IS ở Caribbean

“Khi tôi 20 tuổi, tôi đón nhận tôn giáo của chân lý - Hồi giáo”, Abu Sa’d at-Trinidad, một chiến binh ngoại quốc của IS, kể lại việc anh ta từ bỏ đức tin Thiên Chúa giáo vốn là truyền thống gia đình của mình như thế nào. Kinh khủng hơn, Abu Sa’d at-Trinidad còn thúc giục những người Hồi giáo ở Trinidad và Tobago (T&T) phát động thánh chiến chống lại người dân ở đất nước mình: “Hãy làm cho những kẻ không có niềm tin khiếp sợ trong chính ngôi nhà của chúng và làm cho máu chảy tràn các đường phố của chúng”.

Trung tâm tuyển mộ của IS

Trong hơn một năm rưỡi nay, Raqqa - một thành trì của IS ở Syria, phải chịu không kích liên tục của máy bay Mỹ, Pháp và Nga. Những tháng gần đây, liên minh chống IS do Mỹ đứng đầu đã tiêu diệt hơn 10.000 chiến binh IS, bao gồm cả những nhân vật chủ chốt trong bộ máy lãnh đạo của tổ chức này, đáng chú ý nhất là người phát ngôn kiêm chiến lược gia cao cấp Abu Muhammad al-Adnani. Theo ước tính của các quan chức Mỹ, đến cuối năm 2016, IS đã mất khoảng 45% lãnh thổ tại Syria và 20% tại Iraq kể từ khi trỗi dậy vào mùa Hè 2014. Đồng thời, dòng chiến binh ngoại quốc đổ tới lãnh địa giảm đáng kể, từ đỉnh điểm 2.000 người băng qua biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Syria mỗi tháng hồi cuối năm 2014 xuống còn 50 hiện nay. Nhưng vẫn có những kẻ thực hiện cả hành trình dài 6.000 dặm gian nan từ Trinidad tới Syria.

T&T, nằm ở phía Nam vùng biển Caribbean, là đất nước gắn liền với ca khúc nổi tiếng Calypso và các lễ hội đường phố. Tuy nhiên, trong bài viết gần đây trên một tạp chí nghiên cứu về xung đột và chủ nghĩa khủng bố, tác giả John McCoy và W. Andy Knight cho biết khoảng 89-125 người T&T, còn gọi là Trinidadian hay Trinis, đã gia nhập IS. Roodal Moonilal, nghị sĩ đối lập tại T&T, cho rằng con số còn cao hơn nhiều vì theo một tài liệu mà ngành an ninh chuyển cho ông, hơn 400 người đã ra đi kể từ năm 2013. Đến nay, Trinidad với dân số 1,3 triệu, bao gồm 104.000 người Hồi giáo, được cho là trung tâm tuyển mộ lớn nhất của IS ở Tây Bán cầu - nơi chỉ mất khoảng bốn tiếng rưỡi bay từ thủ đô Washington của nước Mỹ.

An ninh bất ổn

Trong bài viết vào năm 1986 về Saint Lucia, một đảo ở vùng Caribbean phía Bắc Trinidad, tiểu thuyết gia người Anh Martin Amis mô tả nơi này “vừa đẹp vừa vô hại  ngay cả ở nơi rậm rạp và rừng rú nhất”. Điều ấy hoàn toàn khác xa Trinidad hiện nay - nơi chỉ cần rời khỏi các điểm du lịch như bãi biển Maracas và sân bóng bầu dục Queen’s Park, bạn sẽ cảm nhận được ngay sự sắc lạnh và đầy hăm dọa trên đường phố, đặc biệt sau khi trời tối.

Bộ Ngoại giao Mỹ đánh giá tình hình an ninh và tội phạm ở Trinidad là “đáng ngại” với 420 vụ giết người trong năm 2015. Riêng 6 tháng đầu năm 2016, số vụ giết người tại Trinidad là 227, tăng 15% so với 196 vụ cùng kỳ năm 2015. Đến tháng 11/2016, con số này lên tới 400.

Từ năm 2011, Chính phủ T&T đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp - phản ứng trước làn sóng tội phạm bạo lực có liên quan đến buôn bán ma túy và các cảnh báo về âm mưu ám sát nhằm vào Thủ tướng khi đó là Kamla Persad-Bissessar và những thành viên cao cấp trong Chính phủ. Abu Sa’d at-Trinidadi cùng một số kẻ khác bị bắt giam vì tình nghi liên can đến âm mưu này.

Theo nhận xét của Harold Trinkunas thuộc Viện Brookings, Trinidad là “quốc gia duy nhất ở Tây Bán cầu có một vụ nổi dậy Hồi giáo trên thực tế”. Ông Trinkunas nhắc tới vụ nhóm Hồi giáo da đen Jamaat al Muslimeen  tràn vào Nghị viện ở thủ đô Port of Spain và tìm cách lật đổ Chính phủ, bắn Thủ tướng Arthur Robinson và bắt các thành viên nội các làm con tin hồi tháng 7/1990. Cũng khoảng thời gian ấy, nhóm tay súng Hồi giáo khác - Muslimeen đã xông vào phòng thu của đài truyền hình duy nhất tại nước này. Thủ lĩnh nhóm là Yasin Abu Bakr xuất hiện trên truyền hình và tuyên bố rằng Chính phủ đã bị lật đổ. Sáu ngày sau, nhóm Muslimeen đầu hàng và Chính phủ giành lại quyền kiểm soát.

Sao lại có chuyện này?

Để hiểu tại sao T&T là nơi thuận lợi để tư tưởng Hồi giáo cực đoan phát triển hơn so với phần còn lại của vùng Caribbean, hãy nhìn về lịch sử Hồi giáo ở nước Cộng hòa này. Bối cảnh làm cho Hồi giáo ở T&T bị chia rẽ là do có hai luồng Hồi giáo:Hồi giáo Ấn Độ của cư dân Đông Ấn, những người đầu tiên đến Trinidad vào giữa thế kỷ XIX như là những nô lệ theo giao kèo, và Hồi giáo của nhóm Jamaat al Muslimeen với những thành viên hầu hết là người da đen, trong đó, nhiều người trước đây là tín đồ Thiên Chúa giáo. Hai nhóm này không có xu hướng hợp nhất và vẫn còn ít có quan hệ hôn phối. Nhưng cả hai nhóm lại khác hẳn Hồi giáo Salafi mà chuyên gia về tội phạm Daurius Figueira cho rằng đã thâm nhập vào T&T. Figueira, vốn là tín đồ Hồi giáo, quy kết sự lớn mạnh của phong trào Salafism ở T&T là do trào lưu ly giáo Saudi. Dấu hiệu dễ thấy nhất của sự thâm nhập này là trang phục áo trùm hijab. Trước khi các nhà truyền giáo Saudi tới, phụ nữ Hồi giáo ở Trinidad không mặc đồ này, nhưng giờ đây, nó tương đối thịnh hành. Ông Figueira phân biệt nhóm Jamaat al Muslimeen với nhóm chiến binh Salafi, những kẻ mà ông cho là rất cảm tình với IS. “IS không liên quan gì đến nhóm Muslimeen bởi vì nhóm này không vượt qua bài kiểm tra của IS để trở thành một tổ chức thánh chiến Salafi”, Figueira nói.

Theo nhà xã hội học Cynthia Mahabir, nhóm Muslimeen, từ sau năm 1990, đã tự chuyển hóa từ phong trào xã hội duy tâm - “hội những người cách mạng của thánh Allah” - thành tổ chức tội phạm, hay “những kẻ ngoài vòng pháp luật của Allah”, có liên quan đến những vụ án mạng kiểu băng đảng, buôn bán ma túy và vũ khí, rửa tiền, tống tiền, bắt cóc và tham nhũng chính trị.

Liệu ở T&T có các nhà tuyển dụng làm việc cho IS không? Theo tin tức địa phương, có các đầu mối tuyển người tại Rio Claro  (phía Đông Nam) và Chaguanas  (miền Trung). Tuy nhiên, ông Fuad, lãnh đạo đảng Tầm nhìn quốc gia mới, thì cho rằng IS chỉ “có những trợ giúp viên” ở Syria.

Một nguồn tin ẩn danh cho biết, dân Trinis, gồm cả một cộng đồng Hồi giáo từ Diego Martin - thị trấn nhỏ phía Bắc Port of Spain, tìm đến Syria kể từ khi cuộc nội chiến bùng nổ. Nguồn tin cho rằng một số người đã được huấn luyện quân sự tại Trinidad trước khi ra đi.

Mùa Hè năm 1498, khi Christopher Columbus đến bờ biển Trinidad, ông hẳn rất ấn tượng với sự trù phú của T&T, khí hậu nhiệt đới, cây trái đơm hoa, những dòng sông và thác nước. Còn với những du khách nước ngoài đến đảo bằng đường hàng không như ngày nay, Trinidad hấp dẫn họ bởi nền văn hóa phong phú và các lễ hội đường phố sôi động. Nhưng với nhiều người dân Trinidad, đất nước này đang bị hủy hoại bởi tỷ lệ tội phạm cao, thất nghiệp gia tăng, nghèo đói và tham nhũng. Điều này có thể lý giải tại sao Hồi giáo với lời kêu gọi chấm dứt tham nhũng, áp bức và quay lại một xã hội công bằng, đơn giản hơn, lại hấp dẫn nhiều người mà với họ, hạnh phúc ở Trinidad đã bị tước đoạt.

Tại sao nhiều người có thể rời bỏ Trinidad để gia nhập IS? Theo nghị sỹ đối lập Roodal Moonilal, câu trả lời là họ được phép làm vậy. Không ai ngăn cản họ. IS không bị cấm đoán ở T&T, nghĩa là họ có thể đi và rèn luyện với IS trong 2-3 năm và trở lại làm công dân bình thường ở T&T.

Gary Griffith, Bộ trưởng An ninh quốc gia từ tháng 9/2013 đến tháng 2/2015, cho rằng: “mối lo ngại không phải là các chiến binh từ T&T vượt biên - họ được tự do ra đi, nếu họ muốn - mà là bảo đảm rằng họ không quay trở lại”. Ông Griffith nhấn mạnh: “Không nên cho phép họ tái nhập… Nếu họ biết rằng đó là tấm vé một chiều tới địa ngục thì sẽ có tác dụng ngăn chặn”.  Ông Griffith từng đề xuất thiết lập một đơn vị tình báo chống khủng bố để theo dõi nguy cơ khủng bố nhưng không được Chính phủ xem xét.

Chính phủ T&T hiện nay cũng chưa có nhiều hành động để ngăn chặn sự lan rộng của Hồi giáo Salafi trong nước. Các chuyên gia tin rằng đây mới là thách thức an ninh lớn nhất mà nước này phải đối mặt chứ không phải mạng lưới tuyển người của IS.