Từ “Hiệp ước Rome” tới “Tuyên bố Rome”
Hội nghị Thượng đỉnh đặc biệt nhân kỷ niệm 60 năm Hiệp ước Rome thành lập Cộng đồng kinh tế châu Âu, tiền thân của Liên minh châu Âu (EU) đã kết thúc với việc 27 nước thành viên EU ký “Tuyên bố Rome” kêu gọi sự thống nhất, đoàn kết trong EU và vạch đường hướng tương lai cho liên minh này.
Tuy nhiên, trong bối cảnh "lục địa già" đang đối mặt với khủng hoảng nghiêm trọng và chịu sức ép mang tính “sống còn” khi Anh đang chuẩn bị kích hoạt tiến trình rời khỏi EU và những bất đồng, rạn nứt trong EU vẫn hiện hữu, thì “Tuyên bố Rome” được đánh giá là một kết quả chỉ ở mức khiêm tốn.
| “Tuyên bố Rome” được đánh giá là một kết quả chỉ ở mức khiêm tốn. (Nguồn: Euronews) |
Cách đây 60 năm, vào ngày 25/3/1957, 6 nước Tây Âu là Bỉ, Đức, Hà Lan, Italy, Luxembourg và Pháp đã cùng nhau ký “Hiệp ước Rome”, tạo lập Cộng đồng Kinh tế châu Âu. 16 năm sau, đã có thêm Anh, Đan Mạch và Ireland tham gia vào Cộng đồng này. Kể từ năm 1981, Cộng đồng Kinh tế châu Âu bắt đầu được mở rộng dần.
Chiến tranh Lạnh kết thúc đã là niềm hứng khởi lớn với một hy vọng về một cộng đồng chung trải khắp châu Âu, không chỉ về kinh tế. Riêng trong năm 2004, Cộng đồng Kinh tế châu Âu, lúc đó đã trở thành Liên minh châu Âu, kết nạp thêm 10 quốc gia nữa, đa phần là các nước phía Đông.
Những tưởng với đà này thì EU sẽ tiếp tục được mở rộng và trở thành một liên minh hùng mạnh nhất thế giới, song vào năm 2016, lần đầu tiên EU gặp phải một cú sốc lớn khi một quốc gia thành viên rời bỏ liên minh. Việc nước Anh ra đi chính là biểu hiện cho thấy “sức khỏe” của EU đang có vấn đề. Trình độ phát triển kinh tế quá chênh lệch giữa Tây Âu và Đông Âu, quan niệm khác biệt về mức đóng góp và phần được hưởng giữa các nước giàu và các nước kém hơn, vấn đề di cư… đã gây ra biết bao mâu thuẫn thời gian qua. Ngày càng có nhiều cử tri thất vọng về Liên minh châu Âu. Chính bởi vậy, sau 60 năm sau khi đặt nền móng với “Hiệp ước Rome”, ngôi nhà chung châu Âu hiện đang chông chênh và phải tính tới giải pháp từ bỏ một ngôi nhà chung trong đó mọi thành viên đều bình đẳng.
Những thách thức ở "tuổi 60"
Những kết quả thu được tại Hội nghị Thượng đỉnh tại Rome vừa kết thúc được giới chuyên gia đánh giá là chỉ nặng tính hình thức. Nguyên nhân được cho là do hội nghị lần này diễn ra trong bối cảnh Anh đang chuẩn bị kích hoạt tiến trình rời khỏi EU, còn gọi là Brexit, vào ngày 29/3 tới.
Trước sự kiện Brexit sắp diễn ra, một số nhà lãnh đạo châu Âu đã tỏ ra rất bi quan. Ngay trong bài phát biểu tại lễ kỷ niệm 60 năm Hiệp ước Rome tại Italy, chủ tịch Uỷ ban Châu Âu Jean Claude Juncker đã cho rằng, việc không có sự tham dự của Anh tại hội nghị này là một "thời khắc rất đáng buồn".
Theo ông Juncker, việc Anh rời EU là một "thảm kịch" cho cuộc gặp của 27 quốc gia thành viên EU ở Rome. Nhưng dù muốn hay không, EU vẫn buộc phải chấp nhận một kịch bản mà tương lai chỉ còn lại 27 thành viên. Thách thức đặt ra là EU phải tìm kiếm một kịch bản có lợi cho những quốc gia còn lại, nếu như không muốn chứng kiến những kịch bản tương tự như Brexit sẽ tạo nên hiệu ứng domino với sự ra đi của Hà Lan (Nexit), Đan Mạch (Dexit) hay Pháp (Frexit)…
| EU đang đứng trước rất nhiều thách thức ở "tuổi 60". (Nguồn: Getty Images) |
Bên cạnh đó, cuộc khủng hoảng di cư chưa có hồi kết cũng đang được xem là một trong những thách thức lớn nhất với tương lai của "lục địa già". Năm 2015, đã có hơn một triệu người di cư đến châu Âu. Chỉ tính riêng trong ba tháng đầu năm 2016, lượng người di cư là gần 155.000 người, trong đó phần lớn là phụ nữ và trẻ em đang mắc kẹt tại biên giới Hy Lạp. Các nhà phân tích cho rằng, hiện EU cần một chính sách quyết liệt hơn để buộc các nước thành viên phải chung tay gánh vác trách nhiệm xử lý khủng hoảng nhập cư, không thể để tiếp tục tồn tại tình trạng có những thành viên bị quá tải như Italy hay Hy Lạp trong khi các nước khác như Áo, Hungary hay Slovakia, Ba Lan… lại thẳng thừng từ chối chia sẻ trách nhiệm.
Ngoài ra, sự gia tăng của phong trào dân tộc cực hữu cũng đang là mối đe doạ lớn với EU, bởi hầu hết các đảng dân tuý tại các nước châu Âu hiện nay đều chống lại sự liên kết của EU, chống lại việc hội nhập và luôn hô khẩu hiệu đòi lại quyền tự quyết cho mỗi quốc gia. Đây là thách thức phức tạp với EU bởi chủ nghĩa dân tuý trước hết là vấn đề đối nội trong từng quốc gia thành viên và châu Âu không thể dùng các mệnh lệnh hành chính để ngăn cản xu hướng đó.
Để giải quyết vấn đề trên, các nhà phân tích cho rằng, EU cần phải tìm cách tác động đến ý thức của các công dân châu Âu để kéo họ ra khỏi làn sóng dân tuý. Trong bối cảnh đó, các cuộc bầu cử quan trọng tại các nước lớn như Pháp, Đức… trong năm 2017 này sẽ trả lời cho câu hỏi liệu các giá trị của một châu Âu hội nhập có còn đứng vững trước làn sóng dân tuý hay không?
Một thách thức lớn nữa đối với EU hiện nay còn là những mâu thuẫn trong sự phát triển kinh tế quá chênh lệch giữa Tây Âu và Đông Âu, hay quan niệm khác biệt về mức đóng góp và phần được hưởng giữa các nước giàu và các nước kém hơn.
Với 27 nước thành viên, thì việc tìm được một giải pháp dung hoà được lợi ích của tất cả các bên là vô cùng khó khăn do 27 thành viên này chênh lệch về trình độ phát triển, trình độ quản lý, quy mô nền kinh tế… Minh chứng rõ cho điều này là việc kể từ nửa cuối năm 2009, một loạt nước EU như Hy Lạp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ireland đã rơi vào khủng hoảng nợ công. Riêng Hy Lạp, nợ công lên tới 150,3%, tương đương 300,8 tỉ Euro, buộc Liên minh phải ra tay cứu giúp nếu không muốn chứng kiến một sự ly khai của nước này khỏi Eurozone (Grecxit).
Bên cạnh đó, là cuộc khủng hoảng bong bóng bất động sản (như của Tây Ban Nha). Nhiều nước châu Âu, trong đó có các trụ cột như Pháp, Italy... cũng rơi vào suy thoái kinh tế. Những vấn đề xảy ra với một nước thành viên đều đòi hỏi các thành viên còn lại phải gánh vác trách nhiệm. Brexit là chính là minh chứng rõ nhất cho thấy sự phản ứng của nước Anh trước một cơ chế EU khiến Anh mất đi quyền độc lập, tự chủ, nhưng lại đòi hỏi những nghĩa vụ và trách nhiệm của một nước "trụ cột", mà theo nước Anh là quá nặng.
Chính vì thế, thời gian qua, nhóm các nước chủ chốt của Liên minh châu Âu như Đức, Pháp, Italy, Tây Ban Nha, Hà Lan, Bỉ… đã bàn đến ý tưởng xây dựng một Liên minh với 2 tốc độ phát triển; tốc độ cao hơn là nhóm các nước sáng lập Liên minh ngay từ đầu, chủ yếu là các nước Tây Âu, thấp hơn là các nước gia nhập sau này, chủ yếu là các nước Đông Âu, Nam Âu thì sẽ tham gia với ít cam kết hơn.
Tuy nhiên cũng có ý kiến cho rằng, châu Âu “đa tốc độ” chỉ có lợi với các nước lớn, song lại gây thiệt thòi cho một số nước Đông Âu như Ba Lan và Hungary. Những nước nhỏ hơn này quan ngại nếu họ không tham gia vào các quan hệ “hợp tác tăng cường” sẽ bị gạt ra rìa trong quá trình ra quyết định của khối và có nguy cơ trở thành “quốc gia hạng 2” trong EU. Qua đây có thể thấy rõ, bản thân EU cũng đang loay hoay tìm cách thu hẹp bất đồng về tương lai của khối này.