Mỹ: “Bộ quần áo mới của Hoàng đế” và một cuộc ra đi

Bộ trưởng Mattis chọn cách từ chức

Trước khi Bộ trưởng Mattis tuyên bố từ chức, mối quan hệ giữa ông và Tổng thống Trump đã có một khởi đầu tốt đẹp. Mattis lần đầu gặp Trump tại câu lạc bộ golf ở Bedminster, New Jersey, hồi trung tuần tháng 11/2016 để thảo luận với Tổng thống đắc cử về vị trí lãnh đạo Bộ Quốc phòng. Tổng thống Mỹ sau đó đã trao đổi với báo giới về cuộc gặp này và hết lời ca ngợi Mattis là “một người thông minh và tuyệt vời”. Ông Trump thích phong cách thẳng thắn của ông Mattis và trước khi mối quan hệ này phai nhạt, hai người được cho là khá gần gũi.

Năm 2003, trong cuộc chiến Iraq, James Mattis đã giải thích trong bức thư điện tử gửi cho các sỹ quan cấp dưới rằng, vì sao việc đọc kỹ lịch sử chiến tranh có thể giúp đảm bảo sinh mạng cho nhiều binh sỹ Mỹ trên chiến trường. Trái lại, ông Trump là người chẳng mấy quan tâm tới việc tham khảo các tài liệu, ngoại trừ có lẽ là những nội dung được viết ra bởi những lực lượng ủng hộ nòng cốt. Khi còn là ứng cử viên tổng thống, ông Trump cho biết ông thường đọc thông tin về các vấn đề quân sự từ “các show tin tức” trên kênh truyền hình Fox News và xem đó là nguồn tóm tắt thông tin chính.

Những khác biệt giữa Tổng thống Trump và Bộ trưởng Mattis không chỉ dừng ở cách họ thu nhận thông tin. Mâu thuẫn giữa hai người đại diện do những rạn nứt tất yếu giữa một bên là các quan chức chính quyền đánh giá cao các đồng minh quốc tế của Mỹ và những người, cũng giống như Trump, không coi trọng những mối quan hệ kiểu này.

Nhiều người đã ra đi trước Bộ trưởng Quốc phòng Mattis. Cựu cố vấn an ninh quốc gia H.R. McMaster, người hiểu rõ những đồng minh và cam kết của Mỹ, đã sát cánh cùng lực lượng đồng minh trong các cuộc chiến tại Iraq và Afghanistan. Ông cũng dẫn đầu cuộc đấu tranh trong chính quyền kêu gọi Tổng thống không rút quân khỏi Afghanistan - một mục tiêu mà Tổng thống Trump về cơ bản luôn hướng tới. Tuy nhiên, Mattis là quan chức cấp cao có thời gian tại nhiệm lâu nhất chuẩn bị ra đi tính tới thời điểm này và việc ông từ chức, về cơ bản là bắt nguồn từ cách Trump đối xử với các liên minh quốc tế của Mỹ.

Ông Trump tin rằng, các đồng minh lâu đời của Mỹ đã nhiều lần “lợi dụng” Mỹ thay vì đóng góp cho trật tự thế giới và giúp Mỹ duy trì vị thế siêu cường số một. Cùng lúc đó, Trump tuyên bố về “cảm tình” đối với nhà lãnh của Triều Tiên Kim Jong-un và Tổng thống Nga Vladimir Putin, những đối thủ lâu năm của Mỹ. Những điều này, tất nhiên chẳng có ý nghĩa gì và việc Bộ trưởng Mattis từ chức càng nhấn mạnh tới thực tế rằng, ông Trump có gì đó giống vị vua trong câu chuyện cổ Andersen “Bộ quần áo mới của Hoàng đế”.

Năm 1969, Mattis tham gia lực lượng thủy quân lục chiến dự bị Mỹ khi mới chỉ 18 tuổi, đúng thời điểm cao trào của Chiến tranh Việt Nam. Ông tốt nghiệp vào năm 1971 với quân hàm thiếu úy. Trong những năm sau đó, Mattis dần thăng tiến và trở thành một cá nhân nổi bật trong quân ngũ. Sau cuộc tấn công khủng bố 11/9/2001, Mattis đã chỉ huy lực lượng đặc nhiệm của thủy quân lục chiến tiến hành các cuộc đột kích bằng trực thăng mạnh mẽ nhất trong lịch sử Mỹ tại Kandahar, phía Nam Afghanistan, nơi được xem là thủ phủ của Taliban. Năm 2006, Mattis đã cùng với Tướng David Petraeus soạn thảo tài liệu huấn luyện chống chiến tranh du kích kiểu mới cho quân đội Mỹ, một ấn phẩm có sức ảnh hưởng lớn trong quân đội và giới an ninh quốc gia.  

Mattis được bổ nhiệm làm chỉ huy Bộ Tư lệnh Trung ương (CENTCOM) vào tháng 8/2010 dưới Chính quyền Barack Obama, chịu trách nhiệm giám sát các chiến dịch quân sự tại Trung Đông, trước khi bị sa thải hồi tháng 3/2013 do bất đồng với Chính quyền trong vấn đề Iran. Kinh nghiệm đau thương từ sau việc bị đột ngột miễn nhiệm có thể đã khiến Bộ trưởng Mattis lựa chọn cách từ chức.

Giọt nước tràn ly

Đội ngũ quan chức của Tổng thống Trump và Bộ trưởng Mattis có nhiều bất đồng lớn ngay từ đầu trong các vấn đề liên quan đến nhân sự và chính sách. Ông Mattis muốn bổ nhiệm những quan chức có kinh nghiệm và khả năng vào các vị trí hàng đầu trong Lầu Năm Góc. Ông muốn Mary Beth Long, cựu quan chức CIA từng đảm nhận các vị trí cấp cao dưới thời Tổng thống George W. Bush, làm trợ lý Bộ trưởng phụ trách chính sách.

Tuy nhiên, trong chiến dịch tranh cử tổng thống, bà Long từng ký vào bức thư phản đối Trump có tên "Never Trump" (tạm dịch: “Không bao giờ là Trump”) và đó là lý do bà bị từ chối. Mattis sau đó muốn bổ nhiệm Ann Patterson, một nhà ngoại giao Mỹ vừa nghỉ hưu song Nhà Trắng lại một lần nữa phản đối dự định này, bởi vì khi còn là Đại sứ Mỹ tại Ai Cập, Patterson từng có những liên hệ đặc biệt với chính quyền Hồi giáo dân cử của Tổng thống Mohammed Morsi, một thực tế khiến nhiều quan chức và những người ủng hộ Tổng thống Trump hoài nghi bà.

Tháng 6/2017, ông Trump hoan nghênh việc Saudi Arabia dẫn đầu chiến dịch bao vây nước láng giềng Qatar, một đồng minh của Mỹ. Từng chỉ huy CENTCOM, Bộ trưởng Mattis hiểu rõ rằng, căn cứ ở nước ngoài quan trọng nhất mà Mỹ có là Căn cứ Không quân Al Udeid tại Qatar. Đây không chỉ là trụ sở “tiền tuyến” của CENTCOM mà còn là nơi các lực lượng phối hợp và thảo luận việc triển khai chiến dịch chống IS. Căn cứ này trải dài hàng dặm tại vùng sa mạc của Qatar và là nơi khoảng 11.000 binh sỹ Mỹ đang đồn trú. Trump dường như không hiểu hoặc không quan tâm tới những điều này khi lên tiếng hoan nghênh quyết định của Riyadh. Và ông Mattis tất nhiên cực lực phản đối hành động của người đứng đầu Nhà Trắng.

Không dừng ở đó, chính sách đối ngoại “nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Trump đã được đẩy mạnh trong suốt năm vừa qua, càng khiến căng thẳng giữa ông với Bộ trưởng Quốc phòng thêm sâu sắc. Cách hành xử của Tổng thống Mỹ tại hội nghị thượng đỉnh G7 ở Canada, cùng cáo buộc nhằm vào Thủ tướng Justin Trudeau sau đó; việc công khai mâu thuẫn với các đồng minh NATO tại hội nghị thượng đỉnh ở Brussels, Bỉ, trong khi lại tỏ thái độ gần gũi và hào hứng với Vladimir Putin là hoàn toàn trái ngược với quan điểm ủng hộ NATO lâu nay của James Mattis.

Mối quan hệ giữa Tổng thống Trump và Bộ trưởng Mattis lộ rõ những rạn nứt hồi tháng 10 vừa qua khi Tổng thống Mỹ bóng gió trong chương trình “60 Minutes” của CBS rằng, Bộ trưởng Mattis là “kiểu người của phe Dân chủ”.

Giọt nước đã tràn ly sau quyết định mà Tổng thống Trump đưa ra hồi tuần trước về việc rút 2.000 binh sỹ Mỹ khỏi Syria, một “món quà Giáng sinh sớm” cho những kẻ thù của Mỹ như nhà lãnh đạo độc tài Bashar al Assad cùng các đồng minh thân thiết là Nga và Iran, cũng như những nhóm chân rết của IS và al-Qaeda tại Syria. Quyết định này đã đẩy lực lượng người Kurd, vốn đóng vai trò chủ chốt trong cuộc chiến chống IS dưới danh nghĩa chiến dịch do Mỹ dẫn đầu, trước nguy cơ bị quân đội Thổ Nhĩ Kỳ tấn công. Nói một cách đơn giản, quyết định của Trump đe dọa bỏ rơi các đồng minh trên chiến trường, và là một nhân tố “đủ” để khiến Mattis quyết định ra đi.

Sau đó là những thông tin về kế hoạch rút khoảng 7.000 binh sỹ Mỹ khỏi Afghanistan, khoảng một nửa số quân đồn trú tại đây. Đây chắc chắn không phải là một tin tức chính trị có ích với chính quyền đang chật vật tại Kabul, nhất là trước thềm cuộc bầu cử tổng thống quan trọng vào năm tới và cũng không phải là điều mà các nước láng giềng đang chìm trong bất ổn của quốc gia này muốn đón nhận.

Ai sẽ đồng hành cùng Tổng thống Trump

Những ứng cử viên đủ tiêu chuẩn kế nhiệm Mattis cần cân nhắc kỹ các quyết định đơn phương và đột ngột của Tổng thống Trump về Syria và Afghanistan và cần tự hỏi xem liệu họ có muốn là một phần của sự hỗn loạn chưa có hồi kết này hay không.

Đội ngũ an ninh quốc gia của Tổng thống Trump hiện nay gồm các cố vấn nhiều khả năng sẽ đồng hành với ông trong một thời gian dài như Cố vấn An ninh Quốc gia John Bolton, Ngoại trưởng Mike Pompeo, cố vấn Trung Đông Middle East Jared Kushner và Heather Nauert – người được bổ nhiệm làm Đại sứ của Mỹ tại Liên hợp quốc. Trong vòng quyền lực của Tổng thống Trump, những cá nhân độc lập về quan điểm gần như sẽ không có chỗ đứng.