Ruộng bậc thang - động lực phát triển vùng dân tộc thiểu số phía Bắc

ThS. Nguyễn Văn Toàn
Đã từ lâu ruộng bậc thang trở thành hình thức canh tác độc đáo, tạo nên nét truyền thống đậm bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) ở nhiều tỉnh vùng cao phía Bắc.
Theo dõi Baoquocte.vn trên

Không chỉ ổn định lương thực, trong những năm gần đây, ruộng bậc thang còn là điểm đến lý tưởng của du khách thập phương, tạo đà cho du lịch văn hoá cộng đồng phát triển, tăng sinh kế, nâng cao chất lượng đời sống người DTTS, góp phần rút ngắn khoảng cách kinh tế - xã hội giữa miền núi và miền xuôi.

Ruộng bậc thang - động lực phát triển vùng dân tộc thiểu số phía Bắc
Ruộng bậc thang Mù Cang Chải gắn liền với đời sống, tập tục của người Mông. (Nguồn: TTXVN)

Công trình kiến trúc vĩ đại

Ruộng bậc thang là một hình thức canh tác với nét đặc trưng riêng của cư dân vùng cao trong khu vực Đông Nam Á, trong đó có đồng bào các DTTS các địa phương vùng núi phía Bắc Việt Nam. Được hình thành và trải dài qua hàng trăm năm những thửa ruộng bậc thang là minh chứng rõ nét về lịch sử định cư lâu đời và tập quán lao động sản xuất nông nghiệp của các DTTS Việt Nam.

Do địa bàn có địa hình phức tạp, hầu hết là khu vực núi cao, độ dốc lớn, nên trồng lúa ở ruộng bậc thang là hoạt động sản xuất nông nghiệp giữ vị trí, vai trò trong cơ cấu kinh tế của đồng bào DTTS phía Bắc. Thiếu đất bằng phẳng để sản xuất nông nghiệp, nhất là trồng lúa nước, vì thế đồng bào DTTS thường chọn các vạt đất không có đá trên triền đồi, sườn núi với diện tích khá rộng, độ dốc vừa phải và vị trí thuận lợi để đón nước mưa, nước suối.

Nhiều DTTS nắm giữ kỹ thuật làm ruộng bậc thang, điển hình là người La Chí, Dao, Tày, Nùng, Cờ Lao, Phù Lá, Hà Nhì... Ruộng bậc thang được tạo nên từ chính sức lao động, bàn tay, khối óc, kinh nghiệm được tích lũy, công cụ lao động đơn giản như dao, cuốc, xẻng, xà beng, cày, bừa mà không cần đến nhiều sự trợ giúp của máy móc hiện đai.

Mặt khác, kỹ thuật canh tác ruộng bậc thang còn là phương thức canh tác hiếm có trên thế giới, biểu hiện của sản phẩm trí tuệ, chứng minh năng lực chinh phục thiên nhiên và thái độ sống hài hòa thiên nhiên của đồng bào DTTS miền núi phía Bắc. Đồng thời, là vốn quý chứng minh khả năng vượt trội của con người trong việc chinh phục tự nhiên và tư duy sáng tạo, có năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu.

Những thửa ruộng bậc thang hẹp về chiều ngang những vẫn đủ để cày bừa, thửa ruộng trên nằm chênh với thửa ruộng dưới khoảng cách giữa các thửa ruộng liền kề cao khoảng 1,5m; chỗ cao được người dân ủi bớt đất, chỗ trũng thì bồi thêm đất.

Khác với các đồng lúa vùng đồng bằng, những thửa ruộng bậc thang ở vùng cao ở phía Bắc cứ xếp chồng lên nhau. Từ lớp này đến lớp khác, người xem cảm tưởng giống như những bậc thang bắc lên tận trời xanh. Khi mùa đổ nước, ruộng bậc thang trông như như mặt gương soi cả mây trời xanh ngắt. Đến mùa lúa mới, ruộng bậc thang lại “khoác lên mình” tấm áo xanh mướt, đẹp đến lạ thường. Khi mùa lúa chín, ruộng bậc thang vàng rực trên những sườn đồi, tạo nên cảnh đẹp trù phú và thơ mộng. Vì vậy, ruộng bậc thang là một công trình kiến trúc nghệ thuật đầy tính sáng tạo, đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS vùng núi phía Bắc, mở ra tiềm năng du lịch đối với đồng bào DTTS nơi đây.

Theo Cục Du lịch quốc gia Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), các cụm ruộng bậc thang tại huyện Mù Cang Chải (Yên Bái); Sa Pa, Bát Xát (Lào Cai), Hoàng Su Phì (Hà Giang) đã được xếp hạng di sản danh lam thắng cảnh cấp quốc gia với hơn 2.076 ha nằm trong vùng bảo vệ. Ruộng bậc thang tại Lai Châu hiện đã nằm trong danh mục kiểm kê di sản, tiến hành lập hồ sơ đề nghị công nhận xếp hạng di sản danh lam thắng cảnh cấp quốc gia.

Phát triển kinh tế du lịch gắn với bảo tồn văn hóa

Việt Nam là quốc gia có gần 65% dân số sống ở nông thôn. Phát triển kinh tế thông qua du lịch nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới là xu thế tất yếu. Đảng, Nhà nước ta luôn quan tâm phát triển du lịch từ thế mạnh của từng vùng. Theo đó, Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 của Thủ tướng Chính phủ ban hành, xác định đưa du lịch nông thôn trở thành một chương trình để chỉ đạo thực hiện đồng bộ, mang tính hệ thống trên phạm vi cả nước, gắn với xây dựng nông thôn mới nhằm góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tích hợp nhiều giá trị, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Cùng với đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã triển khai chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 đến tất cả các tỉnh, thành phố. Theo bộ trên, đến hết tháng 6/2023 đã có 45/63 tỉnh, thành ban hành Đề án hoặc Kế hoạch triển khai phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới, trong đó nhiều địa phương ở vùng trung du và miền núi phía Bắc xác định mô hình ruộng bậc thang là một hướng đi chiến lược quan trọng, trở thành sản phẩm du lịch đặc sản, có thương hiệu riêng trên cơ sở khai thác các giá trị truyền thống của cộng đồng các DTTS.

Hiện nay, nước ta có 3 loại hình du lịch nông thôn cơ bản: du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái và du lịch canh nông. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, vùng trung du miền núi phía Bắc có hơn 215 mô hình du lịch, trong đó mô hình du lịch ruộng bậc thang đang có xu hướng phát triển mạnh mẽ trong những năm trở lai đây. Ruộng bậc thang đã gắn bó với văn hóa, nếp sống cũng như việc sản xuất nông nghiệp của người dân. Vì vậy, cấp ủy, chính quyền địa phương đã coi bảo tồn văn hóa gắn với phát triển kinh tế từ thửa ruộng của đồng bào DTTS là một trong những vấn đề cần quan tâm, chú trọng.

Ngày 16/9/2023, tại bản Lìm Mông, xã Cao Phạ, huyện Mù Cang Chải (Yên Bái) đã phối hợp với Công ty Cổ phần Du lịch và thể thao Viên Nam tổ chức Lễ khai mạc Festival dù lượn “Bay trên mùa vàng” năm 2023. (Nguồn: TTXVN)
Tháng Chín là lúc Mù Cang Chải vào thời điểm đẹp nhất trong năm, thời điểm tuyệt vời để các phi công thực hiện những chuyến bay cho khách ưa du lịch mạo hiểm. (Nguồn: TTXVN)

Ruộng bậc thang không chỉ mang đến giá trị kinh tế từ các sản phẩm nông nghiệp thu hoạch được mà là nguồn tài nguyên độc đáo thu hút du khách đến với vùng núi phía Bắc. Đa số địa phương thuộc vùng núi phía Bắc đã và đang tập trung khai thác du lịch ruộng bậc thang vào hai mùa chính trong năm là “mùa nước đổ” (còn gọi là mùa trắng) vào khoảng tháng 4-5, và “mùa lúa chín” (còn gọi là mùa vàng) vào khoảng tháng 9-10. Các lễ hội ruộng bậc thang tổ chức tại nhiều tỉnh, trong đó hoạt động trải nghiệm dù lượn bay trên mùa vàng Mù Cang Chải thu hút sự quan tâm của đông đảo du khách...

Các hoạt động du lịch hết sức phong phú. Ví dụ như, tại Yên Bái nhằm phát huy giá trị của ruộng bậc thang, từ năm 2015 tỉnh đã tổ chức nhiều hoạt động nhằm tôn vinh danh thắng ruộng bậc thang ở Mù Cang Chải gắn với tôn vinh các giá trị văn hóa dân tộc Mông, nâng cao ý thức bảo tồn di sản, thu hút khách du lịch, sự kiện Festival dù lượn “Bay trên mùa vàng” và “Bay trên mùa nước đổ” hàng năm đã trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn. Hay, vừa qua chương trình “Qua những miền di sản ruộng bậc thang” năm 2023 tại Hoàng Su Phì (Hà Giang) là sự kiện du lịch hấp dẫn thông qua chiêm ngưỡng vẻ đẹp mùa lúa chín ở ruộng bậc thang cùng với khám phá nét văn hóa độc đáo của các dân tộc với những lễ hội, nghi thức truyền thống như: Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông toàn huyện lần thứ III, Ngày hội bản em tại xã Bản Phùng, Ngày hội bản Dao, Ngày hội Văn hóa dân tộc Dao; Lễ cúng cơm mới của dân tộc Dao. Cùng với đó là tour tham quan, trải nghiệm ruộng bậc thang, bắt cá chép ruộng tại đồi mâm xôi...

Phát triển du lịch ruộng bậc thang là cơ sở để hệ thống chính trị và đồng bào vùng cao nâng cao nhận thức trong việc giữ gìn, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa. Đồng thời, việc mở rộng du lịch đáp ứng nhu cầu việc làm cho người dân, tăng sinh kế, là cơ hội cho đồng bào vươn lên thoát nghèo, làm chủ cuộc sống từ chính những “công trình kiến trúc vĩ đại” được cha ông trao truyền lại.

Mới đây, TP Hồ Chí Minh và nhóm hợp tác gồm 8 tỉnh Tây Bắc mở rộng đã công bố sản phẩm “Hành trình kết nối vùng di sản ruộng bậc thang quốc gia Tây Bắc” kết nối Hà Nội - Phú Thọ - Nghĩa Lộ, Mù Cang Chải (Yên Bái) - Than Uyên, Tam Đường, Phong Thổ (Lai Châu) - Sa Pa, Bắc Hà (Lào Cai) - Xín Mần, Hoàng Su Phì (Hà Giang). Trong 6 tháng đầu năm 2023, các tỉnh trong nhóm hợp tác đã tổ chức 14/25 hoạt động; thu hút hơn 36,3 triệu lượt khách du lịch, với tổng doanh thu du lịch gần 105.000 tỷ đồng.
Liên kết phát huy giá trị di sản văn hóa danh lam thắng cảnh ruộng bậc thang ở vùng Tây Bắc

Liên kết phát huy giá trị di sản văn hóa danh lam thắng cảnh ruộng bậc thang ở vùng Tây Bắc

Hội thảo 'Phát huy giá trị di sản văn hóa danh lam thắng cảnh ruộng bậc thang các tỉnh vùng Tây Bắc trong liên kết ...

Phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số ở Lai Châu

Phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số ở Lai Châu

Nằm ở vùng biên viễn, Lai Châu có 20 dân tộc cùng sinh sống, với hơn 84% đồng bào dân tộc thiểu số đã tạo ...

Khai mạc Festival dù lượn ‘Bay trên mùa vàng’ tại Mù Căng Chải và chương trình du lịch 'Qua những miền di sản ruộng bậc thang' tại Hoàng Su Phì

Khai mạc Festival dù lượn ‘Bay trên mùa vàng’ tại Mù Căng Chải và chương trình du lịch 'Qua những miền di sản ruộng bậc thang' tại Hoàng Su Phì

Đây là dịp để Mù Cang Chải và Hoàng Su Phì quảng bá hình ảnh thiên nhiên kỳ vĩ, những thửa ruộng bậc thang rực ...

Việt Nam quan tâm hỗ trợ học tập cho học sinh dân tộc thiểu số rất ít người

Việt Nam quan tâm hỗ trợ học tập cho học sinh dân tộc thiểu số rất ít người

Ban hành và thực thi các chính sách hỗ trợ trẻ em, học sinh, sinh viên các dân tộc thiểu số rất ít người là ...

'Đòn bẩy' góp phần đổi thay vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Sóc Trăng

'Đòn bẩy' góp phần đổi thay vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Sóc Trăng

Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719 đã và đang góp phần làm thay đổi diện mạo, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Bài tarot hôm nay 6/11: Người bạn đang thương nhớ có nhớ thương đến bạn không?

Bài tarot hôm nay 6/11: Người bạn đang thương nhớ có nhớ thương đến bạn không?

Hãy rút một lá bài tarot, bạn có thể khám phá thông điệp về cảm xúc của người bạn đang thương nhớ.
Lưu ý quan trọng đối với người đang dùng chứng minh nhân dân

Lưu ý quan trọng đối với người đang dùng chứng minh nhân dân

Lưu ý quan trọng đối với người đang dùng chứng minh nhân dân khi sắp bước sang năm 2025. Mời độc giả tham khảo bài viết dưới đây.
Cập nhật bảng giá xe máy Honda Wave Alpha mới nhất tháng 11/2024

Cập nhật bảng giá xe máy Honda Wave Alpha mới nhất tháng 11/2024

Bảng giá xe máy Honda Wave Alpha mới nhất tháng 11/2024 tại các đại lý trên cả nước sẽ được cập nhật chi tiết trong bài viết bên dưới đây.
Festival Hoa Đà Lạt năm 2024: Bản giao hưởng sắc màu

Festival Hoa Đà Lạt năm 2024: Bản giao hưởng sắc màu

Lần thứ 10 tổ chức, sự kiện tiếp tục khẳng định Đà Lạt là thành phố Festival Hoa của Việt Nam, thành phố sáng tạo trong lĩnh vực âm nhạc ...
Kết quả xổ số hôm nay, 5/11: XSMN 5/11/24 - Xổ số Bến Tre, xổ số Vũng Tàu và xổ số Bạc Liêu

Kết quả xổ số hôm nay, 5/11: XSMN 5/11/24 - Xổ số Bến Tre, xổ số Vũng Tàu và xổ số Bạc Liêu

XSMN 5/11 - Trực tiếp kết quả xổ số miền Nam 5/11/2024. Kết quả xổ số hôm nay 5/11, được các công ty Xổ số Bến Tre, Vũng Tàu và ...
Tình hình Trung Đông: 'Pháo đài bay' của Mỹ làm Iran 'nóng mặt', Hamas lại khiến Washington thất vọng

Tình hình Trung Đông: 'Pháo đài bay' của Mỹ làm Iran 'nóng mặt', Hamas lại khiến Washington thất vọng

Mỹ điều động một nhóm máy bay B-52 tới Trung Đông nhằm hỗ trợ Israel trước nguy cơ bị tấn công trả đũa từ Iran.
Lần đầu phát động giải báo chí toàn quốc về bình đẳng giới

Lần đầu phát động giải báo chí toàn quốc về bình đẳng giới

Đây là giải báo chí đầu tiên về bình đẳng giới được tổ chức tại Việt Nam, đánh dấu bước tiến trong nỗ lực thúc đẩy bình đẳng giới qua vai trò của báo chí.
Gia Lai: Đổi mới tư duy, nghiên cứu sáng tạo nhiều cách làm mới trong công tác bảo đảm quyền con người

Gia Lai: Đổi mới tư duy, nghiên cứu sáng tạo nhiều cách làm mới trong công tác bảo đảm quyền con người

Ngày 31/10, VPTT về Nhân quyền Chính phủ và Ban chỉ đạo Nhân quyền tỉnh Gia Lai tổ chức Hội nghị tập huấn công tác nhân quyền năm 2024.
Tình hữu nghị đậm đà qua chương trình 'Ẩm thực cho em' tại Mù Căng Chải, Yên Bái

Tình hữu nghị đậm đà qua chương trình 'Ẩm thực cho em' tại Mù Căng Chải, Yên Bái

Ngày 27/10, Đại sứ quán Azerbaijan và Kazakhstan đã tổ chức sự kiện 'Ẩm thực cho em' tại huyện Mù Căng Chải, Yên Bái, chịu ảnh hưởng của bão Yagi.
Việt Nam kêu gọi tăng cường hành động vì hòa bình bền vững, phát triển và tiến bộ của phụ nữ

Việt Nam kêu gọi tăng cường hành động vì hòa bình bền vững, phát triển và tiến bộ của phụ nữ

Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã tiến hành phiên thảo luận mở về chủ đề 'Phụ nữ xây dựng hòa bình trong môi trường biến động'.
Hà Lan siết chặt vấn đề tị nạn, đưa ra một khái niệm 'khu vực an toàn' mới

Hà Lan siết chặt vấn đề tị nạn, đưa ra một khái niệm 'khu vực an toàn' mới

Hà Lan sẽ bãi bỏ giấy phép cư trú vô thời hạn cho người tị nạn và giảm giấy phép tị nạn 5 năm hiện tại xuống còn 3 năm.
Tiến bộ về quyền con người chỉ có thể đạt được khi duy trì hòa bình, ổn định và tôn trọng pháp quyền

Tiến bộ về quyền con người chỉ có thể đạt được khi duy trì hòa bình, ổn định và tôn trọng pháp quyền

Các nước đánh giá việc bảo vệ và thúc đẩy các quyền con người trên thế giới đang đối mặt với nhiều thách thức đa chiều và phức tạp.
Hồ sơ Di cư Việt Nam 2023: Để chính sách song hành với thực tiễn bảo đảm quyền của người di cư

Hồ sơ Di cư Việt Nam 2023: Để chính sách song hành với thực tiễn bảo đảm quyền của người di cư

Theo Phó Cục trưởng Cục Lãnh sự, Hồ sơ Di cư Việt Nam 2023 cho thấy những kết quả đạt được trong xây dựng hoàn thiện chính sách liên quan đến di cư.
Đại diện Phái đoàn IOM: Hồ sơ Di cư Việt Nam 2023 phản ánh nỗ lực thúc đẩy di cư an toàn

Đại diện Phái đoàn IOM: Hồ sơ Di cư Việt Nam 2023 phản ánh nỗ lực thúc đẩy di cư an toàn

Theo Quyền Trưởng đại diện Phái đoàn IOM, Hồ sơ Di cư Việt Nam 2023 đã góp phần củng cố vị thế quốc gia đi đầu trong việc triển khai Thỏa thuận GCM.
Sự tĩnh lặng sau bão Yagi cũng nguy hiểm không kém gì cơn bão

Sự tĩnh lặng sau bão Yagi cũng nguy hiểm không kém gì cơn bão

Bão Yagi có thể đã qua, nhưng nỗi đau nó để lại vẫn gào thét như những cơn gió mang bão đến.
Thông điệp về hợp tác, tạo ra xã hội an toàn hơn cho phụ nữ và trẻ em gái Việt Nam

Thông điệp về hợp tác, tạo ra xã hội an toàn hơn cho phụ nữ và trẻ em gái Việt Nam

Giám đốc khu vực châu Á-Thái Bình Dương UNFPA Pio Smith nhấn mạnh thông điệp hợp tác, tạo ra xã hội an toàn hơn cho phụ nữ và trẻ em gái Việt Nam.
Ngày quốc tế Người cao tuổi: Tia sáng hy vọng - Già đi với phẩm giá

Ngày quốc tế Người cao tuổi: Tia sáng hy vọng - Già đi với phẩm giá

Nhân Ngày quốc tế Người cao tuổi, suy ngẫm tìm cách trao quyền cho người cao tuổi, để họ được già đi với phẩm giá và sống một cuộc đời viên mãn.
Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc: Tính 'cách mạng' của Hội nghị thượng đỉnh Tương lai và vai trò quan trọng của Việt Nam

Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc: Tính 'cách mạng' của Hội nghị thượng đỉnh Tương lai và vai trò quan trọng của Việt Nam

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm sẽ tham dự Hội nghị thượng đỉnh Tương lai, Đại hội đồng Liên hợp quốc Khóa 79.
Nữ Đại sứ Mỹ đầu tiên: Mở cánh cửa ngoại giao nhân dân

Nữ Đại sứ Mỹ đầu tiên: Mở cánh cửa ngoại giao nhân dân

75 năm trước, lịch sử ngoại giao Mỹ đã ghi danh nữ Đại sứ đầu tiên…
Thêm một 'lần đầu tiên' với Tổng thống quần đảo Marshall - biểu tượng của bình đẳng giới

Thêm một 'lần đầu tiên' với Tổng thống quần đảo Marshall - biểu tượng của bình đẳng giới

Trung tâm Đông-Tây (Mỹ) vinh danh Tổng thống quần đảo Marshall Hilda Heine với Giải thưởng Phụ nữ có tầm ảnh hưởng (Women of Impact Award) năm 2024.
Khủng hoảng nước khiến thế giới có thể mất 8% GDP và hơn 50% sản lượng lương thực

Khủng hoảng nước khiến thế giới có thể mất 8% GDP và hơn 50% sản lượng lương thực

Ngày 17/10, Báo cáo của Ủy ban kinh tế nước toàn cầu (GCEW) nhấn mạnh những cảnh báo nghiêm trọng về cuộc khủng hoảng nước hiện nay.
Không ngừng nỗ lực toàn cầu về thúc đẩy và bảo vệ quyền phụ nữ

Không ngừng nỗ lực toàn cầu về thúc đẩy và bảo vệ quyền phụ nữ

Nghị quyết mới của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc hướng tới việc khôi phục tinh thần của tuyên bố vì sự tiến bộ của phụ nữ.
Ngay sau khi nhậm chức, Tổng thống Mexico có hành động này vì bình đẳng giới

Ngay sau khi nhậm chức, Tổng thống Mexico có hành động này vì bình đẳng giới

Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum trình lên Quốc hội dự thảo cải cách về bảo vệ phụ nữ nhằm đảm bảo mọi quyền bình đẳng của nữ giới.
Quyền của trẻ em là trọng tâm của các quá trình xây dựng hòa bình

Quyền của trẻ em là trọng tâm của các quá trình xây dựng hòa bình

Giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi và tái hòa nhập trẻ em bị ảnh hưởng bởi xung đột vũ trang.
Phiên bản di động