Mục tiêu của ASEAN tiếp tục xây dựng Cộng đồng gắn kết

Thưa Phó Thủ tướng, năm nay là thời điểm vàng kỷ niệm 50 năm thành lập ASEAN, Phó Thủ tướng đánh giá thế nào về thành tựu và thách thức của ASEAN trong nửa thế kỷ qua?

Trong 50 năm hình thành và phát triển, ASEAN có rất nhiều thành công trong các lĩnh vực, trong đó 3 thành công lớn nhất là:

Thứ nhất, ASEAN là tập hợp của các nước Đông Nam Á đa dạng về văn hóa, khác biệt về thể chế chính trị, nhưng cùng nhau tạo thành một tổ chức, đóng góp vào việc duy trì hòa bình, ổn định, có quan hệ thân thiện giữa các nước, tạo ra môi trường cho người dân trong Cộng đồng ASEAN sinh sống hòa bình, ổn định, thân hữu với nhau.

Thứ hai, ASEAN, từ tập hợp các nước phần lớn có nền kinh tế nghèo, lạc hậu, trở thành một cộng đồng kinh tế năng động nhất trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, tạo ra thị trường rộng lớn gồm 630 triệu người dân, với tổng sản phẩm quốc nội gần 3.000 tỷ USD, với mức tăng trưởng 4,7%/năm. Đó là mức cao trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt, ASEAN có sức hấp dẫn đối với tất cả các nước có quan hệ kinh tế với Hiệp hội, bởi ASEAN tạo dựng được một mạng lưới liên kết kinh tế thông qua các hiệp định thương mại tự do, tạo dựng được thị trường 3 tỷ dân, với tổng sản phẩm quốc nội đạt 20 nghìn tỷ USD. Đó là mối quan hệ kinh tế mà các tiểu khu vực khác khó đạt được so với ASEAN.

Thứ ba, ASEAN tạo được vị thế quan trọng. Đó là sự gắn kết của ASEAN không chỉ trong nội bộ của Hiệp hội, mà ASEAN còn có các cơ chế với sự tham gia của các nước lớn trên thế giới, bao gồm các cơ chế liên quan đến chính trị, an ninh, quốc phòng. Đây cũng là giá trị của ASEAN, không những của khu vực mà còn trên thế giới.

Tuy nhiên, cũng phải nhìn nhận rằng 50 năm qua, ASEAN cũng có nhiều thách thức. Một trong những thách thức đó là trình độ phát triển kinh tế của các nước ASEAN không đồng đều, cũng như còn có sự khác biệt trong lợi ích giữa các nước thành viên. Theo đó, ASEAN đang cố gắng tạo ra mẫu số chung, điểm đồng về lợi ích giữa các nước trong quá trình xây dựng Cộng đồng.

Thách thức thứ hai là: ASEAN, với vai trò địa chính trị quan trọng, do đó có sự cạnh tranh giữa các nước lớn đối với khu vực. Do đó, ASEAN cũng phải xử lý thách thức trong cạnh tranh chiến lược của các nước lớn trong khu vực.

Ngoài ra, ASEAN cũng phải đối phó với những thách thức về an ninh truyền thống, an ninh phi truyền thống, vấn đề bạo lực, vấn đề khủng bố.

Tôi cho rằng, trong 50 năm qua, có thể nói ASEAN đã đạt được nhiều thành tựu hết sức quan trọng, quan trọng nhất là vị thế và vai trò của ASEAN, đồng thời, cùng với vai trò vị thế của cả Cộng đồng ASEAN, thì từng nước trong ASEAN cũng có vai trò vị thế của riêng mình.

Vậy trong tương lai, Cộng đồng ASEAN được hình dung sẽ phát triển như thế nào, thưa Phó Thủ tướng?

ASEAN đã xây dựng một tầm nhìn đến năm 2025. Với tầm nhìn này, mục tiêu của ASEAN sẽ là tiếp tục xây dựng một cộng đồng gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế và chia sẻ trách nhiệm xã hội. Điều này có nghĩa là ASEAN lấy người dân làm trọng tâm trong chính sách của mình, lấy luật lệ, luật pháp làm nền tảng cho hoạt động. ASEAN đã xây dựng Hiến chương và chính Hiến chương này là nền tảng cho các hoạt động của ASEAN.

Một lĩnh vực nữa ASEAN hết sức quan tâm trong thời gian tới là làm sao xây dựng cộng đồng tự lực phát triển, đồng thời tăng cường đoàn kết và đóng vai trò trung tâm ở khu vực. Xây dựng được sự đoàn kết là hết sức quan trọng đối với sự sống còn của ASEAN, bởi đó là mẫu số chung lớn nhất của lợi ích của các nước thành viên ASEAN. Chỉ có duy trì được đoàn kết, ASEAN mới duy trì được vai trò trung tâm của mình. Đó là những lĩnh vực mà các nhà Lãnh đạo ASEAN đã nhấn mạnh trong Tầm nhìn ASEAN 2025 nhằm xây dựng Cộng đồng trong thời gian tới. Đương nhiên, Cộng đồng ASEAN vẫn tiếp tục là một tổ chức liên Chính phủ.

Phó Thủ tướng đánh giá như thế nào về vai trò và những đóng góp của Việt Nam trong quá trình phát triển của ASEAN?

Chúng ta gia nhập ASEAN từ năm 1995, tính đến nay là 22 năm, gần một nửa thời gian 50 năm hình thành và phát triển của Cộng đồng ASEAN. Từ khi tham gia, Việt Nam đã đóng góp tích cực và có trách nhiệm trong vai trò thành viên của ASEAN. Tựu chung lại, Việt Nam đã đóng góp trên những lĩnh vực:

Một là mở rộng ASEAN, đưa ASEAN từ tập hợp 5 nước trở thành Cộng đồng ngày nay gồm 10 nước ASEAN.

Hai là, chúng ta đóng góp tích cực vào việc xây dựng Cộng đồng ASEAN. ASEAN trở thành cộng đồng kể từ đầu năm 2016, đó là nỗ lực chung của các nước thành viên, trong đó Việt Nam đã đóng góp thông qua các sáng kiến, các đề xuất, như Chương trình Hành động Hà Nội 2010. Chúng ta đã cùng xây dựng và thực thi các mục tiêu, chỉ tiêu để thành lập Cộng đồng ASEAN. Cho đến nay Việt Nam có thể nói là một trong những nước đi đầu trong việc thực hiện các mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN 2015. Với gần 95% dòng hành động được triển khai, có thể nói Việt Nam là một trong những nước đi đầu trong việc thực thi mục tiêu đó. Đó là những đóng góp hết sức quan trọng cho việc thành lập, hình thành Cộng đồng ASEAN.

Ba là, chúng ta đã giữ vai trò điều phối các cơ chế hợp tác giữa ASEAN với các đối tác, gần đây nhất là với Trung Quốc, EU và Ấn Độ. Việt Nam đã đóng góp vào việc kết nối, mở rộng, làm sâu sắc quan hệ, kể cả quan hệ chiến lược giữa ASEAN và các đối tác này.

Bốn là, chúng ta đưa ra những sáng kiến như mở rộng thành viên của Hội nghị Cấp cao Đông Á, bằng cách thúc đẩy kết nạp Nga và Mỹ tham gia Cấp cao Đông Á; cũng như tổ chức lần đầu tiên Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+) trong năm Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN 2010. Đó là những cơ chế hết sức quan trọng trong việc kết nối không chỉ trong ASEAN, mà giữa ASEAN với các nước, góp phần tạo ra vị thế của ASEAN với các nước.

Năm là, chúng ta cũng đã tổ chức thành công trong vai trò chủ tịch ASEAN hai lần, vào năm 1998 và 2010, với những đóng góp thông qua các sáng kiến hết sức cụ thể. Có thể nói, đấy là những đóng góp của chúng ta đối với ASEAN.

Đối phó với những thách thức của ASEAN, Việt Nam cũng đóng góp hết sức tích cực, như việc xây dựng Tuyên bố của các bên về ứng xử ở Biển Đông, đóng góp vào duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực Biển Đông. Đây là những đóng góp quan trọng của Việt Nam với tư cách một thành viên hết sức trách nhiệm trong ASEAN.

Việt Nam và các nước ASEAN cần làm gì để duy trì vị thế, vai trò trung tâm của ASEAN trong bối cảnh, cấu trúc khu vực hiện nay?

Vấn đề quan trọng sắp tới của các nước ASEAN, đó là làm sao xây dựng được cộng đồng gắn kết chính trị, liên kết kinh tế và chia sẻ trách nhiệm, thông qua việc tôn trọng Hiến chương ASEAN, thực hiện theo đúng các luật và quy định của ASEAN. Các nước đối tác của ASEAN cũng phải tuân thủ các nguyên tắc và quy định trong ASEAN. Chúng ta cũng cần đóng góp vào xây dựng đoàn kết trong ASEAN, vì đây là yếu tố quan trọng để duy trì vai trò, vị thế của ASEAN, cũng như đảm bảo lợi ích của tất cả các nước thành viên. Việt Nam cũng phải đóng góp vào việc tăng cường vai trò, vị thế của ASEAN, không chỉ trong khu vực mà còn trên thế giới.

Nói về những thách thức của ASEAN, không thể bỏ qua thách thức về an ninh, cả truyền thống và phi truyền thông, mà đặc biệt gần đây nổi lên vấn đề an ninh mạng. Phó Thủ tướng đánh giá thế nào về những thách thức an ninh mà ASEAN phải đối mặt, và ASEAN phải làm gì để vượt qua những thách thức đó?

Như tất cả các nước trên thế giới, các vấn đề thách thức an ninh phi truyền thống mà ASEAN phải đối mặt cũng hết sức nghiêm trọng. Trong ASEAN đã có rất nhiều cuộc họp để trao đổi về vấn đề này. Không phải chỉ về thách thức với mỗi nước mà là thách thức chung với cả Cộng đồng ASEAN. Trong ASEAN, không chỉ trao đổi các thách thức về an ninh mạng, mà những thách thức về khủng bố, bắt cóc con tin... đều cần sự hợp tác hết sức chặt chẽ của các nước, vì đây là những thách thức chung với mỗi nước và của cả cộng đồng.

Người dân luôn hy vọng ASEAN mang lại môi trường hòa bình, thịnh vượng. Vậy trong thời gian tới, ASEAN cần điều chỉnh thế nào về tầm nhìn, chính sách để thực sự mang lại cộng đồng có ích cho người dân, vì sự thịnh vượng của người dân, lấy người dân làm trung tâm?

ASEAN đã đặt ra các mục tiêu thành lập Cộng đồng ASEAN. Không phải tới năm 2016, ASEAN mới trở thành cộng đồng, mà trong cả quá trình từng bước thực hiện các mục tiêu để trở thành một Cộng đồng. Cho đến nay, các nước cũng đạt được gần hết các chỉ tiêu của Cộng đồng, nhưng chưa hoàn toàn. Do đó, vấn đề đặt ra là văn hóa thực thi trong ASEAN là hết sức quan trọng, làm sao tất cả các quốc gia đều thực thi hết các cam kết của mình thì lúc đó ASEAN mới trở thành cộng đồng thực sự, và khi đó người dân các nước ASEAN mới được hưởng thụ các lợi ích của cộng đồng mang lại.

Vấn đề thứ hai là, Cộng đồng ASEAN đã được hình thành, nhưng nhận thức của người dân và doanh nghiệp về cộng đồng còn chưa cao. Các nước thành viên đều phải có trách nhiệm tăng cường hiểu biết của người dân, doanh nghiệp đối với lợi ích của cộng đồng. Không có sự tham gia của người dân và doanh nghiệp, cộng đồng sẽ chỉ tồn tại trên cam kết của các lãnh đạo. Ví dụ, người dân được thừa hưởng sự giao lưu, đi lại, công ăn việc làm trong Cộng đồng ASEAN, nếu người dân không hiểu, không nắm được những lợi ích của Cộng đồng đó thì khó để cộng đồng trở thành hiện thực. Hay là các doanh nghiệp cũng từ những lợi ích của việc xóa bỏ các hàng rào thương mại trong ASEAN để tạo ra các cơ sở sản xuất chung. Nếu không tranh thủ được những lợi ích đó thì Cộng đồng không thể thực sự mang lợi ích cho người dân.

Phó Thủ tướng có thể cho biết rõ hơn về sự phối hợp của các nước ASEAN trong việc đối phó với các thách thức an ninh, như nạn buôn người, an ninh mạng, hay khủng bố?

Việc đối phó với các thách thức an ninh là một trong những vấn đề mà ASEAN quan tâm và ưu tiên. Trong ASEAN có các cơ chế như phòng chống Tội phạm xuyên quốc gia, Tư pháp. Đây là quan tâm chung của các nước ASEAN, là những cơ chế định kỳ của tổ chức.

Với nạn buôn người, và tấn công mạng, ASEAN có sự phối hợp giữa một số quốc gia với nhau, ví dụ như cơ chế hiện có giữa Philippines, Malaysia và Indonesia, phối hợp tuần tra trên biển, để đối phó các vấn đề trên biển, nhất là nạn cướp biển.