Ấn tượng Nizami
Nhớ lại những năm tháng sống và học tập gần 40 năm trước tại Baku, thủ đô của Azerbaijan, khi chưa tìm hiểu đầy đủ đất nước và con người, tôi đã biết đến tên gọi và ấn tượng với ba từ Ni-za-mi.
Trước hết, đó là ba từ đẹp, rất dễ đọc, dễ nhớ và thường vang lên nỗi khi tôi vào trung tâm thành phố, đi qua bến tàu điện ngầm mang tên Nizami, đi trên đường phố cổ kính mang tên Nizami, vào rạp chiếu phim mang tên Nizami, thăm viện bảo tàng văn học Nizami, nhà thờ Nizami, ngắm nhiều bức tượng đài Nizami trong những công viên mang tên Nizami…
| Nizami Ganjavi sinh năm 1141 và mất vào năm năm 1209). (Nguồn: Baovanhoa) |
Và nhiều công trình cổ kính ở Baku và trong nhiều thành phố, nhiều vùng quê khác của đất nước Azerbaijan được mang tên Nizami. Điều đó khiến tôi có ấn tượng sâu sắc và luôn nhớ mãi về sự gắn bó giữa tên gọi Nizami và đất nước Azerbaijan.
Sau khi tìm hiểu, tôi biết tên thật của ông là Ilyas Yusif Oglu và Nizami Ganjavi là bút danh của ông nhưng Nizami đã trở thành tên mà mọi người quen gọi như là tên thật của ông cho đến ngày nay.
Sinh năm 1141 và mất năm 1209 tại Azerbaijan, Nizami Ganjavi là nhà thơ, nhà tư tưởng vĩ đại của Azerbaijan và năm nay, năm 2021 kỷ niệm 880 năm ngày sinh của Nizamy Ganjavy, được Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev đã ký tuyên bố vào ngày 5/1/2021 là năm vinh danh nhà thơ Nizami Ganjavy trên toàn đất nước đất nước Azerbaijan.
Các tác phẩm văn học, nghệ thuật và triết học của Nizami Ganjavi đã được dịch ra nhiều thứ tiếng như Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Apganistan, Nga, Ấn Độ, Anh, Đức, Pháp, Italy, Tây Ban Nha, Nhật Bản và nhiều ngôn ngữ khác.
Nizami Ganjavi đã để lại di sản văn học, nghệ thuật đồ sộ đóng một vai trò to lớn trong sự phát triển của nghệ thuật Azerbaijan và phương Đông. Kể từ cuối thế kỷ XVII, sự quan tâm đến di sản của Nizami Ganjevi lan rộng ở Azerbaijan, các nước vùng Kavkaz, các nước Tây Á, Nga, Ấn Độ và châu Âu.
Các bản viết tay độc đáo của ông được lưu giữ trong các thư viện, bảo tàng nổi tiếng của Moscow, St. Petersburg, Baku, Dashkend, Tebriz, Tehran, Gahira, Istanbul, Deli, London, Paris và nhiều nơi khác trên thế giới.
Riêng về thơ, Nezami để lại lại tập thơ Divan bao gồm khoảng hơn 100 bài thơ các thể loại, đây chỉ là một phần thơ trữ tình của ông. Nizami Ganjevi còn có tập thơ đồ sộ Khamse gồm 5 bài thơ dài (thể loại trường ca), gồm: Makhzan al-Asrar (Kho báu những điều bí mật, 1163-1176); Khusraw o Shirin (Khosrow và Shirin, 1177-1180); Layli o Majnun (Layla và chàng điên, 1192); Haft Peykar (Bảy người đẹp, 1196); Iskander Name (Sách về Alexandros Đại đế, khoảng 1203).
Thơ gắn với cuộc sống và con người
Mặc dù Nizami Ganjavi sống cách chúng ta hơn thế kỷ nhưng những bài thơ của ông vẫn sống động và đầy tính nhân đạo, có ý nghĩa sâu sắc đối với cuộc sống hôm nay. Mở đầu bài thơ Не сотвори, душа, себя кумиром. (Đừng tạo ra chính mình, linh hồn, một thần tượng), ông viết:
Tạm dịch:
Đừng tạo ra chính mình, linh hồn, một thần tượng.
Hãy gắn mình với với xã hội và với thế giới,
Uống cốc rượu vang với khát khao và hy vọng,
Thế giới ra đi, cho thế giới đến với hòa bình.
Trong trường ca Layli o Majnun (Chuyện tình Layla và chàng điên) của tập thơ Khams, Nizami Ganjavi đã viết về mối tình trong sáng của chàng trai Qays yêu cô gái Layla nhưng không thành do bố mẹ ngăn cản. Chàng trai Qays đã phát điên, lang thang trên sa mạc làm thơ về người yêu, sau đó cô gái Layla đã chết, chàng trai Qays quay về, tìm đến mộ Layla và chết ở đó.
Họ ngủ say bên nhau đến muôn đời
Họ ngủ say bên nhau đến ngày Phán xét…
Nizami Ganjavi đã biết cảm thông nỗi đau trần thế từ nỗi bất hạnh của chàng trai và cô gái trong tình yêu nhưng ông có một giấc mơ nhìn thấy ở thiên đường có hai linh hồn quấn quýt bên nhau…
Trong bài thơ Не горюй, ибо друг есть: Стих (Đừng đau buồn vì đã có người bạn Thơ), Nizami Ganjavi đã coi những bài thơ là người bạn tinh thần, là niềm vui, tin tưởng để làm thức tỉnh, vượt qua mọi nỗi đau.
Tạm dịch:
Đừng đau buồn, vì đã có người bạn Thơ.
Đối với nhau, khi khó khăn bạn sẽ đến hỗ trợ ta.
Nếu bạn muốn hạnh phúc vĩnh cửu - hãy thức giấc, đừng ngủ
Là người mù, hạnh phúc không đến với những người mê ngủ.
Trong khó khăn, nhà thơ lạc quan, khuyên nhủ con người cởi bỏ tấm màn đen tiến về phía trước:
Tạm dịch:
Bông hồng bạn đã trở thành người yêu dấu của tôi, hãy cởi bỏ tấm màn che, đừng xấu hổ.
Bằng cách khôn ngoan, hãy mạnh dạn tiến tới mục tiêu mong muốn.
Trong bài thơ Слово, идущее от сердца, проникает в сердце. (Lời nói xuất phát từ trái tim thấm vào trái tim). Nizami viết:
Tạm dịch:
Cố gắng sống có ích cho mọi người
Tốt nhất là tính cách tốt, như một bông hồng, để bạn có thể thưởng thức trên khắp thế giới.
Nơi mà tri thức được coi trọng, hạnh phúc sẽ đến
Ngay lập tức, người đó sẽ tham gia vào các vì sao.
| Tượng nhà thơ Nizami Ganjavi tại Ganja, Azerbaijan. (Nguồn: Viettimes) |
Nizami Ganjavi ca ngợi lao động, đề cao những người bạn trong lao động, bài thơ mang tính triết học Слово, идущее от сердца, проникает в сердце (Lời nói xuất phát từ trái tim thấm vào trái tim) có rất nhiều câu thơ vượt qua tư tưởng xã hội Hồi giáo Azerbaijan dưới thời cai trị của vương triều Ba Tư lúc đó, ông viết:
Tạm dịch:
Một số người bạn là không thể tránh khỏi ở khắp mọi nơi.
Nhưng thật tuyệt vời khi những người bạn là trợ lý trong công việc
Nhà thơ ca ngợi lao động của con người, đó là phẩm chất làm nên sức sáng tạo vô tận của con người, đó cũng là nét đẹp của chính các tác phẩm mà Nizami đã để lại cho văn học, cho con người Azerbaijan.
Nizami Ganjavi là nhà thơ, nhà thư tưởng vĩ đại của Azerbaijan thế kỷ XI-XII, các tác phẩm đồ sộ về thơ ca, về nghệ thuật về triết học, có giá trị đến nay và mai sau.
Bài viết này mới đề cập một số bài thơ trong khối di sản tác phẩm thơ ca đồ sộ của ông đã sáng tạo trong suốt cuộc đời lao động không ngừng hơn 50 năm kể từ tuổi trưởng thành, nhưng đã cho chúng ta thấy được tâm hồn phong phú, tình người rộng mở, tính nhân văn cao cả và tầm nhìn vượt thời gian.
Tìm hiểu về Nizami, chúng ta thêm hiểu và yêu mến tâm hồn, tính cách nhân văn, nhân đạo, thủy chung của con người Azerbaijan, khâm phục truyền thống đấu tranh anh dũng giành độc lập và bảo vệ độc lập của Azerbaijan, sức lao động cần cù, thông minh, vượt khó và ý chí không ngừng vươn lên mạnh mẽ trong công cuộc xây dựng, bảo về đất nước của dân tộc Azerbaijan.