| Mẫu hạm USS Gerald Ford có giá 12,9 tỷ USD. (Nguồn: Wikipedia) |
Theo tờ The Diplomat, Mỹ luôn là siêu cường quân sự hàng đầu thế giới, có mặt gần như khắp nơi trên địa cầu, từ châu Á cho đến Nam Mỹ, đi qua cả châu Âu và châu Phi. Tàu chiến Mỹ thống lĩnh nhiều vùng biển lớn. Quân đội Mỹ được triển khai ở những nơi nào có các lợi ích của Mỹ, trên khắp năm châu và nhất là tại vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương.
Ngày 1/6/2019, Mỹ công bố “Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương”, trong đó nhấn mạnh “Ấn Độ - Thái Bình Dương là mặt trận ưu tiên của Bộ Quốc phòng Mỹ”. Đối với Washington, vùng biển này được cho là tâm điểm địa chính trị và phải được bảo đảm an ninh, phát triển thịnh vượng, tự do lưu thông và mở rộng.
Vậy đâu là những vùng lợi ích của Mỹ?
Cường quốc hải quân số 1
Mỹ hiện đang có vùng biển rộng lớn nhất thế giới với tổng diện tích 11,35 triệu km2. Nét đặc thù của Mỹ là có được 3 bờ biển dài. Đó là các vùng duyên hải Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và vịnh Mexico. Mỹ còn sở hữu một vùng lãnh thổ hải ngoại to lớn, bắt đầu từ Alaska và quần đảo Aleut, được mua lại từ Nga năm 1867, cho phép Mỹ mở rộng cánh cửa ra Thái Bình Dương và Bắc Băng Dương.
Năm 1898, Washington còn thu được đảo Guam và Puerto Rico sau cuộc chiến với Tây Ban Nha. Cùng năm đó, Mỹ cho sáp nhập quần đảo Hawai, nằm kế tiếp quần đảo Samoa. Tại Thái Bình Dương, Mỹ còn có được quần đảo Bắc Mariana sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, cũng như là một số đảo nhỏ khác.
Đây là những tiểu đảo nằm cách xa Mỹ mà nước này chiếm được trong giai đoạn 1859 - 1899 rồi sau đó sáp nhập vào Mỹ bằng đạo luật với tên gọi Đảo Phân Chim với mục đích là để khai thác phân chim (được cho là một nguồn phân bón tốt cho nông nghiệp vào thời kỳ đó).
Cuối cùng, tại vùng biển Caribe, ngoài Puerto Rico, Mỹ còn mua thêm các đảo hoang từ Đan Mạch vào năm 1917. Một số vùng hải ngoại của Mỹ có quy chế đặc thù, như hai bang của Mỹ là Hawai và Alaska, cùng với 4 vùng lãnh thổ chưa hợp nhất và được tổ chức - áp dụng Hiến Pháp Mỹ - bao gồm Guam, quần đảo Bắc Mariana, Puerto Rico và quần đảo Virgin. Phần còn lại vẫn là những vùng lãnh thổ chưa hợp nhất và chưa được tổ chức (không áp dụng Hiến Pháp).
Vậy Mỹ phải làm thế nào để bảo đảm chủ quyền lãnh thổ trên một diện tích lãnh hải rộng lớn như thế?
Việc kiểm soát chủ quyền khá thuận lợi bởi nét đặc thù của những vùng lãnh thổ mà Mỹ kiểm soát: Hawai nằm trơ trọi giữa Thái Bình Dương, Alaska ít dân cư ở miền Nam và hầu như hoang vắng ở phía Bắc… Mỹ gần giống như Pháp, có nhiều lãnh thổ nhưng giá trị kinh tế chủ yếu dựa vào lợi ích các vùng ngư trường, cho dù đó chưa phải là những ngư trường hấp dẫn nhất, các mỏ dầu khí, đặc biệt là ở Alaska.
Thế khó của Mỹ
Mỹ vẫn là cường quốc hải quân hàng đầu thế giới, cả về số lượng lẫn chất lượng. Liệu Hải quân Mỹ có thật sự làm chủ được các vùng đại dương?
Theo phân tích của ông Paul Tourret, Giám đốc Viện Nghiên cứu Kinh tế Hàng hải trên The Diplomat, kể từ cuối Chiến tranh thế giới thứ hai, Mỹ từng đóng vai trò cân bằng quyền lực, nhất là với Liên Xô. Sau khi Liên Xô tan rã, thế giới dường như khởi đầu giai đoạn hòa hoãn.
Ngày nay, tình hình lại trở nên phức tạp nhưng không còn khía cạnh “hai cực” nữa. Do vị thế của Mỹ trên thế giới, siêu cường này lại trở về nắm giữ vai trò trọng yếu đối với toàn bộ các vùng biển trên toàn cầu. Tuy nhiên, đó là vai trò “cảnh sát biển” hay là chỉ để có một vị thế nhất định đối với nước này hay nước khác?
Hiện Hải quân Mỹ phải đối mặt cùng lúc với nhiều tình huống phức tạp khác nhau.
Chẳng hạn, tại Địa Trung Hải, tình hình còn tệ hơn trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh với sự hiện diện của Nga tại Syria, nơi Nga có một căn cứ hải quân.
Ở Trung Đông, tình thế còn rối rắm hơn nữa với cuộc xung đột kéo dài ở Yemen và tình hình phức tạp ở Qatar, nước đang có những căng thẳng với các quốc gia láng giềng. Qatar là quốc gia láng giềng của Bahrain, nơi neo đậu Hạm đội 5 của Mỹ.
Ở Đông Á, các hành động gây rối của Triều Tiên buộc Mỹ phải gửi một hàng không mẫu hạm đến Bán đảo Triều Tiên. Ở vùng bắc Đại Tây Dương, Mỹ thông báo cho điều trở lại Hạm đội II trước mối đe dọa từ tàu ngầm Nga...
Mục tiêu không dễ dàng
Theo tờ The Diplomat, vấn đề an ninh hàng hải liên quan đến Mỹ ngày nay đã trở nên phức tạp và cấp thiết. Điều này đòi hỏi Mỹ phải có một nỗ lực hải quân mà mục tiêu đặt ra là gia tăng số lượng đội tàu chiến từ 280 lên 350 chiếc.
Tháng 7/2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cho khánh thành chiếc USS Gerald Ford, một chiếc hàng không mẫu hạm đời mới có tổng trị giá 12,9 tỷ USD. Trong suốt chiến dịch tranh cử của mình, ông Trump cũng từng hứa phát triển mạnh lực lượng hải quân, với mục tiêu có 350 tàu chiến và tàu ngầm trong những năm sắp tới. Vậy những mục tiêu này liệu có thể đạt được hay không?
Giới quan sát nhận định, việc đầu tư cho công nghệ mới và quá trình cách tân hàng hải nhằm phát triển các đội tàu chiến mới sẽ cực kỳ tốn kém và trường hợp của chiếc hàng không mẫu hạm là một ví dụ điển hình. Hiện tại, chi phí để chế tạo và lắp ráp chiếc hàng không mẫu hạm USS Gerald Ford ngang ngửa với chi phí đóng 13 chiếc tàu du lịch cực lớn (với giá 1 tỷ Euro/chiếc).
Liên quan đến vấn đề này, các cơ quan thuộc Quốc hội Mỹ chuyên trách giám sát các khoản bội chi ngân sách đã bày tỏ quan ngại vì nếu như Mỹ phải có mặt cùng lúc nhiều nơi trên toàn cầu, ngân sách nước này sẽ bị bội chi quá mức. Mỹ hiện đang trong cuộc chiến chống thâm hụt thương mại và kích thích tăng trưởng kinh tế nên ông Trump sẽ khó có thể khai thông dễ dàng một nguồn ngân sách cho những khoản chi tốn kém như vậy. Washington cũng không thể trông cậy vào các đồng minh, vốn cũng đang phải đối phó với những khó khăn kinh tế, chính trị và an ninh.
Tờ The Diplomat cho rằng, Mỹ hiện vẫn chưa thể thích ứng với tình huống thế giới đa cực mới trên phương diện địa chính trị và địa kinh tế - một thế giới hoàn toàn khác xa với thế giới lưỡng cực và Mỹ dường như sẽ rất khó khăn để đối phó với diện mạo mới này của thế giới.