Phải điều chỉnh cơ chế nếu tự chủ đại học không nâng cao được chất lượng đào tạo...

Đó là nhấn mạnh của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn tại Hội nghị giáo dục đại học năm 2021 ngày 24/8. Hội nghị được tổ chức theo hình thức trực tuyến với 1 điểm cầu tại Bộ GD&ĐT và gần 500 điểm cầu tại các trường đại học, cao đẳng.

Lúng túng triển khai tự chủ

Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, năm học vừa qua, tự chủ đại học ghi nhận sự thay đổi rất lớn về nhận thức và sự triển khai quyết liệt của các trường. 142/175 đơn vị công lập, 34/35 đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT đã hoàn thành kiện toàn Hội đồng trường.

Đội ngũ gia tăng về chất lượng, tỷ lệ giảng viên trình độ tiến sĩ là 31,12%, tăng so với trước (28,9% năm 2019 và 30% năm 2020). Thực hiện Đề án 89, các cơ sở và ứng viên đăng ký khá cao.

Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, số bài báo ISI/SCOPUS của các cơ sở GDĐH năm 2020 tăng 4 lần so với năm 2016. Sau 5 năm, các cơ sở GDĐH vượt 75.400 bài, chiếm hơn 77% trong tổng số bài báo ISI/SCOPUS cả nước.

Về đảm bảo chất lượng, kết quả kiểm định giai đoạn 2016-2021 cũng tăng dần qua các năm. Đến cuối tháng 7/2021, 170 cơ sở và 241 chương trình đào tạo (CTĐT) đạt chuẩn trong nước; 216 CTĐT và 7 cơ sở đạt chuẩn kiểm định theo tiêu chuẩn nước ngoài.

Bên cạnh kết quả đạt được, một số nơi triển khai tự chủ chậm trễ, lúng túng. Mặc dù triển khai tốt nhưng công tác tuyển sinh đang đứng trước nhiều thách thức, tác động của Covid-19 tới việc xác nhận nhập học, di chuyển, phương thức học tập năm học mới… Quy mô khối ngành cũng thay đổi.

Một số cơ sở tuyển sinh tốt song chưa đầu tư điều kiện đảm bảo chất lượng tương xứng với quy mô đào tạo, nhiều nơi thiếu nguồn lực. Một số trường tuyển sinh thấp so với năng lực (năm 2020, có khoảng 25% cơ sở GDĐH có tỷ lệ nhập học thấp). Số CTĐT được kiểm định tăng nhưng chưa đáp ứng được mục tiêu.

Phân định rõ trách nhiệm từng ban, ngành trong phát triển giáo dục

Tại hội nghị, chia sẻ về tự chủ tuyển sinh, đại diện lãnh đạo ĐH Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, Phó Giám đốc Nguyễn Minh Tâm cho biết, để tuyển chọn được thí sinh phù hợp mục tiêu đào tạo, có nền tảng vững chắc, ĐH Quốc gia TP. Hồ Chí Minh đã ưu tiên xét tuyển, xét tuyển thẳng và đánh giá năng lực. Trong đó, đánh giá năng lực, ban đầu chỉ có 7.000 thí sinh, đến năm 2021, gần 70.000 thí sinh đã thi đợt 1, gần 26.000 thí sinh đăng ký đợt 2.

Về tự chủ chuyên môn học thuật, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa Hà Nội Nguyễn Phong Điền chia sẻ, nhà trường chủ trì 7 nhóm trường ĐH kỹ thuật cùng xây dựng chuẩn CTĐT kỹ sư mới, trong đó, tăng học trải nghiệm nâng cao kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên và sẽ triển khai đại trà từ năm học này.

PGS TS Nguyễn Phong Điền cho rằng, các văn bản mới được ban hành gần đây và sẽ ban hành tới đây đã đảm bảo trao quyền cho thủ trưởng các cơ sở đào tạo, tạo đà cho các trường đẩy mạnh tự chủ. Trong đề xuất, đại diện Trường ĐH Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh tính đồng bộ của văn bản quy phạm pháp luật và sự cần thiết một nền tảng báo cáo trực tuyến để hoạt động này hiệu quả hơn.

Phó Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội Nguyễn Hoàng Hải khẳng định, toàn ngành Giáo dục đã nhanh chóng thích ứng và phát huy hiệu quả trong dạy học ở tất cả các cấp học, bằng cách chuyển đổi số. Gắn với đó, PGS lưu ý, chuyển đổi số phải đảm bảo điều kiện chất lượng; cân nhắc cho phép kiểm định chất lượng trực tuyến trong nước; xây dựng hệ thống học liệu chia sẻ chung trong các cơ sở GDĐH trong nước; đào tạo bồi dưỡng cho giảng viên kiểm tra đánh giá trực tuyến; siết chặt đầu ra khi triển khai Đề án 89; Bộ phối hợp các trường có kế hoạch tài chính chặt chẽ khi triển khai đào tạo giáo viên.

Ghi nhận ngành Giáo dục thời gian qua đã làm được nhiều việc, đạt những kết quả lớn, ông Nguyễn Đắc Hưng, Vụ trưởng Vụ Giáo dục và Đào tạo, Dạy nghề, Ban Tuyên giáo Trung ương cho rằng, Bộ GDĐT cần cùng các trường xây dựng kế hoạch 5 năm, xác định những nhiệm vụ trọng tâm, cốt lõi, cấp bách.

Bộ cũng cần có những kiến nghị phân định trách nhiệm rất rõ của các bộ ban ngành, địa phương trong phát triển giáo dục. Đồng thời, cần sắp xếp lại hệ thống, xây dựng các mô hình đại học, chú trọng phân tầng; nhanh chóng có giải pháp tháo gỡ khó khăn cho hệ thống trường sư phạm, y tế, văn hóa nghệ thuật,…

Rà soát về phương diện thể chế để thực hiện tốt tự chủ đại học

Phát biểu kết luận Hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đã điểm lại một số kết quả nổi bật của giáo dục đại học trong năm học nhiều khó khăn, thách thức vừa qua. Đó là việc tiếp tục thực hiện các chỉ đạo về tự chủ đại học và thu được kết quả quan trọng.

Bước sang năm học mới, Bộ trưởng nhấn mạnh, giáo dục đại học cần tiếp tục khắc phục khó khăn để tiếp tục lộ trình đổi mới. Trong đó, cần tăng cường các giải pháp thích nghi với điều kiện dịch bệnh có thể còn kéo dài, thực hiện chuyển đổi từ đào tạo trực tiếp sang đào tạo trực tiếp kết hợp trực tuyến, kiên trì mục tiêu chất lượng và tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện.

"Giáo dục đại học không chỉ chuyển đổi số và ứng phó cho mình, mà còn đóng vai trò nòng cốt trong chuyển đổi số toàn ngành giáo dục, hỗ trợ cho bậc học phổ thông và giáo dục địa phương", Bộ trưởng nói.

Trong giai đoạn dịch bệnh còn đang diễn biến phức tạp như hiện nay, theo Bộ trưởng, các trường đại học cần tham gia chống dịch bằng tất cả khả năng có thể. Tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu thuốc, các công cụ phòng chống dịch. Đồng thời, đẩy mạnh nghiên cứu tư vấn chính sách về kinh tế - xã hội, việc làm, giải quyết những tác động của dịch bệnh tới con người, xã hội, tâm lý.

Đề cập đến những nội dung cụ thể của giáo dục đại học, Bộ trưởng nhấn mạnh trước hết đến tự chủ đại học. Theo đó, năm học tới tự chủ đại học sẽ tiếp tục được đẩy mạnh theo hướng toàn diện, có chiều sâu và hiệu quả.

"Tự chủ không gì khác là để đại học năng động hơn, giải phóng được nguồn lực và sức sáng tạo, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học. Nếu tự chủ không mang lại được điều đó thì cơ chế, chính sách phải điều chỉnh", Bộ trưởng nêu rõ.

Từ đó, Bộ trưởng yêu cầu, cần tiếp tục rà soát về phương diện thể chế để từng bước đồng bộ, tạo cơ chế chính sách đầy đủ thuận lợi cho tự chủ. Ngoài ra, muốn triển khai tự chủ đúng hướng, cần nâng cao nhận thức và thống nhất cách hiểu để áp dụng các quy định về tự chủ - điều này, Bộ trưởng cho rằng, thời gian qua vẫn chưa thấu đáo ở một số trường đại học.

"Thực thi quyền tự chủ phải làm sao để quyền đó lan tỏa tới được chủ thể quan trọng là người thầy, là các nhà khoa học. Tự chủ phải đem lại giá trị cao hơn cho tiếng nói chuyên môn, để tiếng nói của người thầy, nhà khoa học, chuyên gia phải trở thành tiếng nói quan trọng trong quản trị, vận hành cơ sở giáo dục đại học. Có làm được điều đó, tự chủ đại học mới đầy đủ và có chiều sâu", Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn khẳng định.

Đi cùng với tự chủ, một mảng việc cũng được Bộ trưởng chỉ đạo tăng cường trong năm học tới là công tác đảm bảo chất lượng và kiểm định chất lượng, trong đó vai trò kiểm soát thông qua các bộ công cụ của cơ quan quản lý nhà nước là yếu tố quan trọng.

Cụ thể, Bộ trưởng cho biết, Bộ GD&ĐT sẽ triển khai rà soát các bộ tiêu chuẩn, tiêu chí, củng cố và phát triển các trung tâm kiểm định và đội ngũ kiểm định viên; hoàn thiện hệ thống chế tài xử phạt và sẽ làm sát thực tế hơn, nghiêm minh hơn. Ngoài ra, sẽ quan tâm nhiều hơn đến công tác hậu kiểm định.

Trong bối cảnh tuyển sinh chịu tác động của tình hình dịch bệnh những năm gần đây, Bộ trưởng cũng nhắc tới tinh thần đổi mới công tác tuyển sinh, gắn với việc kỳ thi tốt nghiệp THPT phải năng động hơn để thích nghi và có sự đổi mới theo hướng tăng cường phân cấp trong thi tốt nghiệp THPT.

Đây là việc đang trong quá trình chuẩn bị, tuy nhiên, theo Bộ trưởng, 2 Đại học quốc gia và các đại học vùng có thể bắt tay ngay vào việc xây dựng và củng cố hệ thống các trung tâm khảo thí, tạo tiền đề cơ sở vật chất cho các chủ trương đổi mới thi trong thời gian sắp tới.