Sổ tay văn hóa Đông - Tây

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Giữ truyền thống và hiện đại

Hữu Ngọc
TGVN. Đến một thời điểm, có nhu cầu phải thay đổi ít nhiều truyền thống để phù hợp với tâm tư các thế hệ mới và đáp ứng đòi hỏi của du lịch và kinh tế. Làm thế nào kết hợp được truyền thống và hiện đại?
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
nha van hoa huu ngoc giu truyen thong va hien dai Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Tâm trạng hai phụ nữ Việt lai Pháp
nha van hoa huu ngoc giu truyen thong va hien dai Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Từ bi cửa Phật
nha van hoa huu ngoc giu truyen thong va hien dai
Hồn quê - vở rối tai tiếng tại Liên hoan sân khấu thử nghiệm lần thứ hai, năm 2006. (Ảnh: N.Đ.T)

Năm 1993, tôi có dịp đi thăm Thái Nguyên cùng ông Condominas, nhà dân tộc học Pháp, người bạn thân thiết của Việt Nam. Ông rất phấn khởi thấy Viện Bảo tàng Dân tộc học đầu tiên của ta đi vào nền nếp. Nhưng xem ca múa nhạc dân tộc biểu diễn đón mừng ông, ông than phiền với tôi là nhiều tiết mục bị hiện đại hóa một cách lố lăng.

Nỗi băn khoăn này không phải của riêng ông mà cũng là của nhiều nhà dân tộc học và nghệ sĩ. Vấn đề đặt ra là: Trên thực tế, có thể nào giữ nguyên vẹn truyền thống trong khi các nền văn hóa dân tộc phải thay đổi do vận động nội tại trước nhu cầu người dân nâng cao đời sống và ảnh hưởng quốc tế, nhất là vào thời đại toàn cầu hóa?

Từ khi ta giành độc lập vào năm 1945, việc bảo tồn bản sắc dân tộc và phục hồi vốn cổ mới được đặt ra một cách hệ thống và cho toàn dân. Rồi đến một thời điểm, có nhu cầu phải thay đổi ít nhiều truyền thống để phù hợp với tâm tư các thế hệ mới và đáp ứng đòi hỏi của du lịch và kinh tế. Làm thế nào kết hợp được truyền thống và hiện đại. Từ nửa thế kỷ nay, tranh luận về vấn đề này không ngớt.

Gần đây, vấn đề lại sôi nổi, nhân dịp Liên hoan quốc tế Sân khấu thể nghiệm lần thứ hai vào cuối 2006. Đặc biệt, tác phẩm Hồn quê của Vương Duy Biên đã gây sóng gió trong giới phê bình nghệ thuật của ta vốn dĩ hiền lành, “dĩ hòa vi quý”. Tác giả đã gắn nghệ thuật sắp đặt hiện đại phương Tây với rối nước truyền thống của văn minh Sông Hồng. Để gợi lại hồn quê, cuộc sống xóm làng đánh dấu bản sắc một sân tộc đậm văn hóa lúa nước, tác giả đã mở rộng ao làng ra môi trường toàn xã, thể hiện các mặt sinh hoạt gia đình, đồng áng, thủ công, thờ cúng, hội hè, huy động các kỹ thuật ánh sáng âm thanh hiện đại (cảnh mưa bão rất ấn tượng). Con người tiếp xúc với con rối, nước với cạn giao thoa. Các yếu tố chèo, kịch, nhạc mới cũ đều có mặt. Qua buổi biểu diễn, sắp đặt làm cái khung và bối cảnh sinh động cho rối nước, không cần hiểu những lời nói và bài ca, cũng có thể có một ý niệm về cuộc sống nông thôn Việt Nam ngày trước.

Chính vì thế mà các tác giả nước ngoài, đặc biệt là các nghệ sĩ đạo diễn tham gia liên hoan hết sức ca ngợi “tính xa lạ” (exotism) của một tác phẩm kết hợp truyền thống – hiện đại. Đạo diễn Alain Destandau, Giám đốc Nhà hát Monte Charge (Pháp), đánh giá cao sáng tác trên cơ sở truyền thống, hấp dẫn ngay từ lối vào với các sắp đặt cối xay, chum vại. Các nghệ sĩ Na Uy, Thụy Điển cho là hiện đại đã nâng truyền thống lên. Có nghệ sĩ nước ngoài gợi ý là nếu không có một cốt truyện gắn các tích rời rạc thì khó cuốn hút người xem nhiều lần, hoặc cũng cần cho biết nông thôn mới. Phía Việt Nam, có nhiều nghệ sĩ tán thành thể nghiệm “rối nước sắp đặt”, khiến cho tiết mục phong phú, đỡ nhàm.

Phía phê phán cũng rất kịch liệt. Nguyễn Thị Minh Thái cho là Hồn quê đã phá mất tinh túy của thẩm mỹ rối nước (thí dụ cho diễn viên xuất hiện, lại vào vui đùa với con rối). Cũng có ý kiến chê là sự thể hiện “rối nước – sắp đặt” có vẻ là một cuộc hôn nhân gán ghép.

Những người tổ chức liên hoan đã khéo léo dùng cụm từ Sân khấu thử nghiệm, đã gọi là thử nghiệm thì tha hồ “thử”, các nhà phê bình tha hồ khen chê. Người phán xét cuối cùng sẽ là công chúng. Không nên tranh luận để đi đến thắng bại rõ rệt như 2+2=4.

Ta nên khuyến khích cả hai khuynh hướng đối với truyền thống: bảo tồn y nguyên truyền thống nghệ thuật cổ (thí dụ ở Nhật, kịch Nô có gánh hát và nghệ sĩ giữ nguyên từng dòng, không thay đổi một cử chỉ, một lời nói), đồng thời cho tự do canh tân (ở Nhật, Mishima viết Nô cải cách hiện đại rất hay), đừng vội chê là lố lăng, lai căng. Cứ để cho công chúng quyết định, cái gì dở sẽ bị loại, cái gì hay sẽ tồn tại và phát triển. Có như vậy mới đúng quy luật cuộc sống! Tôi nhớ có đọc một tác phẩm Thụy Điển viết về nghệ thuật hiện đại xuất phát từ thủ công, tên là All tradition is change (Tất cả mọi truyền thống đều là thay đổi).

Xin lấy một ví dụ. Vào những năm 1920, chỉ có “me Tây” và gái đĩ mới mặc áo dài Lemur và quần trắng. Các phụ huynh phê phán là lố lăng, dâm ô. Thế rồi một số phụ nữ tân tiến, cô giáo, sinh viên dần dần mặc quần dài trắng. Đến những năm 1930, kiểu ăn mặc này thành phổ biến ở thành phố. Nay thì áo dài trở thành đặc trưng của Việt Nam, tuy truyền thống này mới hơn 70 năm.

nha van hoa huu ngoc giu truyen thong va hien dai

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Mũi tên, bài ca và chữ nghiệp

TGVN. Một chữ, một câu, một hành động, một cử chỉ, có khi mình không để ý đến, bỗng vài năm sau, vài chục năm sau ...

nha van hoa huu ngoc giu truyen thong va hien dai

Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về học “lễ” và học “văn”

TGVN. Cái vốn gốc của đạo làm người thì trẻ đã thừa hưởng của xã hội và nhất là gia đình trước khi đi học ...

nha van hoa huu ngoc giu truyen thong va hien dai

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Mỗi ngày 1, 2 đô-la

TGVN. Người nào mỗi ngày chỉ kiếm được từ 1 đô-la trở xuống thì coi như người nghèo. Đó là tiêu chuẩn do các cơ ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Biểu tình bùng phát ở Pakistan, yêu cầu trả tự do cho cựu Thủ tướng Imran Khan

Biểu tình bùng phát ở Pakistan, yêu cầu trả tự do cho cựu Thủ tướng Imran Khan

Vào ngày 25/11, hàng trăm người Pakistan đã tham gia cuộc tuần hành đòi trả tự do cho cựu Thủ tướng bị giam giữ Imran Khan.
Vui mừng và tự hào được chứng kiến thành công của Báo Thế giới và Việt Nam

Vui mừng và tự hào được chứng kiến thành công của Báo Thế giới và Việt Nam

Thời gian trực tiếp làm việc cùng Báo Thế giới và Việt Nam đã để lại cho tôi nhiều kỷ niệm đẹp và ấn tượng sâu sắc về tinh thần ...
Đưa Quảng Ninh thành điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch Halal trên toàn thế giới

Đưa Quảng Ninh thành điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch Halal trên toàn thế giới

Quảng Ninh đang đẩy mạnh xúc tiến du lịch cùng với chủ động chuẩn bị các điều kiện để thu hút dòng khách Halal.
Lịch cúp điện Tây Ninh hôm nay ngày 26/11/2024

Lịch cúp điện Tây Ninh hôm nay ngày 26/11/2024

Thông tin lịch cúp điện tại Tây Ninh theo từng khu vực được cập nhật mới nhất từ Điện lực miền Nam ngày 26/11/2024.
Tình hình Lebanon: Beirut tố Israel gửi 'thông điệp đẫm máu' từ chối hòa giải, Mỹ dọa rút khỏi đàm phán ngừng bắn

Tình hình Lebanon: Beirut tố Israel gửi 'thông điệp đẫm máu' từ chối hòa giải, Mỹ dọa rút khỏi đàm phán ngừng bắn

Ngày 24/11, Thủ tướng lâm thời của Lebanon Najib Mikati cáo buộc rằng, Israel từ chối giải pháp chính trị cho xung đột với lực lượng Hezbollah.
Tôn vinh giá trị trường tồn của âm nhạc cổ điển

Tôn vinh giá trị trường tồn của âm nhạc cổ điển

Nhằm gắn kết và thúc đẩy giao lưu văn hóa, Hội Nhạc cổ điển Việt Nam sẽ tổ chức hai đêm hoà nhạc giao hưởng vào ngày 8 và 9/12, ...
Lần thứ 8 liên tiếp, Việt Nam được vinh danh là Điểm đến Golf tốt nhất châu Á

Lần thứ 8 liên tiếp, Việt Nam được vinh danh là Điểm đến Golf tốt nhất châu Á

Theo thống kê sơ bộ, Việt Nam có khoảng 100 sân golf 18 hố và sân tập đang hoạt động, trong đó nhiều sân đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Tuyến đường bao biển nối Hạ Long và Cẩm Phả (Quảng Ninh) được đánh giá là một tuyến đường ven biển đẹp nhất Việt Nam bởi có sự kết hợp của núi và biển.
Miễn phí vé tham quan Thành nhà Hồ nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam

Miễn phí vé tham quan Thành nhà Hồ nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam

Nhân kỷ niệm ngày Di sản văn hóa Việt Nam, sẽ miễn vé cho du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm tại Di sản Thành nhà Hồ.
Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Thiên nhiên của đảo Đài Loan (Trung Quốc) quanh năm như một bức tranh sống động, mùa nào cũng thu hút đông đảo du khách đến thưởng ngoạn.
Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

LIVE Framework là một công cụ tương tác, thân thiện với người dùng, giúp doanh nghiệp, tổ chức và chính phủ truy cập thông tin kịp thời và chính xác.
Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Từ ngày 22-24/11, Tuần lễ du lịch Chăm sóc sức khỏe - Wellness Tourism Weekend sẽ diễn ra trong khuôn khổ Lễ hội mùa Đông của Festival Huế 2024.
Huế đón nhận Bằng công nhận mới của UNESCO về Di sản Tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương

Huế đón nhận Bằng công nhận mới của UNESCO về Di sản Tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương

Thừa Thiên Huế đón nhận Bằng công nhận Di sản Tư liệu khu vực châu Á-Thái Bình Dương của UNESCO cho 'Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế'.
Ngày hội cổ phục Việt lan tỏa giá trị và nét đẹp văn hóa truyền thống

Ngày hội cổ phục Việt lan tỏa giá trị và nét đẹp văn hóa truyền thống

Kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam, chương trình biểu diễn cổ phục 'Theo sợi chỉ vàng'đ ã diễn ra vào ngày 23/11 tại TP.HCM.
Di sản: Nguồn lực góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế của Hà Nội

Di sản: Nguồn lực góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế của Hà Nội

Baoquocte.vn. Các công trình kiến trúc lịch sử, truyền thống văn hoá lâu đời khiến Hà Nội trở thành điểm đến hấp dẫn du khách.
Phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch

Phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch

Báo Văn hoá tổ chức Hội thảo 'Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch tỉnh Quảng Ngãi'.
Phát huy di sản văn hóa Việt Nam: Cần một đối thoại đa chiều

Phát huy di sản văn hóa Việt Nam: Cần một đối thoại đa chiều

Việt Nam sở hữu kho tàng di sản văn hóa đa dạng, giàu bản sắc, không chỉ mang đậm dấu ấn lịch sử mà còn chứa đựng giá trị tinh thần vô cùng phong phú.
Dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng 'danh thơm nức tiếng' và lan tỏa mạnh mẽ

Dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng 'danh thơm nức tiếng' và lan tỏa mạnh mẽ

Tối 23/11, đã diễn ra Lễ kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Phiên bản di động