Cách đây 80 năm, ngày 18/10/1941, sĩ quan tình báo Liên Xô Richard Sorge bị bắt ở thủ đô Tokyo. Tiếp theo là 1100 ngày bị giam cầm, tra tấn và hỏi cung trong nhà tù Sugamo.
Richard Sorge bình thản đón nhận bản án tử hình và không quyên cản ơn nhân viên quản giáo của nhà tù vì cách đối xử của họ giành cho ông luôn đậm chất nhân văn.
| Thẻ thư ký báo chí Đại sứ quán Đức tại Tokyo của Richard Sorge. (Nguồn AiF) |
'Bàn cứu thua’ trông thấy
Điệp viên Richard Sorge đã đi vào lịch sử ngành tình báo Liên Xô bằng hai thông tin vô cùng giá trị, đó là kế hoạch chuẩn bị tấn công Liên Xô của Phát xít Đức và Nhật Bản sẽ không tuyên chiến với Liên Xô vào năm 1941.
Ngày 6/9/1941, điệp viên Sorge gửi về Trung tâm bản tin tuyệt mật, trong đó nói rõ: “Nhật Bản đang lên kế hoạch tác chiến ở phía Nam, chứ không phải vùng Viễn Đông của Liên Xô, như Moscow lo ngại”.
Đây là thời điểm quân đội Đức đang tiến gần tới Moscow. Sau khi giải mã những thông tin mà Ramzai (mật danh của Richard Sorge) gửi về, những sư đoàn và lữ đoàn tăng của Hồng quân Liên Xô đang trực chiến ở Viễn Đông để đối phó với đội quân Quan Đông của Nhật, được điều về ngoại ô Moscow và đây là yếu tố quan trọng đã cứu Moscow thoát khỏi cuộc tấn công của phát xít Đức.
Sĩ quan tình báo Richard Sorge hoạt động gần 10 năm từ 15/2/1932 đến tháng 10/1941 ở Tokyo, ngay sát bộ máy chính phủ Nhật. Mỗi ngày của Sorge là một ngày "đi trên lưỡi dao", phải vận dụng mọi mưu trí để khai thác thông tin mật và truyền về Moscow.
Để có được thành công đó, ngoài nỗ lực của bản thân, còn phải kể đến sự hỗ trợ tích cực từ đồng đội của Richard Sorge – những người mà ông đã từng hợp tác trong thời gian hoạt động ở Trung Quốc, đó là nhà báo Hozumi Ozaki, là nhân viên điện đài Maks Klauzen, về sau còn có thêm nhà báo Branko Vukelich và họa sĩ Yotoku Miayagi.
Nhật Bản, bến đỗ cuối cùng
Sự nghiệp tình báo của Richard Sorge có nhiều tình huống đặc biệt, khi ông là điệp viên của Liên Xô nhưng lại làm trong Đại sứ quán Đức ở Tokyo.
Thời gian còn là sinh viên, chàng trai Sorge thiên về tư tưởng cánh tả, ngoài thời gian nghiên cứu khoa học, ông rất tích cực tham gia hoạt động chính trị và là một trong những thành viên sáng lập Đảng Dân chủ Xã hội Đức.
Năm 1919, Sorge ra nhập Đảng Cộng sản Đức. Không lâu sau đó, Sorge trở thành lãnh đạo trường đảng của những người cộng sản Đức. Năm 1924, Richard Sorge tới Moscow, làm việc 5 năm trong Quốc tế Cộng sản (Quốc tế III). Năm 1929, ông được mời vào làm việc tại Cơ quan Tình báo quân đội Liên Xô.
Richard Sorge bắt đầu sự nghiệp tình báo ở Trung Quốc dưới vỏ bọc là nhà báo của Đức, các bài viết của anh được độc giả nhiệt liệt chào đón. Thời gian làm “phóng viên của báo chí Đức” ở Trung Quốc thực sự là bước đệm cho hoạt động sau này của ông ở Nhật Bản, đây cũng chính là kế hoạch sắp xếp của Lãnh đạo Liên Xô.
Khi Hitler vừa mới lên nắm quyền, Richard Sorge được điều về Đức. Thời gian này ông phải đổi hộ chiếu, vì hộ chiếu cũ đã hết hạn. Sorge rất lo ngại nếu tình cờ gặp lại người quen cũ, đặc biệt là những đảng viên Đảng Dân chủ Xã hội Đức, những người mà một thời ông đã cùng tham gia hoạt động.
Tuy nhiên, mọi việc diễn ra suôn sẻ. Nhận hộ chiếu mới, Sorge có thể tự tin giới thiệu mình là phóng viên làm việc ở Nhật Bản, tiếp đó là những chiến công ngoài sự mong đợi trên cương vị là thư ký báo chí của Đại sứ quán Đức ở Tokyo.
Tại sao Stalin không lên kế hoạch giải cứu Richard Sorge
Trong con mắt của mọi người, Richard Sorge được cho là “người ham vui”, “người luôn đuổi theo các bóng hồng”. Bất kỳ ở đâu có Sorge, ông đều trở thành linh hồn của cuộc vui. Thậm chí ông rất khéo léo kết thân với những người được giao nhiệm vụ theo dõi mình. (Ở Nhật Bản thời đó, bất kỳ công dân nước ngoài nào cũng bị chính quyền theo dõi).
Ở Tokyo, điệp viên Sorge thường đi xe phân khối lớn, tốc độ cao. Thật khó mà hình dung được rằng, bên trong vẻ hào nhoáng đó, ẩn chứa một công việc vô cùng căng thẳng – một công việc đã chi phối tiến trình lịch sử thế giới. Lãnh đạo Liên Xô đã đánh giá cao vai trò của Sorge, luôn tin tưởng những thông tin mà ông truyền về.
Một điều rất kỳ lạ là, tại sao Stalin không có kế hoạch giải thoát cho Richard Sorge. Tokyo đã đề xuất với Liên Xô là đổi điệp viên Sorge lấy hai đô đốc của họ đang bị Liên Xô bắt làm tù binh.
Theo nhà báo, nhà sử học Nga Nikolai Dolgopolov: “Cựu nhân viên Gestapo bị bắt giam ở Moscow đã tiết lộ một chi tiết, Tokyo đồng ý đổi Richard Sorge lấy vài sĩ quan của họ bị Mỹ bắt giữ trên một hòn đảo”.
Nhưng những đề xuất mà phía Nhật đưa ra đều không được lãnh tụ tối cao của Liên Xô Joseph Vissarionovich Stalin chấp thuận. Tại sao Stain lại xử sự như vậy? Câu trả lời đến nay vẫn là ẩn số.
Một trong những giả thiết lý giải về cách sử sự của Stalin, đó là lãnh tụ Liên Xô nghi ngờ Richard Sorge là điệp viên hai mang, vừa hoạt động cho Liên Xô, vừa hoạt động cho Đức.
Sau này, vào những năm 1940 và 1950, khi giải mã tài liệu mật của tình báo Đức và tình báo Nhật, đều không tìm thấy một bằng chứng gián tiếp nào cho giả thiết nêu trên.
Ở Liên Xô, những quân nhân Liên Xô bị Đức bắt làm tù binh, khi trở về sau chiến tranh, đều chịu chung một số phận - bị nghi ngờ và phải đưa vào các trại tập trung để thử thách. Có lẽ Richard Sorge không phải là ngoại lệ.
Nhật Bản đã rất thâm thúy khi ấn định ngày hành quyết Richard Sorge đúng vào ngày kỷ niệm Cách mạng tháng 10 thành công. Ngày 7/11/1944, điệp viên với bí danh Ramzai bị treo cổ.
Ở Liên Xô, dưới thời Tổng bí thư Đảng cộng sản Liên Xô Khrushchev, những chiến công của sĩ quan tình báo Richard Sorge mới được mọi người biết đến. Vinh quang đến dù có muộn, nhưng đây cũng là phần thưởng xứng đáng cho những chiến công của ông. Thông thường, đối với nghiệp tình báo, nhiều điệp viên vẫn còn sống, nhưng tên tuổi đã bị lịch sử xóa nhòa, còn đối với Richard Sorge thì mọi việc được sắp xếp theo chiều ngược lại.