Và nửa năm nay, người ta thấy ông đôn đáo xuất hiện trong những hội thảo lớn để PR cho Viện nghiên cứu độc lập IDS, tập hợp những chuyên gia có tiếng.
"Tôi kinh doanh nhiều thứ... không tưởng"
Nghe nói 20 năm trước, đang làm trong quân đội, ông xin ra ngoài đi buôn, trở thành người đầu tiên tự nguyện nộp thuế thu nhập cao cho Bộ Tài chính?
Mình vốn được Nhà nước đưa đi học ở Hungary, sau đó về làm việc trong quân đội. Nhưng môi trường quân ngũ không thích hợp nên xin sang Tổng cục Điện tử và tin học Việt Nam.
Ở đấy người ta đồn thổi mình chuyển về đây để "cánh hẩu" với phe này, phe kia, tranh quyền lực nên chạy vào TPHCM lập ra Genpacific - một liên doanh của Tổng cục với Pháp chuyên về phần mềm, rồi sau nhập linh kiện về lắp ráp máy tính bán cho Liên Xô.
Cuối 1990, các nước Đông Âu bắt đầu chuyển đổi nhu cầu về hàng hóa công nghệ cao rất lớn mà lại đang trong tình trạng "bế quan toả cảng" với các nước tư bản. GenPacific nhập linh kiện từ Pháp, Đài Loan về lắp ráp rồi xuất khẩu sang thị trường này với giá rất cao.
Gã giám đốc người Pháp đòi trả lương 60 ngàn USD/năm. Mình chỉ đòi hơn một đồng tượng trưng, 60 ngàn lẻ một, thế mà họ chấp nhận trả 80 USD/năm. Chưa có Pháp lệnh thuế thu nhập cao nên tôi trả luôn lương cho Bộ Tài chính.
Vậy mà cũng thời đấy, báo chí đưa tin ầm ĩ lên là ông có liên quan tới một vụ trốn thuế lớn nhất lịch sử?
Có chút tiền kiếm được khi làm với Genpacific, mình cùng anh em lập Công ty 3C. Khoảng cuối 1991, Tổng Công ty May quốc doanh Contextimex nhờ 3C giúp 400 ngàn rúp chuyển nhượng để mua vải của Đức. Chúng tôi thấy ngon nên bàn với Confectimex là anh ký được cái gì, cứ ký tất, thượng vàng hạ cám và không phải trả một đồng tiền nào, vốn chúng tôi sẽ lo tất.
Vậy là đàm phán xong hợp đồng 25 triệu rúp, mua gần 6.000 tấn vải sợi về bán. Hồi đó tư nhân không có quyền nhập khẩu nên 3C chấp nhận bỏ vốn hoàn toàn, thỏa thuận ăn chia mình 30, Confectimex 70.
Nguyên một phi vụ này đã ăn lời 56 tỷ đồng. Thấy lãi lớn, một thứ trưởng Bộ Công Nghiệp nhẹ kêu thế thì thiệt cho quốc doanh, rồi viện dẫn một văn bản nào đó đòi bảo toàn vốn cho DN Nhà nước. Thế là Confectimex tung ra cái đơn xin bảo toàn vốn, có chứng nhận của Bộ Công Nghiệp, Tổng cục Thuế và Cục Thuế Hà Nội, đòi tăng chi phí thêm 21,5 tỷ nhằm giảm lợi nhuận, chia cho 3C ít đi. Phía 3C phản đối kịch liệt nên bị quy là trốn thuế.
Đúng lúc đó họp QH. Chánh Thanh tra Chính phủ vì đã đọc báo cáo rằng đang có vụ trốn thuế lớn nhất lịch sử tại 3C. Tôi vớ ngay lấy, đi kiện lên tận VP Chủ tịch nước, VP Chính phủ. Mấy tháng sau, Thủ tướng ra kết luận là không có vụ trốn lậu thuế nào.
Nghe dư luận đồn thổi ông còn có thời đi buôn đá đỏ trong Quỳ Hợp. Thực hư chuyện này thế nào?
Hồi đó kiếm xôm tiền nên 3C còn nhảy cả sang đá quý, quy hoạch đô thị... và nhiều thứ "không tưởng" khác.
Chẳng hạn đổ vào dự án nạo vét bãi giữa sông Hồng lập đô thị mới khoảng 250 triệu đồng. Vào giữa cơn sốt "đá đỏ Quỳ Hợp", 3C lại cũng bỏ ra ba trăm ngàn đô la ký kết với Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An để mua một phần mỏ đá trong Quỳ Hợp. Về sau, chẳng lãi lời được xu nào.
"Có năm, tôi ký 440 đơn kiện đòi nợ..."
Nhưng với việc ông nhảy vào ham gia sáng lập ngân hàng ngoài quốc doanh VPBank, là ngân hàng thương mại cổ phần đầu tiên ở Việt Nam và đến nay vẫn ăn nên làm ra thì có vẻ không hề "không tưởng" chút nào?
Thật ra, hồi đó cũng vì họ cần tiền của 3C chứ chúng tôi thì đã tai tiếng lắm. Đây là ngân hàng đầu tiên có cổ đông nước ngoài. Nhưng quản lý kém, anh em đầu tư mà lại dùng để phục vụ hoạt động làm ăn của riêng mình nên đến 1997 thì bắt đầu khốn đốn. Vốn Ngân hàng lúc đó 175 tỷ, mà cho vay và nợ xấu khoảng 800tỷ, nợ cam kết với nước ngoài 50 triệu đô la. Mình vừa là chủ nợ, vừa là con nợ.
Hồi đó mất ngủ triền miên, ân oán cũng nhiều. Có năm ký tới 440 đơn kiện đòi nợ người ta, rồi gia quyến của một lô một lốc thành viên Hội đồng quản trị bị xử lý.
Vậy ông đã xử lý câu chuyện đau đầu này thế nào?
Thời điểm ấy, nếu cứ theo chính sách hình sự áp dụng cho Tamexco thì ước tính cỡ bốn năm chục người phải vào ngồi khám và không ít "anh" có thể bị "dựa cột". Nếu cứ đưa vụ này ra xử, dân ào đến rút tiền thì coi như phá sản.
Ngay khi nhận trách nhiệm, tôi đuổi ngay một cán bộ chủ chốt. ĐH cổ đông ngay sau đó cũng sa thải một lô lốc thành viên HĐQT. Chúng tôi yêu cầu ban GĐ đưa ra các quy trình rạch ròi và nghiêm ngặt, những người chủ chốt không ai được dính dáng gì đến mọi chuyện vay mượn hoặc bảo lãnh ở ngân hàng rồi tìm cách giải quyết khủng hoảng. Đi đâu cũng không dám nhận ông chủ nhà băng.
Đến 2004 sau khi thực thi đề án tái thiết NH, sổ sách "đẹp" trở lại thì VPBank bắt đầu con đường phát triển bền vững.
Nhưng giữa thời điểm lao đao, ônh đã cùng anh em khác kiếm về cho VPBank một vị trí đẹp ngay tại trung tâm Hồ Gươm?
Nguyên đây là dự án khách sạn Hà Nội vàng, liên doanh với một ông chủ Hongkong, vì dư luận phản ứng là phá vỡ cảnh quan Hồ Gươm, rồi vào đúng thời điểm khủng hoảng tài chính châu Á mà bị dở dang. Tới 1999, phía Việt Nam trong liên doanh nguyên là dân làm ăn ở Hungary về, tưởng bọn tôi giàu lắm nên gạ tham gia. Đúng lúc đó, cổ đông nước ngoài của VPBank là một quỹ đầu tư, vì hết hạn hoạt động nên muốn bán phần vốn góp 10% của mình.
Vốn gốc góp năm 1995 là hai triệu USD, vậy mà họ nhượng lại chỉ lấy bốn tỷ tiền Việt. Mình mới gạ Bảo Việt mua. Ông này từ chối nhưng lại thấy dự án Hà Nội vàng của mình hay quá, liền nhảy vào. Giờ mỗi anh một góc.
"Tôi chỉ có cái nhà 100m2"
Thế thì chắc ông cũng kịp lận lưng vài ba mảnh đất ở khu trung tâm?
Hồi "đỉnh" của 3C, nếu cứ ung dung "ném" tiền vào đất như các đại gia bấy giờ thì đã mua được vài chục biệt thự nhưng chúng tôi cứ bỏ tiền đi làm những thứ rồ dại.
Người kinh doanh thực thụ không ai đi làm như tôi. Tôi đi buôn với máu me khoa học. Nhưng mỗi lần thát bại là mình ngay lập tức chuyển hướng luôn sang lĩnh vực khác. Cái máy tính phải biết xóa đi những dữ liệu cũ để bắt đầu chạy một chương trình mới.
Có người nói, "Nhìn vào gương Nguyễn Quang A để tránh thất bại".Ông thấy thế nào?
Thất bại là một dịp quý trong đời, để cọ xát, học hỏi, thử nghiệm và sáng tạo. Trong biến động cũng có cơ hội, có điều chúng thường ngắn hạn, phải tranh thủ nắm bắt, nếu không nó sẽ qua đi rất nhanh hoặc thay đổi.
Bây giờ môi trường kinh doanh thuận lợi hơn nhiều. Pháp luật, tâm lý xã hội thay đổi theo hướng có lợi cho doanh nhân. Cơ hội làm ăn cũng mở ra dối với khu vực và cả thế giới, đa dạng và ổn định hơn cho những ai đã và đang bắt đầu.
Hồi cuối năm ngoái, được biết ông và các nhà nghiên cứu mới lập viện Viện Nghiên cứu phát triển. Nhưng lâu nay các kết quả nghiên cứu của nhiều Viện, nhiều tổ chức khác vẫn bị "đắp chiếu", không có tác động nhiều đến việc hoạch định đường lối, chính sách. Viện của ông định đột phá vào điều này thế nào?
Chúng tôi mong muốn sẽ là một nghiên cứu chính sách. Nói cách khác, những nghiên cứu của Viện là những nghiên cứu độc lập, nhằm đưa ra những khuôn khổ lý luận dựa trên nghiên cứu lý thuyết, kinh nghiệm quốc tế, khu vực và thực tiễn trong nước.
Chúng tôi sẽ dùng những khuôn khổ đó để phân tích các chính sách hiện hành trên tinh thần phê phán và xây dựng, qua đó kiến nghị các lựa chọn cải thiện chính sách. Và những kểt quả đó sẽ được công bố chứ không để "đắp chiếu".
Xin cảm ơn ông.
Theo Khoa Học và Đời Sống