Ra mắt cuốn sách The Excellent Bridge về CEEVN

THE EXCELLENT BRIDGE:

The Journey of the ACLS Center for Educational Exchange with Vietnam

(CẦU NỐI TUYỆT VỜI

Hành trình của Trung tâm Trao đổi Giáo dục với Việt Nam

thuộc Hội đồng các Tổ chức Học thuật Mỹ

Tác giả: Mary S. Zurbuchen

Chịu trách nhiệm hiệu đính và bổ sung nguồn tài liệu: Justin Peters

Người dịch: Minh Kauffman - CEEVN

American Council of Learned Societies, New York, 2020

Cuốn sách gồm Lời tựa, Lời giới thiệu và 5 Chương:

Chương 1. With Honest Purpose: kể về gia đình Kauffman, việc bà Minh tham gia các công việc từ thiện theo MCC từ trước CEEVN, từ thời còn ở Ấn Độ, Campuchia, việc mở Phòng đọc tại Trung tâm thông tin Viện KHXHVN…

Chương 2. The Excellent Brigde: tiếp tục mô tả hoạt động của Chương trình Fulbright và của Quỹ Ford, cùng với vai trò trung gian của bà Minh Kauffman những năm 90 của thế kỷ 20 và những năm đầu thập niên của thế kỷ 21 xuyên qua quá trình BTHQH giữa VN và Mỹ (7/1995) với không ít khó khăn; việc chuyển EdEx từ Bangkok về Hà Nội đầu năm 1994, đăng ký hoạt động là NGO với đối tác là Ủy ban Khoa học Xã hội (nay là Viện Hàn lâm KHXH VN), từng bước tạo được chỗ đứng vững chắc, thiết lập quan hệ công tác với các bộ ngành trung ương.

Chương 3. Right Place, Right Time: những năm sau đó là việc tổ chức các chuyến thăm của các lãnh đạo cao cấp của VN tới Mỹ, do CEEVN tổ chức bằng tài trợ của Quỹ Ford, cùng các chuyến đi trao đổi từ nhiều bộ ngành, được chính những người tham gia đánh giá là hữu ích để thấy được thực tế cuộc sống. Các Bộ Ngoại giao, Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Quốc phòng, Bộ Công An, Học Viện CTQG Hồ Chí Minh, Bộ NN&PTNT là những cơ quan lớn tham gia.

Chương 4. Reaching Farther for Social Justice: CEEVN thực hiện chương trình học bổng Ford Foundation International Fellowships Program (IFP) trong 10 năm, tạo cơ hội toàn quốc cho các đối tượng thiếu cơ hội tiếp cận với giáo dục bậc cao (người yếm thế, người thiểu số, vùng sâu vùng xa, Tây Nguyên).

Chương 5. Stronger Together: Chương cuối cuốn sách ghi lại những diễn biến trong việc CEEVN hỗ trợ cộng đồng địa phương bảo tồn văn hóa nghệ thuật dân gian, xây dựng mạng lưới ABCD (Asset-based Community Development) sau này được nhân rộng thành công tại Bộ NN&PTNT. (không xuất phát từ “cái đang thiếu” mà từ “cái đang có”). Việc CEEVN tiếp tục các chương trình của FF cả những năm sau khi FF đóng cửa Văn phòng tại HN vào năm 2009.

Kết thúc hoạt động của CEEVN vào năm 2019, bà Minh Kauffman đã cùng mọi người trao đổi để đi đến việc thành lập Trung tâm nghiên cứu, tư vấn, đào tạo về phát triển địa phương STG.

-------------------

Lời giới thiệu

Cuốn sách này ghi lại hành trình của một tổ chức phi chính phủ (NGO) Mỹ đã làm việc trực tiếp với người dân Việt Nam trong hơn ba thập kỷ qua. Câu chuyện về Trung tâm Trao đổi Giáo dục với Việt Nam - sau đây gọi tắt là CEEVN - thuộc Hội đồng các Tổ chức Học thuật Mỹ (ACLS) được ghi chép lại từ lịch sử qua lời kể và nghiên cứu hồ sơ lưu trữ. Hành trình bắt đầu từ sau khi chấm dứt cuộc chiến tranh của Mỹ năm 1975, khi nhiều tổ chức tình nguyện tư nhân khác nhau của Hoa Kỳ tham gia vào nỗ lực cứu trợ, phát triển xã hội và xây dựng hòa bình, và kết thúc vào năm 2020 khi CEEVN, với sứ mệnh đã hoàn thành và di sản được gìn giữ, chuẩn bị ngừng hoạt động tại Việt Nam.

Trung tâm Trao đổi Giáo dục với Việt Nam là một nhân tố có ý nghĩa quan trọng trong lĩnh vực quan hệ quốc tế, giáo dục cao học và phát triển của Việt Nam từ những năm 80 của thế kỷ trước. Xuất thân từ mạng lưới quốc tế của Ủy ban Trung ương Mennonite (MCC), CEEVN bắt đầu sứ mệnh của mình trong thời kỳ Việt Nam chuyển đổi thực hiện công cuộc Đổi mới vào năm 1986 nhằm xử lý tình trạng bị quốc tế cô lập và nghèo nàn thời kỳ hậu chiến tranh. Thời kỳ đầu, CEEVN - được biết đến là Trung tâm Thực hiện các Chương trình Trao đổi Giáo dục của MCC hay còn được gọi là EdEx - đặt trụ sở tại Bangkok với sứ mệnh ban đầu là hỗ trợ Việt Nam tham gia các chương trình trao đổi chuyên môn và học thuật ở Đông Nam Á. Tổ chức này sau đó chuyển trụ sở sang Hà Nội và bắt đầu hoạt động với tên gọi là CEEVN năm 1994, vào thời điểm các tổ chức tư nhân tăng cường tương tác cũng như Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Hoa Kỳ tăng cường tiếp xúc trong bối cảnh bình thường hóa quan hệ hai nước. Cũng vào năm 1994, CEEVN trở thành một chi nhánh của Hội đồng các Tổ chức Học thuật Mỹ, và được đăng ký hoạt động tại Việt Nam với tư cách là một NGO, nhằm triển khai các hoạt động theo chương trình với đối tác Việt Nam chính thức là Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam (VASS).

Tính chất lưỡng quốc và gồm rất nhiều cơ quan đối tác chủ chốt đã giúp CEEVN thúc đẩy hàng loạt hoạt động trao đổi chính thức và tư nhân quan trọng giữa Việt Nam và Hoa Kỳ trong nhiều năm qua. CEEVN là đối tác chính chịu trách nhiệm tuyển sinh cho Chương trình học bổng Fulbright của Hoa Kỳ ở Việt Nam từ 1992 đến 1999. Thông qua quan hệ đối tác với Quỹ Ford từ 1992 đến 2009, CEEVN đã triển khai nhiều hoạt động trao đổi và nghiên cứu quốc tế với sự tham gia của người Việt Nam thuộc mọi cấp độ xã hội. Và mạng lưới kết nối mạnh mẽ của CEEVN gồm vài nghìn người từng được đào tạo và nhận học bổng trên khắp cả nước hiện nay vẫn tiếp tục tham gia vào những vấn đề phát triển cộng đồng ở Việt Nam.

Thành công lâu dài của CEEVN hoàn toàn không phải là điều có thể định trước.

Trung tâm được thành lập khi Việt Nam vẫn đang nhích từng bước trên con đường hòa giải với phương Tây, và những nghi kỵ và oán giận thời chiến tranh vẫn còn khá lớn trong tâm tưởng của nhiều quan chức ở cả hai nước. Nỗ lực chèo lái khéo léo của CEEVN trong môi trường khó khăn này là một hình mẫu cho các NGO khác đang tìm cách hoạt động trong hoàn cảnh tương tự.

Cuốn sách này nghiên cứu cách thức CEEVN đã thực hiện để có thể phát triển từ gốc gác khiêm tốn ban đầu trở thành một tổ chức thừa kế những vai trò trung gian có ảnh hưởng lớn ở những thời điểm quan trọng trong tiến trình chuyển đổi của Việt Nam. Cuốn sách cũng ghi lại cách thức CEEVN trở thành một nhân tố kết nối tin cậy thúc đẩy tương tác và đối thoại phục vụ cho lợi ích của cả Mỹ và Việt Nam. Sách đã tổng hợp được tiếng nói của những nhân tố ở cả hai nước từng làm việc với CEEVN và chứng kiến quá trình hợp tác của CEEVN với Chính phủ và xã hội Việt Nam. Nó cũng cho thấy cách thức làm sao để các quan điểm, góc nhìn khác nhau - từ khía cạnh từ thiện, tham gia dân sự, đối thoại lưỡng quốc đến hành động độc lập - có thể kết hợp trong công tác phát triển xã hội. Câu chuyện của CEEVN có thể là những chỉ dẫn bổ ích cho nỗ lực kiến tạo hòa bình trong tương lai.

CEEVN đã tham gia vào quá trình chuyển đổi của Việt Nam sau khi đất nước thống nhất và quan hệ đối ngoại của Việt Nam thay đổi đáng kể. Cuốn sách tập trung vào nỗ lực của CEEVN thúc đẩy mối liên hệ giữa Mỹ và Việt Nam trên đà bình thường hóa quan hệ; vào việc tổ chức này đã sáng tạo những con đường cho giáo dục và đào tạo quốc tế thông qua Quỹ Ford và các chương trình Fulbright; và vào sự tham gia sâu của CEEVN vào xã hội dân sự đang nổi lên cũng như các phong trào phát triển dựa trên cộng đồng của Việt Nam. Khi được hỏi nhận xét về cách thức CEEVN có thể hợp tác hiệu quả với Chính phủ Việt Nam, Giáo sư Nguyễn Duy Quý, nguyên Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam nói: “CEEVN không đến Việt Nam với những lời khuyên rỗng tuếch, mà với những ý tưởng cụ thể và các chương trình thiết thực nhằm giải quyết những nhu cầu rất cụ thể; không phải với những lời nói suông hay tranh luận về lý luận, mà bằng những hành động thực tế, cụ thể và đầy tính thuyết phục.” Chủ đề này sẽ xuất hiện thường xuyên trong suốt câu chuyện của chúng tôi.

Mở rộng ra ngoài khía cạnh phát triển về tổ chức và hoạt động, cuốn sách đi sâu phân tích những yếu tố, đặc tính đã tạo động lực cho hoạt động của CEEVN, và đánh giá của các cá nhân và tổ chức về kết quả triển khai những hoạt động đó.

Mạng lưới của CEEVN bao gồm đông đảo chuyên gia nước ngoài, từ các nhà lãnh đạo chính phủ và giới học giả đến hàng loạt NGO và các quỹ từ thiện. Ở Việt Nam, hàng nghìn cá nhân thuộc tầng lớp tinh hoa ở thành thị đến những người dân bình thường đều tham gia hoặc chịu tác động từ hoạt động của Trung tâm. Với việc tiếp thu phản ánh của một nhóm đại diện cho các bên liên quan của nước ngoài và Việt Nam, chúng ta được nghe về kết quả nỗ lực của CEEVN thông qua tiếng nói của nhiều đối tác và những người mà CEEVN đặt mục tiêu phải phục vụ.

Bao quát toàn bộ câu chuyện về CEEVN là vô số những mẩu chuyện nhỏ về sự chuyển biến của cá nhân và sự biến chuyển của xã hội. Loạt mẩu chuyện này - của những người mà CEEVN từng cùng làm việc và của những cuộc đời mà CEEVN đã giúp thay đổi - chính là phần quan trọng nhất của cuốn sách. Ngay từ buổi ban đầu, CEEVN đã được xây dựng trên cơ sở của một cam kết thực hiện sứ mệnh gắn kết con người với cơ hội giáo dục. Để thực hiện cam kết đó, CEEVN không chỉ giúp thay đổi vô vàn cá nhân, mà còn giúp họ thay đổi cách nhìn nhận cộng đồng và tương lai của họ. Những câu chuyện về họ chính là di sản đích thực của CEEVN.

***

Cuốn sách đã tiến hành nghiên cứu và thực hiện nhiều cuộc phỏng vấn ở cả Hoa Kỳ và Việt Nam, và được tổng hợp từ các nguồn tư liệụ lưu trữ tại Trụ sở chính của CEEVN ở Philadelphia; trung tâm lưu trữ của MCC ở Akron, bang Pennsylvania; tài liệu liên quan đến Chương trình Fulbright ở Việt Nam do Hội đồng các Tổ chức Học thuật Mỹ lưu giữ tại New York; hồ sơ lưu trữ của ACLS tại Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ; hồ sơ các chương trình ở Đông Nam Á của Quỹ Ford lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ Rockefeller ở Pocantino Hills, New York; hồ sơ từ Chương trình Học bổng Quốc tế của Quỹ Ford (IFP) được CEEVN lưu giữ, cũng như nguồn tư liệu về IFP được lưu giữ tại Đại học Columbia.

Tại Việt Nam, các cuộc phỏng vấn và thảo luận nhóm được thực hiện với sự tham gia của các quan chức và nguyên quan chức chính phủ từ lĩnh vực chính trị - ngoại giao, hàng loạt giáo sư, nhà khoa học của các trường đại học, các nhà hoạt động xã hội dân sự đến những người thuộc nhiều vùng miền khác nhau trên cả nước. Hầu hết những người Việt Nam được phỏng vấn là những đối tượng được hưởng lợi hoặc là đối tác của các chương trình do CEEVN điều phối. Họ đã hào phóng chia sẻ, một cách rất chi tiết, về những trải nghiệm và ký ức của mình. Những câu trích không có chú giải từ các cuộc phỏng vấn và bản viết được thực hiện và tổng hợp trong giai đoạn từ 2016 đến 2019. Tất cả các bản thảo và bản dịch được CEEVN lưu giữ.

CEEVN là một tổ chức độc lập có nguồn gốc từ truyền thống trách nhiệm dân sự và hành động dựa vào lòng tin, một nét độc đáo đối với nhiều vai trò mà CEEVN đã thực hiện trong lịch sử quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Cuốn sách cũng khắc họa hàng loạt các cuộc đối thoại, quan hệ đối tác và những chiến lược mà CEEVN đã thực hiện để có thể đóng một vai trò trung gian hiệu quả vào thời điểm mà các kênh liên hệ chính thức thường bị phong tỏa hoặc chưa được khai thông. Cuốn sách cho chúng ta một ví dụ bổ ích về những động lực, chiến lược và đóng góp của một tổ chức tư nhân Mỹ trong thời kỳ hậu chiến, khi Việt Nam thảo luận về những chuyển dịch lớn trong chính sách đối nội và hai nước đang nhích tới bình thường hóa quan hệ.

Về lĩnh vực phát triển quốc tế, cuốn sách là một nghiên cứu cụ thể về cách thức một NGO tham gia hoạt động dựa trên cộng đồng và những vấn đề rộng lớn về thay đổi xã hội dựa trên cam kết xây dựng sự hiểu biết giữa ở cấp độ nhân dân và hòa giải sau chiến tranh.

Ông Trần Vũ Hoài, nguyên cán bộ của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, người từng theo học tại Trường Kinh doanh Harvard với tư cách là một trong những nghiên cứu sinh Việt Nam nhận học bổng Fulbright đầu tiên nhận xét: “Đối với tôi, CEEVN là một NGO đi tiên phong ở Việt Nam, là một tấm gương sáng về cách thức một NGO nên làm việc và hợp tác với các bên liên quan của Việt Nam để tăng cường lòng tin và sự hiểu biết giữa chính phủ và các NGO”. Có rất nhiều điều có thể học được từ câu chuyện về CEEVN.