| Cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung trong 2019 bộc lộ cụ thể và rõ ràng hơn, quyết liệt hơn. Biếm họa của tờ The New York Times. |
Năm 2019 sắp đi qua này là năm kỷ niệm 40 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong khoảng thời gian ấy, mối quan hệ song phương này đã có những thời trăng mật và nồng ấm, nhưng cũng không ít giai đoạn giận hờn và căng thẳng.
Bất đồng và xung khắc
Xa xưa nữa thì giờ không đề cập đến làm gì. Vào thời điểm cách đây 40 năm, mắc mớ lớn nhất, cơ bản nhất và gần như duy nhất phủ bóng đen xuống mối quan hệ giữa hai bên là vấn đề Đài Loan. Bốn mươi năm sau, vấn đề Đài Loan không những vẫn tiếp tục tồn tại như một trong những trở ngại chính cho cặp quan hệ song phương này mà thậm chí còn trở nên nan giải hơn và nhạy cảm hơn trước gấp bội lần đối với cả hai bên.
Khi chơi con bài Mỹ và bình thường hoá quan hệ với Mỹ cách đây nhiều thế kỷ, Trung Quốc có thể đã suy tính hoặc nuôi ảo vọng là trên nền quan hệ mới với Mỹ có thể thu hồi được Đài Loan. Thực tế đến nay cho thấy, cái giá mà Trung Quốc đã phải trả cho việc bình thường hoá quan hệ với Mỹ là mối quan hệ đồng minh chiến lược giữa Mỹ và Đài Loan khiến cho Trung Quốc không thể thu hồi được Đài Loan bằng bất kể phương cách nào nếu như Mỹ chưa buông bỏ Đài Loan.
Bên cạnh vấn đề Đài Loan, Mỹ và Trung Quốc hiện còn bất đồng quan điểm và xung khắc lợi ích trên không ít phương diện khác nữa mà ở đâu cũng đều động chạm tới lợi ích chiến lược cơ bản và lâu dài của cả hai bên. Tất cả những điều ấy làm cho năm 2019 này trở thành một năm kỷ niệm buồn đối với cặp quan hệ song phương này.
Bất đồng quan điểm và xung khắc lợi ích giữa hai bên được thể hiện gói gọn trong cụm từ "Cạnh tranh chiến lược". Và cuộc cạnh tranh này trong năm 2019 bộc lộ cụ thể và rõ ràng hơn cũng như diễn biến quyết liệt hơn trong thời gian trước đó.
Sẽ có phần hơi vội vàng và quy chụp khi cho rằng, vì ông Donald Trump lên cầm quyền ở Mỹ nên quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc mới biến động với những diễn biến và theo chiều hướng như vậy. Đúng hơn thì phải thấy và xác nhận rằng, cặp quan hệ song phương này đã đến lúc bộc lộ và phát tác như vậy mà vai trò lịch sử của ông Trump đối với nước Mỹ ở đây chỉ là chất xúc tác hoặc giọt nước làm tràn cốc.
| Bạn có thể quan tâm: |
Ngoài vấn đề Đài Loan, Mỹ và Trung Quốc hiện còn hục hoặc nhau trong nhiều vấn đề khác nữa như xung khắc thương mại hay tình hình an ninh ở khu vực Biển Đông, như kế hoạch "Made in China 2025" của Trung Quốc, như sáng kiến Một vành đai, một con đường của Trung Quốc, tình hình chính trị xã hội an ninh và ổn định ở Hồng Công hay cách thức Mỹ đối xử các tập đoàn kinh tế của Trung Quốc như Huawei hoặc ZTE.....
Phía Mỹ và Trung Quốc cho biết, thoả thuận thương mại mới trên nền tảng kết quả của vòng đàm phán thương mại song phương thứ 13 vừa qua sẽ được ông Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chính thức ký kết bên lề hội nghị cấp cao thường niên năm nay của diễn đàn APEC ở Chi lê trong tháng 11 tới. Nhưng vì thoả thuận này chỉ là giải pháp tình thế tạm thời cho cuộc xung khắc thương mại và không có được tính cơ bản và nguyên tắc nên chỉ có thể là một khoảng tĩnh lặng tương đối giữa hai lần giông bão.
Chưa ổn thoả, cơ bản và lâu dài
Có thể khái quát hoá mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc năm 2019 theo những khía cạnh sau đây.
Thứ nhất, cặp quan hệ này trong năm 2019 không ổn nhiều hơn được ổn, không bình thường nhiều hơn bình thường, không tốt đẹp nhiều hơn là tốt đẹp, không tiến triển được đáng kể nhưng cũng không bị xấu đi nghiêm trọng. Dù vậy, cuộc cạnh tranh chiến lược đã bộc lộ công khai và cụ thể hơn bao giờ hết. Phía Mỹ chủ trương chơi một cuộc chơi lâu dài với Trung Quốc trong khi phía Trung Quốc vừa đáp trả vừa né tránh để có thêm thời gian củng cố cũng như tăng cường thế và lực.
Thứ hai, Mỹ và Trung Quốc biểu hiện ra bên ngoài luôn sẵn sàng chơi sát ván đến cùng với nhau nhưng trong thực chất lại luôn để ý đảm bảo duy trì sự kiểm soát tình hình, giữ dư địa cho bước lùi và đi vào thoả hiệp với nhau. Cho nên các đối tác của hai nước này cần nhìn nhận cả việc họ làm găng với nhau lẫn việc họ đi vào thoả hiệp với nhau trong tính tương đối và nhất thời của nó.
Thứ ba, Mỹ và Trung Quốc gia tăng mức độ quyết liệt của cuộc cạnh tranh chiến lược nhưng đồng thời lại có thoả hiệp và thoả thuận cục bộ, không vì thoả hiệp và thoả thuận cục bộ mà làm thay đổi bản chất của cuộc cạnh tranh chiến lược, đồng thời không vì gia tăng mức độ quyết liệt của cuộc cạnh tranh chiến lược mà không thể có được thoả hiệp và thoả thuận cục bộ với nhau.
Thứ tư, nhân tố đối nội đóng vai trò quyết định hơn cả trong năm 2019 đối với cả Mỹ lẫn Trung Quốc. Ông Trump muốn có bằng chứng về kiên định thực hiện cam kết vận động tranh cử và nhằm đến cuộc bầu cử tổng thống lần tới ở Mỹ. Phía Trung Quốc coi trọng việc bảo tồn thể diện và hạn chế thiệt hại. Cũng vì thế, mối quan hệ song phương này trong năm 2019 diễn biến không gây bất ngờ lớn, nhưng trong năm 2020 sắp tới nhiều khả năng sẽ khác.
Thứ năm, trong năm 2019, Mỹ và Trung Quốc chưa xử lý được ổn thoả, cơ bản và lâu dài vấn đề mắc mớ hay xung khắc lợi ích chiến lược nào. Điều này phản ánh cơ chế xử lý quan hệ song phương bằng các cuộc gặp nhau giữa ông Trump và ông Tập Cận Bình chỉ có tác dụng thực tế hạn chế. Hai người này đã và sẽ còn gặp nhau mỗi khi cần rút củi đáy nồi để rồi sau đấy lại thêm củi vào dưới đáy nồi.