Hồi sinh nghề đóng sách ở Thủ đô

Nghề đóng sách thủ công (bookbinding) với hàng nghìn năm tuổi đã đóng góp những tác phẩm xuất sắc và có giá trị to lớn cho nhân loại. Đây không phải là ngành nghề truyền thống ở Việt Nam mà được bắt nguồn từ các nước châu Âu và Trung Đông.

Qua người Pháp, du nhập vào nước ta đã lâu nhưng trải qua chiến tranh và nhiều yếu tố khách quan khác, nghề đóng sách ở Việt Nam cũng mai một dần.

Gần đây, những cuốn sách thủ công dần trở nên thu hút công chúng Việt Nam nhờ sự đóng góp của những người thợ trẻ lành nghề như Trần Trung Hiếu. Cùng với Sao Bắc Bookbinding, anh thực hiện rất nhiều ấn bản sách thủ công nghệ thuật cao cấp và được đón nhận tích cực từ phía độc giả…

Sáng tạo từ đôi bàn tay

Trần Trung Hiếu cho biết, ngay từ nhỏ, anh đặc biệt thích các nghề chế tạo, ngưỡng mộ những người có khả năng hiện thực hóa những ý tưởng bằng chính đôi bàn tay của họ.

Khi vào Đại học, dù theo học ngành nội thất, chàng sinh viên bước đầu tiếp cận nghề đóng sách qua việc tự làm sổ tay.

Nhờ những video hướng dẫn trên YouTube, anh đã hoàn thành được những cuốn sổ tay đầu tiên và tìm hiểu nghề đóng sách thông qua kênh Bookbinder's Chronicle.

Theo Hiếu, ở trong nước vẫn rất hiếm có người thợ nào đạt tới trình độ hoàn thiện theo yêu cầu khắt khe của kỹ thuật đóng sách thủ công truyền thống.

Ngoài ra, nguồn tài liệu và đồ đạc dụng cụ về ngành nghề này cũng rất hạn chế. Bởi vậy, các bạn trẻ mới vào nghề khi là sinh viên như anh càng khó khăn hơn bởi thiếu các dụng cụ chuyên dụng rất đắt tiền.

May mắn với vốn liếng tiếng Anh khá tốt, anh đã tiếp cận các tài liệu hướng dẫn về đóng sách của nước ngoài, mặc dù không có một người thầy giàu kinh nghiệm ở bên để dạy nghề. Chính những khó khăn này lại làm anh hứng thú hơn và quyết tâm chinh phục.

Hiếu chia sẻ: “Tôi là một người rất tò mò và cực kỳ thích được tìm hiểu đến tận gốc rễ về vấn đề mình quan tâm. Ngành đóng sách có vốn kiến thức cực rộng và như một thiên đường để đắm mình vào các tài liệu.

Sau đó, khi đã cảm mến nghề này, tôi mong có thể phát triển nghề tại Việt Nam. Tôi muốn các thế hệ sau mình được tiếp cận với đóng sách thủ công, cũng như được giữ gìn các cuốn sách cổ mà ông cha ta để lại”.

Mỗi cuốn sách là một cảm xúc

Chia sẻ về công việc của thợ đóng sách, Trần Trung Hiếu cho biết, có những ngày anh chỉ làm được một đến hai công đoạn của việc đóng sách. Anh thường ghi các công đoạn hiện tại ở tấm bảng làm việc và kiểm tra, cập nhật khi đến xưởng.

Về các công đoạn cơ bản, một thợ đóng sách thủ công phải thực hiện các bước gồm đánh giá cuốn sách cần được đóng về tình trạng, thông số, cách làm, sau đó dỡ sách, tạo dựng cấu trúc, bọc bìa và trang trí.

Hiếu cho biết, anh thường mất khoảng một tuần làm việc để hoàn thiện một cuốn sách cơ bản. Với các cuốn sách phức tạp hơn về trang trí và thiết kế thì anh phải mất vài tuần, có khi vài tháng mới thực hiện được.

Bởi vậy, mỗi cuốn sách được đóng đều để lại cho anh những cảm xúc nhất định, không có cuốn nào giống nhau. Qua mỗi lần làm, anh đều học hỏi và rút ra được những bài học mới mẻ.

Cuốn sách Michelangelo: Sáu kiệt tác cuộc đời của tác giả Miles J. Unger do Omega+ phát hành là một trong những những cuốn sách đặc biệt đã được Hiếu đóng lại và bọc da toàn bộ.

Ruột cuốn sách này được khâu bằng dây cói và mạ nhũ vàng, bìa sách được trang trí với cảm hứng từ các cuốn sách thế kỷ XV. Các đường nét và họa tiết được dập chìm và tạo hiệu ứng để cho sách có màu của thời gian. Bên trong sách, anh sử dụng tờ gác thủy ấn (trang đầu sách với thiết kế hoa văn trên bề mặt nước) tự làm với màu đỏ, đen và trắng.

Chia sẻ về cơ hội đóng và bọc lại cuốn sách Almanach Những nền văn minh thế giới, xuất bản năm 1996, anh cho biết cuốn sách được bọc da dê màu đỏ, khâu trên ba cặp dây cói để bảo đảm có cấu trúc chắc chắn. Bìa sách lấy cảm hứng từ các cuốn sách thế kỷ XV và XVI, trang trí với nhũ vàng bằng dụng cụ cầm tay. Đây là một trong những kiểu thiết kế mà anh mong được thử sức từ lâu và rất vui khi đã hoàn thiện được nó, dù vẫn còn những sai sót.

Một cuốn sách khác là Ba bậc thầy của tác giả Stefan Zweig, được Hiếu đóng dành riêng cho dịch giả. Cuốn sách được đóng theo lối Pháp, bọc bằng da dê màu đỏ. Bìa sách trang trí mạ thủ công với thiết kế lấy cảm hứng từ trào lưu Arts & Crafts của thế kỷ XIX. Phía bên trong, tờ gác được sử dụng là giấy hồ do anh làm thủ công.

Dù thường làm sách theo đặt hàng, nhưng anh thấy tâm đắc nhất với các cuốn sách tự thiết kế và mang bản sắc của chính mình.

Phần thưởng là chính những khó khăn

Được làm công việc bản thân yêu thích và khách hàng ủng hộ nên Trần Trung Hiếu vẫn tiếp tục học hỏi và theo đuổi niềm đam mê trong thời điểm khó khăn hiện nay. Anh hy vọng mỗi năm qua đi lại có thêm tiến bộ trên nhiều mặt cả về bản thân lẫn công việc.

Hiếu cho biết, những người theo đuổi nghề đóng sách bắt buộc phải có lòng kiên trì, sẵn sàng hy sinh, đầu óc nhạy bén và khả năng học hỏi không ngừng.

Chàng trai bộc bạch: “Nghe thì có thể hơi nghịch lý nhưng phần thưởng của nghề này, theo tôi thấy chính là những khó khăn khi làm việc. Dù có làm bạn khó chịu căng thẳng như thế nào đi chăng nữa nhưng nó khiến bạn buộc phải trở nên tốt hơn. Các bạn sẽ phải tự lập rất nhiều, trong việc tìm kiếm nguồn kiến thức, khám phá, thử nghiệm cũng như tự xây dựng các dụng cụ của mình”.

Để góp phần lưu giữ nghề này, vào kỳ nghỉ lễ từ ngày 29/4-3/5 năm ngoái, Hiếu có mở một lớp học đóng sách thủ công, xuất phát từ đề xuất của người bạn bên Singapore.

Trong workshop dài năm ngày, các học viên được thực hành đầy đủ các bước để làm một cuốn sách theo phong cách truyền thống của Pháp và một vài kỹ thuật trang trí. Do độ khó của các kỹ thuật được truyền đạt từ cơ bản đến nâng cao, nên anh ưu tiên những người đã quen và có sẵn kinh nghiệm với đóng sách.

Tháng 1/2024, anh là một trong hai diễn giả chính của workshop về nghề đóng sách thủ công tại một hội sách tại Hà Nội

Thời gian gần đây, Trần Trung Hiếu tập trung nghiên cứu và lên ý tưởng cho tác phẩm để tham dự cuộc thi đóng sách tại Pháp.

Sau hơn hai tháng làm việc cặm cụi, cuối cùng cuốn sách dự thi đã hoàn thiện và lên đường gửi đến Biennales Mondiales de la Reliure d’Art – đơn vị tổ chức tại Pháp.

Mặc dù không kỳ vọng cao, nhưng anh hy vọng cuốn sách của mình sẽ khiến Ban giám khảo thấy có hứng thú về nghề đóng sách tại Việt Nam.

---

Không đơn thuần là một nghề, đóng sách thủ công cũng như mộc, điêu khắc - chính là nghệ thuật từ những bàn tay khéo léo khiến cho cuốn sách trở nên đẹp và bền hơn. Công việc này giúp phục chế cả sách cũ, trong đó có những cuốn sách có giá trị tồn tại theo thời gian và được coi là kho báu của tri thức.

Vì vậy, công việc mà chàng trai Hà Nội Trần Trung Hiếu đang làm đã góp phần làm trọn vẹn hơn giá trị của những cuốn sách, thể hiện tinh thần bảo tồn di sản trí tuệ con người.