Thương mại điện tử và câu chuyện niềm tin

Thương mại điện tử đã và đang trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế số, với sự bùng nổ về quy mô giao dịch và số lượng người tham gia. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển nhanh chóng đó, vấn đề chất lượng hàng hóa và dịch vụ trên các sàn giao dịch trực tuyến lại trở thành nỗi lo lớn cho cả người tiêu dùng lẫn cơ quan quản lý.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng mà còn làm suy giảm uy tín của thị trường thương mại điện tử trong nước.

Thực trạng chất lượng hàng hóa trên sàn thương mại điện tử đang đặt ra nhiều câu hỏi lớn. Báo cáo của Ủy ban Cạnh tranh quốc gia gần đây đã nêu rõ, số lượng khiếu nại liên quan đến lĩnh vực thương mại điện tử chiếm 5,5% trong tổng số các đơn thư phản ánh, kiến nghị của người tiêu dùng, đứng thứ ba trong các lĩnh vực kinh doanh bị phàn nàn nhiều nhất. Con số này không nhỏ, đặc biệt khi nhìn vào tỷ lệ phản ánh các trường hợp hàng hóa không đạt chất lượng, không đúng số lượng như đã cam kết, hay các dịch vụ vận chuyển và giao hàng thiếu chuyên nghiệp. Đáng chú ý, trong 9 tháng đầu năm 2024, tỷ lệ vụ việc liên quan đến thương mại điện tử đã tăng đáng kể, với 9,18% phản ánh về việc hàng hóa không đảm bảo chất lượng hoặc sai lệch so với mô tả.

Các vi phạm không chỉ dừng lại ở những khiếu nại lẻ tẻ mà còn xuất hiện dưới dạng những vụ việc quy mô lớn. Thống kê từ Tổng cục Quản lý thị trường cho thấy, trong 9 tháng qua, cơ quan này đã phát hiện và xử lý 2.014 vụ vi phạm trong lĩnh vực thương mại điện tử, với số tiền phạt vi phạm hành chính lên tới 35,4 tỷ đồng. Điển hình là vụ việc tại chung cư Eco Green, nơi một hot TikToker sở hữu hàng triệu lượt theo dõi bị phát hiện kinh doanh hơn 10.000 chai nước hoa không rõ nguồn gốc. Hàng hóa giả mạo hoặc không đạt chuẩn như vậy không chỉ lừa dối người tiêu dùng mà còn làm tổn hại nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của thị trường.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này rất đa dạng, nhưng có thể tóm gọn trong hai vấn đề chính: trách nhiệm chưa đầy đủ từ các sàn thương mại điện tử và sự thiếu hiệu quả trong thực thi pháp luật. Các sàn thương mại điện tử hiện nay chủ yếu hoạt động như một nền tảng trung gian, nhưng chưa thực hiện tốt việc kiểm soát chất lượng hàng hóa được bày bán. Việc kiểm tra giấy tờ chứng minh nguồn gốc, xuất xứ sản phẩm thường mang tính hình thức, không có các biện pháp đối chứng thực tế như kiểm tra cơ sở sản xuất hay xác minh thông tin sản phẩm. Điều này dẫn đến tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng dễ dàng len lỏi vào hệ thống và đến tay người tiêu dùng. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám sát và xử lý vi phạm còn nhiều bất cập, tạo kẽ hở cho các đối tượng xấu lách luật.

Một yếu tố quan trọng khác nằm ở sự thiếu kiến thức và kỹ năng của người tiêu dùng. Nhiều người mua hàng trên các nền tảng trực tuyến vẫn bị cuốn hút bởi những lời quảng cáo hoa mỹ, thiếu kiểm tra kỹ lưỡng thông tin về sản phẩm và nhà bán hàng. Điều này khiến họ dễ trở thành nạn nhân của các chiêu trò gian lận. Trong khi đó, các cơ quan chức năng, dù đã có những nỗ lực trong xử lý vi phạm, nhưng với khối lượng giao dịch khổng lồ trên các sàn thương mại điện tử, việc kiểm soát từng trường hợp là điều không dễ dàng.

Giải quyết vấn đề này đòi hỏi sự đồng bộ từ nhiều phía. Trước tiên, các sàn thương mại điện tử cần nâng cao trách nhiệm trong việc kiểm soát chất lượng hàng hóa. Không thể tiếp tục để tình trạng chỉ dựa vào giấy tờ mà thiếu kiểm tra thực tế. Các sàn giao dịch cần áp dụng các biện pháp chặt chẽ hơn, từ việc yêu cầu nhà bán hàng cung cấp đầy đủ thông tin minh bạch, đến việc kiểm tra định kỳ các sản phẩm đang kinh doanh. Việc xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm, bao gồm cả khóa tài khoản, cấm bán hàng hay công khai thông tin vi phạm, sẽ là biện pháp răn đe hiệu quả.

Khung pháp lý cũng cần được hoàn thiện để bắt kịp với sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử. Các quy định liên quan đến trách nhiệm của sàn giao dịch, nhà bán hàng và cả người tiêu dùng cần được cụ thể hóa hơn, tránh tình trạng chồng chéo hoặc thiếu tính khả thi trong thực thi. Đặc biệt, trong bối cảnh thương mại điện tử xuyên biên giới đang gia tăng, cần có các quy định đặc thù để kiểm soát hàng hóa nhập khẩu, tránh việc lợi dụng kẽ hở để tuồn hàng giả, hàng kém chất lượng vào thị trường.

Một giải pháp khác không kém phần quan trọng là nâng cao nhận thức của người tiêu dùng. Các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng và cơ quan chức năng cần đẩy mạnh hoạt động giáo dục, tuyên truyền để người mua hàng hiểu rõ hơn về quyền lợi của mình, cũng như cách thức nhận diện các sản phẩm không đạt chuẩn. Song song đó, cần xây dựng các kênh tiếp nhận phản ánh và giải quyết khiếu nại hiệu quả, giúp người tiêu dùng có thể nhanh chóng bảo vệ quyền lợi của mình khi gặp vấn đề.

Cuối cùng, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, từ Bộ Công Thương, Tổng cục Quản lý thị trường đến các địa phương, là yếu tố then chốt để đảm bảo việc giám sát được thực hiện hiệu quả. Một cơ chế chia sẻ dữ liệu và phối hợp kiểm tra định kỳ có thể giúp phát hiện sớm các vi phạm, từ đó đưa ra biện pháp xử lý kịp thời. Đồng thời, cần tạo điều kiện để các doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng và thực thi chính sách, nhằm đảm bảo tính thực tiễn và khả thi trong quản lý.

Kiểm soát chất lượng hàng hóa trên sàn thương mại điện tử không chỉ là trách nhiệm của một bên mà cần sự chung tay của tất cả các bên liên quan. Chỉ khi có sự phối hợp đồng bộ và quyết liệt, thị trường thương mại điện tử mới có thể phát triển bền vững, mang lại lợi ích thực sự cho người tiêu dùng và góp phần thúc đẩy nền kinh tế số hóa của Việt Nam.