Julian Assange, người sáng lập WikiLeaks : Tội phạm hay người hùng?

Julian Assange, người bị lôi ra khỏi Đại sứ quán Ecuador ở London vào ngày 11/4 sau gần 7 năm ẩn trốn ở đó, trông yếu ớt và luộm thuộm. Ông cũng không phải là một vị khách dễ chịu của Ecuador. Ông bị Bộ trưởng Ngoại giao Ecuador José Valencia cáo buộc có thái độ thô lỗ khi lưu trú tại Đại sứ quán và bỏ bê chú mèo của mình, bên cạnh những hành vi không lành mạnh khác.

Mặc dù vậy, những người ủng hộ ông cho rằng việc trục xuất và bắt giữ ông là một cuộc tấn công nghiêm trọng vào tự do báo chí. Những người khác thì nghĩ rằng đó là sự trả giá quá trễ đối với một người đã tạo ra tình trạng hỗn loạn thông tin ở phương Tây, gây nên sự bất ổn của nền dân chủ Mỹ. Vậy Assange là một nhà báo anh hùng, một nhà hoạt động liều lĩnh, một “hacker” hay thậm chí là một đặc vụ của kẻ thù?

Cuộc đời gắn liền với vòng lao lý

Julian Paul Assange, sinh ngày 3/7/1971, mang quốc tịch Australia và kể từ cuối năm 2017, là quốc tịch Ecuador. Cuộc sống của Assange cũng khá thú vị. Assange từng nói rằng, trước khi sáng lập WikiLeaks, ông là lập trình viên máy tính và cũng là một nhà hoạt động xã hội. Ông tránh nói mình là một "hacker". Tuy vậy, thời còn trẻ, Julian Assange không ít lần dính vào vòng lao lý do những hoạt động “bẻ khóa” không mấy hợp pháp của mình.

Năm 1991, Assange đột nhập thành công vào mạng viễn thông của Công ty Nortel và sa lưới pháp luật. Chàng trai trẻ khi đó thất bại trong việc thuyết phục ban lãnh đạo Nortel không báo cho cảnh sát, nên có nguy cơ chịu án phạt từ 10 năm. May mắn thay, phiên toà đưa ra phán quyết rằng hành động của Assange không gây thiệt hại cho Nortel và chàng trai 20 tuổi chỉ phải nộp một khoản tiền phạt.

Tháng 8-9/2010, Assange bị điều tra về cáo buộc hiếp dâm và quấy rối từ hai phụ nữ Thụy Điển. Stockholm phát lệnh bắt ông vào tháng 11/2010, tuyên bố rằng Assange bị truy nã vì liên quan đến cáo buộc cưỡng hiếp, lạm dụng tình dục và cưỡng ép bất hợp pháp. Assange chấp nhận ra trình diện cảnh sát ở London vào tháng 12/2010 và bị giữ trong khi chờ phán quyết về yêu cầu dẫn độ của Thụy Điển, nhưng một mực khẳng định cáo trạng đó là hoàn toàn sai. Ông sau đó được tại ngoại và gọi các cáo buộc của Thụy Điển là chiến dịch bôi nhọ mình. Assange sợ rằng Thụy Điển sẽ bàn giao mình cho Mỹ, nơi WikiLeaks đang bị điều tra.

Tháng 11/2011, tòa án ở Anh ra phán quyết rằng Assange có thể bị dẫn độ sang Thụy Điển. Các luật sư của ông kháng cáo với lập luận rằng ông sẽ không được xét xử công bằng nếu bị dẫn độ. Assange thất bại trong lần kháng cáo cuối cùng trước Tòa án Tối cao Anh tháng 6/2012. Assange sau đó ẩn náu trong Đại sứ quán Ecuador ở London và được nước này cấp quy chế tị nạn chính trị vào tháng 8/2012. Dù được tự do, Assange bị giam lỏng trong đại sứ quán: Ecuador chỉ có thể bảo vệ ông chủ WikiLeaks khi ông ở trong sứ quán. Nếu Assange rời đi, ông sẽ ngay lập tức bị cảnh sát Anh bắt.

Tháng 5/2017, Thụy Điển tuyên bố dừng cuộc điều tra Assange về cáo buộc cưỡng hiếp. Công tố viên trưởng Maryne Ny nói rằng điều này không có nghĩa là Assange được tuyên là vô tội. Bà giải thích việc rút cáo buộc là do nếu tiếp tục thủ tục tố tụng, Assange cần phải hầu tòa ở Thụy Điển và điều này khó có thể xảy ra. Tuy nhiên, Assange vẫn đối mặt với lệnh bắt ở Anh vì đã vi phạm quy định tại ngoại của London năm 2012 khi không dự phiên tòa về việc dẫn độ sang Thụy Điển. Đó là lý do vì sao Anh quyết định bắt khẩn cấp Assange ngay khi có thể.

Công cuộc tìm kiếm sự thật

Năm 2006, Assange sáng lập trang web WikiLeaks sau quãng thời gian học tập ở Đại học Melbourne và khi đã giã từ sự nghiệp hacker. Mục đích của website này là đăng tải những tài liệu mật theo tinh thần mà Assange tuyên bố là “đấu tranh với bộ máy kiểm duyệt toàn thế giới”. Assange tập hợp một nhóm những người đồng quan điểm, làm việc ngày đêm để dự án ra đời.

Những tài liệu đầu tiên mà WikiLeaks đăng tải không thu hút được sự quan tâm của quần chúng. Trong số đó có thông tin về Alpha Sigma Tau - hội sinh viên bí mật được thành lập tại một trường đại học của Mỹ, “hiến chương” của hội Tam hoàng, điều lệ của một giáo phái đa thê. Nhưng đến năm 2007 thì WikiLeaks bắt đầu xuất hiện những văn bản đầu tiên gây chấn động, tiêu biểu là thông tin về những vụ biển thủ tài chính của ông Daniel Arap Moi – cựu Tổng thống Kenya.

Mãi đến năm 2010, “vinh quang thực sự” mới đến với Assange sau khi WikiLeaks đăng tải những tài liệu vạch trần hành vi sai trái của Mỹ ở Iraq và Afghanistan, bao gồm số lượng ước tính thương vong dân sự ở Afghanistan lớn hơn so với báo cáo trước đây và đoạn video về một cuộc tấn công bừa bãi vào dân thường của một máy bay trực thăng Mỹ ở ngoại ô New Baghdad, Iraq (trong đó gây ra cái chết của hai nhân viên của hãng tin Reuters). Sau vụ rò rỉ năm 2010, chính phủ Mỹ đã mở một cuộc điều tra hình sự đối với WikiLeaks và yêu cầu các quốc gia đồng minh hỗ trợ.

Rõ ràng là Assange và WikiLeaks đã tạo ra đợt rò rỉ thông tin ấn tượng nhất trong một thập niên qua. Các thông tin bị rò rỉ bao gồm 250.000 bức điện ngoại giao chứa nhiều thông tin nhạy cảm của Mỹ với sự giúp đỡ của Chelsea Manning, khi đó là một sĩ quan trẻ. Có lẽ nghiêm trọng nhất là việc năm 2016, WikiLeaks là nơi công bố các email bị Nga hack từ Đảng Dân chủ, chủ yếu là những email được gửi hoặc nhận bởi ứng cử viên Hillary Clinton của đảng này khi bà còn là Ngoại trưởng, làm ảnh hưởng không nhỏ tới tiến trình cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm đó.

Tương lai vô định

Với việc bị cảnh sát Anh bắt và bị chính quyền Ecuador chấm dứt tình trạng tị nạn, Julian Assange đã chính thức để thua trong cuộc đối đầu chính trị quốc tế. Thật ra, kể từ khi dọn vào căn phòng nhỏ trong Đại sứ quán Ecuador ở London, ông đã không còn quyền kiểm soát cuộc đời mình nữa.

Julian Assange, dù có là anh hùng chuyên tìm kiếm sự thật, hay là kẻ xấu chuyên đi moi móc những bí mật quốc gia thì kết cục vẫn chỉ là một: đi tù. Trước mắt, nhà sáng lập WikiLeaks có thể sẽ phải đối mặt với án tù lên tới 12 tháng vì vi phạm điều khoản bảo lãnh tại ngoại vào năm 2012. Ngoài ra, các chuyên gia luật nhận định rằng ông sẽ còn phải đối mặt với nhiều cáo buộc khác trong thời gian tới, nhất là khi Mỹ quyết định theo đuổi Assange đến cùng.

Tổng biên tập Kristinn Hrafnsson của WikiLeaks lo ngại Mỹ có thể đưa ra nhiều cáo buộc nghiêm trọng hơn đối với ông Assange, khiến ông có thể ngồi tù “hàng thập kỷ”. Luật sư của ông Assange, bà Jennifer Robinson, cho biết họ sẽ chống lại yêu cầu dẫn độ đến cùng để tránh tạo ra "tiền lệ nguy hiểm" khi một nhà báo sẽ bị Mỹ buộc tội vì “công bố thông tin chân thật về nước Mỹ”.

Tuy vậy, cáo buộc của Washington không liên quan đến việc WikiLeaks tung ra những tài liệu mật kia mà buộc tội ông truy cập trái phép dữ liệu từ hệ thống mạng thông tin mật của chính phủ Mỹ. Điều đó chứng tỏ Assange nhiều khả năng sẽ tránh được nguy cơ bị truy tố theo Đạo luật Gián điệp và có thể sẽ phải chịu mức án tối đa 5 năm tù nếu bị tòa án Mỹ tuyên có tội thay vì đối mặt với án tử hình, mức án vẫn được áp dụng tại một số tòa án cấp bang và liên bang của Mỹ. Sự đảm bảo mong manh cho ông Assange đến nay là tuyên bố của Tổng thống Ecuador Lenin Moreno rằng Anh đã cam kết sẽ không dẫn độ ông đến quốc gia có áp dụng án tử hình.