| Một loại tên lửa của Iran. Ảnh minh họa. (Nguồn: Getty Images) |
Trong nhiều năm nay, Iran tự ca ngợi sức mạnh tên lửa của mình ngay cả khi có những thành công hay thất bại trong hoạt động phát triển vũ khí, theo đánh giá của trang Al-Mashareq (Trung Đông).
Gần đây nhất, năm 2022, các chỉ huy của Lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) đã trưng bày các mô hình tên lửa Iran tại một triển lãm quốc phòng ở Qatar, một động thái không được các quốc gia vùng Vịnh 'hào hứng'.
Cũng trong năm đó, Chỉ huy Bộ Tư lệnh Trung tâm Mỹ, Tướng Kenneth McKenzie từng đánh giá Iran sở hữu hơn 3.000 tên lửa đạn đạo. Con số này không bao gồm kho vũ khí tên lửa hành trình phóng từ mặt đất ngày càng tăng của nước này.
Năng lực của tên lửa Iran
Trong thập kỷ qua, Iran đã có những cải tiến đáng kể về độ chính xác của tên lửa, khiến chúng trở thành mối đe dọa ngày càng nghiêm túc theo nghĩa thông thường. Đồng thời, Iran tự giới hạn tầm bắn của tên lửa ở mức 2.000 km, lần đầu tiên được công nhận chính thức năm 2015. Tuy nhiên, Iran có thể từ bỏ hạn chế này bất cứ lúc nào và đã triển khai hệ thống Khorramshahr, với đầu đạn nhỏ hơn, có khả năng tấn công mục tiêu ở khoảng cách xa hơn.
Bất chấp sự phụ thuộc ban đầu vào tên lửa dùng nhiên liệu lỏng, Iran gần đây đã chú ý hơn đến việc phát triển tên lửa dùng nhiên liệu rắn. Xu hướng này có thể sẽ tiếp tục trong tương lai.
Nhiều tên lửa của Iran có khả năng mang đầu đạn hạt nhân khiến quốc tế lo ngại. Ví dụ, Nghị quyết 2231 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) yêu cầu Iran không thực hiện bất kỳ hoạt động nào liên quan đến tên lửa đạn đạo có khả năng hạt nhân trong 8 năm. Khoảng thời gian này đã hết hạn vào tháng 10/2023.
Tuy nhiên, ngay cả khi có những hạn chế này, Iran vẫn tiếp tục phát triển nhiều loại tên lửa có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, cũng như các tên lửa đẩy phục vụ các vụ phóng vào vũ trụ (SVV) sử dụng nhiều công nghệ tương tự như tên lửa tầm xa.
Iran đã nhiều lần sử dụng tên lửa trong xung đột kể từ năm 2017, kể cả vụ tấn công tên lửa nhằm vào các căn cứ ở Iraq có quân đội Mỹ đồn trú năm 2020. Ngoài ra, Iran đã chuyển tên lửa cho các lực lượng ủy nhiệm của mình, chẳng hạn như Houthi ở Yemen - lực lượng đã sử dụng chúng để tấn công các mục tiêu dân sự ở Saudi Arabia và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), cũng như gây ảnh hưởng cho các tàu thương mại đi qua Biển Đỏ.
Hiện nay, kho tên lửa của Iran gồm một số loại tên lửa đạn đạo tầm trung và tầm ngắn, cũng như tên lửa hành trình và tên lửa đẩy vũ trụ. Việc ước tính số lượng tên lửa trong kho vũ khí của Iran rất phức tạp do thiếu thông tin tin cậy về số lượng tên lửa.
Lực lượng Không quân Mỹ và một số tổ chức phi chính phủ trước đây đã công bố các ước tính, nhưng chúng không đủ cụ thể và có xu hướng chỉ ước tính số lượng bệ phóng chứ không phải bản thân tên lửa vì các bệ phóng dễ theo dõi và kiểm đếm hơn.
Tên lửa có thể được phân loại tùy thuộc vào việc chúng sử dụng nhiên liệu lỏng hay nhiên liệu rắn. Động cơ tên lửa sử dụng nhiên liệu lỏng thường có thể tạo ra lực đẩy trên mỗi pound nhiên liệu nhiều hơn động cơ tên lửa rắn, nhưng nó phức tạp hơn và có thể đòi hỏi nhiều bộ phận chuyển động và gia công chính xác.
Một số loại tên lửa sử dụng nhiên liệu lỏng cũng phải được tiếp nhiên liệu trực tiếp tại bãi phóng, khiến chúng dễ bị kẻ thù phát hiện và phá hủy hơn. Động cơ tên lửa đẩy nhiên liệu rắn tiết kiệm hơn, dễ bảo trì và bảo quản hơn. Nhiên liệu rắn cũng cho phép bắn nhanh hơn. Do đó, tên lửa sử dụng nhiên liệu rắn thường ít bị tổn thương hơn trong chiến đấu.
Các kỹ sư Iran dường như không thể thiết kế và chế tạo động cơ tên lửa nhiên liệu lỏng từ con số không, nhưng họ có khả năng này đối với động cơ tên lửa sử dụng nhiên liệu rắn. Khả năng tạo ra các hệ thống mới đáp ứng nhu cầu quân sự của Iran, cùng với những lợi thế về hoạt động, giúp giải thích sự ưa thích ngày càng tăng của Iran đối với tên lửa nhiên liệu rắn.
| Phụ nữ Iran đi cạnh tên lửa Zolfaghar-Basir và Dezful được trưng bày tại nhà thờ Hồi giáo Mosallah ở Tehran vào ngày 7/1. (Nguồn: AFP) |
Danh sách và phân loại
Tên lửa đạn đạo có thể được chia thành 5 loại tùy thuộc vào tầm bắn của chúng: tầm cận (dưới 300 km), tầm ngắn (300-1.000 km), tầm trung (1.000-3.000 km), tầm trung gian (3.000- 5.500 km), và liên lục địa (hơn 5,500 km).
Kho vũ khí tên lửa đạn đạo của Iran chủ yếu bao gồm tên lửa tầm ngắn (SRBM) và tên lửa tầm trung (MRBM), dù việc phát triển tên lửa tầm xa bị nghi ngờ đang được tiến hành. Tên lửa đẩy vũ trụ (SLV) được thiết kế để phóng vệ tinh lên quỹ đạo, nhưng có khả năng được cấu hình lại thành tên lửa đạn đạo do có đặc điểm tương tự. Tên lửa hành trình phóng từ mặt đất (LACM) hoạt động hiệu quả như máy bay không người lái (UAV) và không bay theo quỹ đạo đạn đạo, khiến chúng khó bị hệ thống phòng thủ tên lửa đánh chặn.
Danh sách các loại tên lửa của Iran như sau:
+ Shahab-1 (Scud B), tầm ngắn 300 km, trong lượng 770-1.000kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Shahab-2 (Scud C), tầm ngắn 500 km, trọng lượng 700 kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Qiam-1, tầm ngắn 700-800 km, trọng lượng 650 kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Fateh-110 (gồm Khalij Fars và Hormuz), tầm ngắn 300 km, trọng lượng 450 kg, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Fateh-313, tầm ngắn 500 km, trọng lượng 350 kg, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Raad-500, tầm ngắn 500 km, trọng lượng chưa được xác định, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Zolfaghar (gồm Zolfaghar Basir), tầm ngắn 700 km, trọng lượng 450-600kg, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Dezful, tầm ngắn 1.000 km, trọng lượng 450-600kg, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Shahab-3, tầm trung 1.300 km, trọng lượng 750-1.000kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Ghadr, tầm trung 1.600 km, trọng lượng 750 kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Emad, tầm trung 1.800 km, trọng lượng 750 kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Khorramshahr-1, -2 và -4 (BM-25/Musudan), tầm trung 2.000-3.000 km, trọng lượng
750-1.500kg, nhiên liệu lỏng, một tầng
+ Fattah-1, tầm trung 1.400 km, trọng lượng chưa xác định, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Haj Qassem, tầm trung 1.400 km, trọng lượng 500 kg, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Kheibar Shekan, tầm trung 1.450 km, trọng lượng 450-600kg, nhiên liệu rắn, một tầng
+ Sejjil, tầm trung 2.000 km, trọng lượng 750 kg, nhiên liệu rắn, hai tầng
+ Soumar (Kh-55), tên lửa hành trình, động cơ tuabin phản lực
+ Hoveizeh, tên lửa hành trình, tầm bắn 1.350 km, động cơ tuabin phản lực
+ Ya Ali, tên lửa hành trình, tầm bắn 700 km, động cơ tuabin phản lực
+ Paveh, tên lửa hành trình, tầm bắn 1.650 km, động cơ tuabin phản lực
+ Safir, tên lửa đẩy, tầm 2.100 km, trọng lượng 500-750kg, nhiên liệu lỏng, hai tầng
+ Simorgh, tên lửa đẩy, 4.000-6.000 km, trọng lượng 500-750kg, nhiên liệu lỏng, hai tầng
+ Qased, tên lửa đẩy, 2.200 km, trọng lượng 1.000 kg, nhiên liệu lỏng tầng 1, nhiên liệu rắn tầng 2 và 3
+ Zuljanah, tên lửa đẩy, 4.000-5.000 km, trong lượng 1.000 kg, nhiên liệu rắn tầng 1 và 2, nhiên liệu lỏng tầng 3
+ Ghaem-100, tên lửa đẩy, 3.000-4.000 km, trọng lượng 1.000 kg, nhiên liệu rắn 3 tầng
Độ chính xác của tên lửa thường được đo bằng sai số vòng tròn tiềm tàng (CEP) với bán kính trung bình mà một nửa số tên lửa được bắn sẽ bắn trúng mục tiêu. Ví dụ: nếu một tên lửa có CEP là 10m, thì trong số 100 tên lửa được bắn vào mục tiêu, trung bình 50 tên lửa sẽ bắn trúng mục tiêu trong bán kính 10m.
Mặc dù tên lửa Qiam ban đầu có thể có CEP vài trăm mét, nhưng một phiên bản sửa đổi với đầu đạn dẫn đường có thể đã cải thiện con số này. Phiên bản mới này được cho là nằm trong số các tên lửa được sử dụng trong cuộc tấn công tháng 1/2020 nhằm vào quân đội Mỹ ở Iraq.
Qiam-1 sửa đổi được một số chuyên gia độc lập gọi là Qiam-2, nhưng không phải theo các nguồn chính thức của Iran.
Khalij Fars là biến thể chống hạm của Fateh-110, trong khi Hormuz là biến thể chống radar. Iran được cho là đã phát triển một bộ điều khiển cho Fateh-110 mà khi được gắn vào, có thể giảm CEP của nó xuống còn 30m hoặc ít hơn.
Còn Zolfaghar Basir là biến thể chống hạm của Zolfaghar.
Iran đã giới thiệu ít nhất bốn biến thể khác nhau của tên lửa Khorramshahr, mỗi biến thể có những đặc điểm riêng về tầm bắn, kích thước đầu đạn và độ chính xác. Iran luôn khẳng định tên lửa này có tầm bắn tối đa 2.000 km và mang đầu đạn nặng từ 1.500 kg trở lên. Tuy nhiên, Pháp, Đức và Anh năm 2019 cho rằng một phiên bản của tên lửa có tấm chắn mũi, kích thước của nó sẽ hạn chế khối lượng đầu đạn ở mức khoảng 750 kg. Ngoài ra, họ lập luận rằng mô hình hóa tên lửa như vậy cho tầm bắn xấp xỉ 3.000 km, điều này sẽ phân loại nó là tên lửa đạn đạo tầm trung (IRBM).
Iran cũng đã tiếp thị Fattah-1 như một tên lửa “siêu âm”. Tên lửa siêu âm thường được xác định không chỉ bởi khả năng đạt tốc độ hơn Mach 5, mà còn bởi khả năng duy trì tốc độ đó khi thay đổi đường bay trong khí quyển xuyên suốt chuyến bay. Mặc dù tên lửa Fattah có thể phù hợp với mô tả này, nhưng phần lớn nó thuộc một loại riêng nếu xét về cách thức đạt được điều này. Fattah là tên lửa đạn đạo có thêm động cơ đẩy rắn ở đầu.
Năm 2001, Iran mua 6 tên lửa hành trình phóng từ trên không Kh-55 của Liên Xô, tầm bắn 2.500 km. Năm 2012, một quan chức Iran cho biết bản sao Kh-55 sắp ra mắt của Iran, được sửa đổi để phóng từ mặt đất bằng tên lửa đẩy sử dụng nhiên liệu rắn, sẽ có tầm bắn hơn 2.000 km. Tuy nhiên, năm 2019, một quan chức cho biết tầm bắn của tên lửa chỉ đạt 700 km. Hiện vẫn chưa có đủ nguồn thông tin công khai để xác nhận bất kỳ tuyên bố nào trong số này.