theo dõi, ông Khánh đánh giá phần mềm hộ tịch dùng chung rất tốt, về phía trung ương thì tập trung quản lý tại Bộ Tư pháp. Còn về mặt địa phương, tới đây, Bộ sẽ phân cấp cho Sở Tư pháp, Phòng Tư pháp quản lý toàn bộ thông tin hộ tịch của tỉnh, của huyện mình.
Theo Đề án giai đoạn thí điểm sẽ thực hiện đến hết tháng 6/2017. Từ tháng 7/2017 trở đi đến hết tháng 12/2019 sẽ là giai đoạn triển khai trên toàn quốc cũng như ra cơ quan đại diện ở nước ngoài.
Theo Cục trưởng, điều quan trọng nhất và đáng quan tâm nhất hiện nay là hạ tầng về công nghệ thông tin của Bộ Tư pháp. Hiện hạ tầng công nghệ thông tin của Bộ yếu, trong năm 2017, 2018 nếu không được đầu tư căn bản để nâng cấp thêm thì rất khó có thể triển khai ra toàn quốc.
Nếu cố gắng, trong năm 2017 sẽ triển khai toàn quốc phân hệ đăng ký khai sinh, đảm bảo kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư của Bộ Công an để lấy số định danh cá nhân.