Vì hạnh phúc trẻ em Việt Nam

Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á và thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Quyền trẻ em (CRC) vào tháng 2/1990. Nhìn lại hành trình 35 năm qua, bà đánh giá ra sao về những thành tựu của Việt Nam trong việc thực hiện quyền trẻ em theo tinh thần của Công ước?

Tôi đánh giá cao quyết định chiến lược của Chính phủ Việt Nam trong việc trở thành quốc gia đầu tiên ở châu Á và thứ hai trên thế giới phê chuẩn CRC - công ước toàn cầu nhằm bảo đảm phúc lợi và bảo vệ trẻ em.

Thông qua việc phê chuẩn, Việt Nam công nhận rằng trẻ em có các quyền bất khả xâm phạm và cam kết thực hiện quyền trẻ em. Trong suốt 35 năm qua, Chính phủ Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong việc nâng cao phúc lợi, phát triển và bảo vệ trẻ em.

Những tiến bộ này thể hiện rõ qua việc giảm mạnh tỷ lệ tử vong ở trẻ em dưới năm tuổi, từ 52/1.000 ca sinh sống vào năm 1990 xuống còn 16.9/1.000 ca sinh sống vào năm 2024. Tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi – tình trạng trẻ quá thấp so với tuổi do suy dinh dưỡng mãn tính hoặc tái phát - đã giảm hơn một nửa, từ 44% năm 1990 xuống 18.2% năm 2023. Việc tiếp cận nước và vệ sinh cũng được cải thiện đáng kể, từ 45% và 29% vào năm 1990 lên lần lượt là 99% và 95% vào năm 2024.

Nhờ các khoản đầu tư bền vững vào các lĩnh vực xã hội, trẻ em Việt Nam ngày nay được bảo vệ tốt hơn trước bạo lực, sao nhãng và xâm hại. Phần lớn các em học tiểu học, trung học và được chăm sóc sức khỏe đầy đủ, có tuổi thọ trung bình cao hơn thế hệ cha mẹ.

Những thành tựu này là minh chứng rõ ràng cho sự tiến bộ trong việc thực hiện quyền trẻ em ở Việt Nam – bao gồm quyền được chăm sóc sức khỏe, dinh dưỡng, giáo dục, bảo vệ và an sinh xã hội.

Việt Nam cũng đạt những bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách, pháp luật nhằm thúc đẩy quyền trẻ em. Điển hình là việc ban hành Luật Trẻ em năm 2016, cùng với những sửa đổi quan trọng trong Luật Giáo dục, Bộ luật Lao động và Luật Thống kê.

Bên cạnh đó, Việt Nam tiến hành thúc đẩy hệ thống tư pháp người chưa thành niên, bao gồm hình thành các Tòa chuyên trách về gia đình và người chưa thành niên. Một bước tiến đáng chú ý gần đây là việc thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên vào ngày 30/11/2024, cùng với Nghị định về công tác xã hội, tạo nền tảng pháp lý vững chắc hơn cho việc bảo vệ và hỗ trợ trẻ em.

Để tăng cường phối hợp liên ngành, Việt Nam đã thành lập Ủy ban quốc gia về trẻ em – một cơ quan điều phối quan trọng giữa các bộ, ngành. Đồng thời, hàng loạt Chương trình hành động quốc gia đã được triển khai nhằm bảo thực hiện toàn diện Công ước về Quyền trẻ em.

Theo bà, đâu là những thách thức mà Việt Nam đang đối mặt trong việc thúc đẩy quyền trẻ em phù hợp Công ước, đặc biệt với các nhóm dễ bị tổn thương nhất?

Trong những chuyến công tác gần đây đến các làng bản hẻo lánh xa xôi, tôi tận mắt chứng kiến những khó khăn mà trẻ em và gia đình phải đối mặt, đặc biệt là khi họ gánh chịu hậu quả nặng nề của cơn bão Yagi. Những hạn chế trong tiếp cận các dịch vụ y tế, dinh dưỡng, nước sạch và vệ sinh, cùng với việc bị gián đoạn giáo dục và mất đi nguồn thu nhập, sinh kế đã ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống cũng như phúc lợi của trẻ em.

Tôi vẫn còn nhớ như in những ánh nhìn buồn bã của trẻ em và gia đình khi cơn bão Yagi tàn phá cuộc sống của họ. Nhiều người đã mất tất cả và phải vật lộn để phục hồi và xây dựng lại từ con số không. Chứng kiến hành trình đầy gian truân đó, tôi vừa xót xa vừa cảm phục. Điều khiến tôi cảm động nhất chính là tinh thần mạnh mẽ của họ. Sự kiên cường và thái độ lạc quan trong hoàn cảnh khắc nghiệt là minh chứng rõ nét cho sức mạnh và quyết tâm phi thường.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy cuộc đấu tranh này vẫn chưa thể sớm chấm dứt. Như nhiều quốc gia khác, Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng chênh lệch kinh tế - xã hội, tác động nặng nề và không đồng đều lên các nhóm trẻ em dễ bị tổn thương nhất, bao gồm trẻ em nghèo, khuyết tật, dân tộc thiểu số, cũng như những em chịu ảnh hưởng từ di cư và biến đổi khí hậu ngày càng nhiều hơn.

Hành trình hướng tới việc đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) vào năm 2030 còn nhiều thách thức, với tiến độ không đồng đều giữa các lĩnh vực, chúng ta cần phải có cách tiếp cận khẩn trương và tập trung hơn. Chẳng hạn, để đạt được các mục tiêu SDG, cần tăng cường nỗ lực cải thiện chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Không ít các cam kết quốc tế “có tuổi” đứng trước câu hỏi có còn phù hợp với tình hình thực tiễn không. CRC thì sao, thưa bà?

Công ước CRC đã trở thành điều ước quốc tế được phê chuẩn rộng rãi nhất trong lịch sử, góp phần thay đổi cuộc sống của trẻ em trên toàn thế giới. Đây là kim chỉ nam cho mọi quốc gia và xã hội, đặt phúc lợi và sự phát triển của trẻ em dưới 18 tuổi vào vị trí ưu tiên hàng đầu.

Khi chúng ta kỷ niệm cột mốc quan trọng này và ghi nhận những thành tựu đáng kể của Việt Nam, chúng ta cần nhớ rằng không phải tất cả trẻ em đều được hưởng tuổi thơ trọn vẹn và quyền trẻ em vẫn chưa được thực hiện đủ đầy. Nhiều trẻ em chưa được hưởng lợi từ sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Chính vì vậy, Công ước càng trở nên phù hợp và cấp thiết hơn trong bối cảnh hiện nay, khi những thách thức như bất bình đẳng, nghèo đói và bạo lực đối với trẻ em vẫn còn tồn tại. Bên cạnh đó, các xu hướng toàn cầu đang mở ra cả cơ hội lẫn thách thức mới, bao gồm sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, biến đổi khí hậu và những thay đổi nhanh chóng về nhân khẩu học. Những xu hướng này đang tác động sâu sắc đến cuộc sống của trẻ em.

Khi Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, việc bảo đảm quyền trẻ em và đầu tư vào trẻ em tiếp tục đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Chính điều này khiến Công ước càng trở nên ý nghĩa và phù hợp trong bối cảnh hiện nay.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh Đảng, Nhà nước, nhân dân Việt Nam đã, đang và sẽ dành tất cả tình yêu thương và những gì quý giá nhất cho trẻ em với tinh thần "Trẻ em như búp trên cành". Từ góc nhìn của Liên hợp quốc, theo bà, Việt Nam cần thực hiện những biện pháp nào để tăng cường thực hiện và bảo vệ quyền trẻ em hiệu quả hơn?

Việt Nam đã không ngừng thúc đẩy chương trình nghị sự về quyền trẻ em. Gần đây, Chính phủ đã ban hành Kế hoạch thực hiện Khuyến nghị của Ủy ban về quyền trẻ em của Liên hợp quốc, tạo nền tảng vững chắc cho một kế hoạch hành động nhằm tăng cường quyền trẻ em Việt Nam.

UNICEF mong muốn nhấn mạnh một số biện pháp quan trọng giúp Việt Nam ứng phó với các xu hướng toàn cầu mới đang tác động đến trẻ em.

Về xu hướng nhân khẩu học, đầu tư vào nguồn nhân lực là yếu tố then chốt giúp Việt Nam chuyển đổi từ quốc gia có thu nhập trung bình sang thu nhập cao. Khi tỷ lệ trẻ em trong dân số đang giảm, việc đầu tư vào nhóm đối tượng này từ bây giờ là điều kiện tiên quyết để bảo đảm sự phát triển bền vững trong tương lai.

Về tác động của biến đổi khí hậu, Việt Nam cần tăng cường khả năng ứng phó, thích ứng và chống chịu trước các cuộc khủng hoảng khí hậu và môi trường thông qua xây dựng cơ sở hạ tầng thích ứng với khí hậu và bảo đảm các dịch vụ thiết yếu.

Về chuyển đổi số, như nhiều quốc gia khác, Việt Nam cần thu hẹp khoảng cách số, nâng cao kỹ năng số và bảo đảm an toàn trên mạng cho trẻ em. Việc đầu tư vào công nghệ thân thiện với trẻ em là cấp thiết, đồng thời cần cập nhật khung pháp lý để bảo vệ trẻ trước những rủi ro ngày càng gia tăng trên môi trường mạng.

Việt Nam đang có những bước đi cải cách quan trọng, quá trình này mở ra nhiều cơ hội đầy hứa hẹn cho trẻ em. UNICEF cam kết đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình chuyển đổi này. Chúng tôi tự hào đã là đối tác tin cậy của các cơ quan chức năng và các bên liên quan trong suốt 50 năm qua. Chương trình hợp tác toàn diện của UNICEF tại Việt Nam đã bắt đầu từ năm 1975 – thậm chí trước cả khi Công ước CRC ra đời. Nhân dịp kỷ niệm 35 năm Việt Nam phê chuẩn Công ước, UNICEF sẵn sàng tăng cường và đẩy mạnh các hoạt động để hỗ trợ Việt Nam trong kỷ nguyên mới.