Kinh tế Nga có ‘khô héo’ khi lợi thế ‘quả đấm thép’ năng lượng mờ dần?

Thành công có còn kéo dài?

Theo tác giả Jennifer Sor trong bài viết xuất bản ngày 18/9 trên Insider, trong những tháng đầu sau khi triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, khả năng phục hồi của Nga khi đối mặt với các lệnh trừng phạt từ phương Tây đã khiến giới quan sát ngạc nhiên.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, ngày càng có nhiều dấu hiệu cho thấy các lệnh trừng phạt sâu rộng từ Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), Canada, Nhật Bản, Anh có khả năng ảnh hưởng tới nền kinh tế Nga trong nhiều năm tới và vị thế siêu cường năng lượng của Moscow có thể giảm sút đáng kể.

Đối mặt với những đòn trừng phạt ban đầu của phương Tây, Nga đã dùng năng lượng làm đòn trả đũa, tăng cường giao thương với các quốc gia "thân thiện" và củng cố quan hệ với nhiều đối tác.

Giới phân tích nhận định, Nga đã bước đầu đạt được một số thành công. Gần đây nhất, Moscow đã dừng vô thời hạn hoạt động của đường ống Nord Stream 1 (Dòng chảy phương Bắc 1) dẫn khí đốt tới châu Âu và tăng cường bán nhiên liệu cho các khách hàng lớn như Trung Quốc và Ấn Độ. Việc bán năng lượng cho hai quốc gia này đã giúp Nga thu về hơn 24 tỷ USD chỉ trong 3 tháng đầu sau chiến dịch quân sự tại Ukraine.

Nhưng theo Yuriy Gorodnichenko, một nhà kinh tế thuộc Trường ĐH Berkeley California (UC Berkeley), bên dưới lập trường cứng rắn, đã có những dấu hiệu cho thấy Nga có thể phải trả giá.

Chuyên gia Gorodnichenko nói với Insider: “Những gì họ đề xuất làm là một công thức cho sự trì trệ lâu dài”.

Theo giới phân tích, sự tự cô lập của Nga thực sự bắt đầu vào năm 2014, ảnh hưởng tới vị thế kinh tế của nước này trước xung đột. Năm 2021, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nga đạt 1,78 nghìn tỷ USD, giảm so với 2,06 nghìn tỷ USD của 7 năm trước đó. Năm nay, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính GDP nước này có thể sẽ giảm thêm khoảng 6%.

Ông Jay Zagorsky, Giáo sư thị trường tại Đại học Boston (Mỹ) cho biết. "Điều xảy ra là, những đòn trả đũa của Nga làm giảm số lượng sản phẩm mà nước này có thể mua. Moscow chỉ có thể mua hàng hóa của Ấn Độ, Trung Quốc, đại loại như vậy. Và khi bạn giới hạn bản thân ở một thị trường cụ thể, bạn thường không nhận được sản phẩm chất lượng cao nhất hoặc giá tốt nhất".

Điều đó có nghĩa là, lệnh cấm thanh toán của Nga đối với đồng USD "không thân thiện" - vốn chiếm 88% giao dịch ngoại hối toàn cầu - là một rào cản lớn, buộc người bán hàng phải tính thêm phí bảo hiểm và khiến hàng nhập khẩu đắt hơn.

Nhà kinh tế học Paul Krugman thuộc Trung tâm sau đại học của Đại học New York trích dẫn dữ liệu từ Viện Kinh tế quốc tế Peterson cho biết: “Kể từ sau xung đột, thương mại giữa Nga với các quốc gia áp đặt lệnh trừng phạt Moscow đã giảm 60% và thương mại với các nước không sử dụng trừng phạt giảm 40%”.

Lợi thế năng lượng thực sự mờ dần?

Tất cả những điều này tạo ra một “cú đấm” đặc biệt mạnh mẽ đối với hoạt động xuất khẩu năng lượng của Nga.

Năm ngoái, theo Cơ quan năng lượng quốc tế (IEA), doanh số bán dầu và khí đốt chiếm 45% GDP của Nga. Tuy nhiên, việc duy trì sản xuất năng lượng trong dài hạn phụ thuộc vào việc Moscow có thể mua máy móc và công nghệ cần thiết để sản xuất hay không, trong khi phần lớn các thiết bị này lại được sản xuất ở các quốc gia phương Tây.

Giáo sư Zagorsky nói: "Nhiều bộ dụng cụ và máy móc thăm dò mỏ dầu có công nghệ cực kỳ cao. Chúng ta đang nói về hệ thống GPS và robot hoạt động ở sâu dưới lòng đất”.

Chuyên gia nhận định, việc không có khả năng đầu tư vào công nghệ sẽ là rào cản lớn đối với sự thống trị của Nga trên thị trường năng lượng trong tương lai, đặc biệt là khi châu Âu, khu vực đang bị hạn chế về năng lượng, đang chi ra hàng tỷ USD để tăng sản lượng trong thập niên tới.

Điều này cũng có thể phức tạp hơn bởi trên thực tế, Moscow hiện đang bán dầu cho một số khách hàng như Trung Quốc và Ấn Độ với giá chiết khấu lớn.

Chuyên gia Gorodnichenko cho biết, việc này không chỉ làm giảm doanh thu năng lượng của Nga mà còn buộc quốc gia này phải nhượng lại phần lớn quyền lực của mình trên thị trường dầu mỏ.

Đó có thể là một trong những lý do tại sao Nga ghi nhận những tổn thất về kinh tế kể từ sau xung đột. Theo Bloomberg, số liệu kinh tế tháng 8/2022 cho thấy doanh thu từ xuất khẩu dầu và khí đốt của Nga giảm mạnh.

Bộ Tài chính Nga không công bố báo cáo hằng tháng, nhưng các tài liệu nội bộ được Bloomberg thông tin cho thấy, Moscow đã gánh chịu "tổn thất trực tiếp" hàng tỷ USD từ các lệnh trừng phạt của phương Tây. Thặng dư ngân sách của nước này đã giảm 137 tỷ Ruble, tương đương 2,1 tỷ USD, tính đến tháng 8/2022.

Theo đó, thặng dư ngân sách của nước này cho năm 2022 gần như đã “bốc hơi” sau khi xuất khẩu năng lượng giảm mạnh trong tháng 8 dẫn đến thâm hụt hằng tháng lên tới 360 tỷ Ruble (5,9 tỷ USD).

Nga ghi nhận thặng dư gần 500 tỷ Ruble trong 7 tháng đầu năm. Nhưng tổng cộng lũy ​​kế đã giảm xuống chỉ còn 137 tỷ Ruble vào tháng 8, cho thấy mức thâm hụt lớn, nguyên nhân là doanh thu từ dầu khí giảm mạnh.

Kinh tế Nga vẫn trụ vững?

Trong bản báo cáo cập nhật mới nhất, IMF bất ngờ khi kinh tế Nga dường như đang tăng trưởng tốt hơn mong đợi. Tổng thể GDP Nga năm nay dự kiến chỉ giảm 6%.

Điều đó cho thấy sức chống chịu của nền kinh tế này đang rất tốt, dường như Moscow đã hóa giải thành công các đòn trừng phạt của phương Tây. Nhiều trang báo Nga thậm chí còn sử dụng từ "vô hiệu hóa" đòn trừng phạt.

Theo dự báo của Ngân hàng Trung ương Nga đưa ra vào đầu tháng 8/2022, GDP của Nga sẽ suy giảm 7% trong quý III năm nay với mức lạm phát 14,6%. Nền kinh tế xứ sở bạch dương dự kiến sẽ có một cuộc suy thoái kéo dài đến giữa năm 2023, dù không sâu như ước tính trước đó.

Trong bối cảnh hiện nay, chính phủ Nga cũng đã công bố các biện pháp hỗ trợ nền kinh tế, với các ưu đãi thuế mới, các khoản trợ cấp vốn.

Ngày 7/9, trong bài phát biểu quan trọng tại phiên toàn thể Diễn đàn Kinh tế phương Đông, Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định, nền kinh tế nước này đã ổn định và tình hình được cải thiện hơn so với trước đây.

Theo nhà lãnh đạo Nga, tình hình cơ bản đã tốt lên dù vẫn tồn tại những vấn đề ở một số ngành, lĩnh vực và các doanh nghiệp nhất định, đặc biệt là những doanh nghiệp gắn với nguồn cung từ châu Âu hoặc cung cấp sản phẩm cho châu lục này.

Tỷ lệ thất nghiệp ở Nga trong tháng 6/2022 ở mức thấp lịch sử, chưa tới 4% và “trong điều kiện ngày nay, đây là thành tựu rất quan trọng”.

Tổng thống Putin khẳng định, Nga có lẽ là quốc gia duy nhất trên thế giới có thể tự cung, tự cấp đầy đủ các nguồn tài nguyên thiên nhiên và nước này đã bảo vệ thành công lĩnh vực khai thác mỏ của mình.