Việt Nam làm Chủ tịch Hội đồng Bảo an, các nước bớt tranh cãi hơn trước!

Tháng 4/2021, Việt Nam đảm nhiệm cương vị Chủ tịch HĐBA LHQ trong bối cảnh tình hình chính trị - an ninh, kinh tế - xã hội thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường; sự bùng phát trở lại của đại dịch Covid-19 ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống quốc tế và đe dọa quá trình phục hồi trên toàn thế giới.

Hòa bình, hợp tác và phát triển tiếp tục là xu thế chính, song bất ổn, căng thẳng diễn ra ở hầu khắp các khu vực. Cạnh tranh chiến lược, căng thẳng trong quan hệ giữa Mỹ và phương Tây với Nga, Trung Quốc tiếp tục phức tạp. Các thách thức an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, khủng bố, an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, tội phạm xuyên quốc gia vẫn nổi lên gay gắt, cấp bách.

27 cuộc họp và 13 văn kiện

Dưới sự điều hành của Việt Nam, trong tháng 4 vừa qua, HĐBA đã tiến hành nhiều hoạt động đa dạng, ở nhiều cấp khác nhau với 27 cuộc họp cấp Đại sứ trở lên về tình hình liên quan đến tất cả các châu lục, như khu vực Trung Đông (Syria, Yemen, vấn đề Palestine), châu Phi (Sudan, Somalia, Libya, Tây Sahara, Ethiopia, Hồ Lớn, Abyei (Sudan/Nam Sudan), Mali), châu Ấu (Kosovo), Mỹ Latinh (Colombia), châu Á (Myanmar) và các vấn đề chủ đề, gồm: hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực trong thúc đẩy xây dựng lòng tin nhằm ngăn ngừa, giải quyết xung đột; giải quyết hậu quả bom mìn; bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu cho sự sống của người dân và bạo lực tình dục trong xung đột vũ trang.

HĐBA đã thông qua 13 văn kiện gồm 4 Nghị quyết về gia hạn nhóm chuyên gia trừng phạt Libya, thông qua cơ chế giám sát ngừng bắn tại Libya, gia hạn Ủy ban 1540 và Nghị quyết về bảo vệ cở hạ tầng thiết yếu cho sự sống của người dân; 2 Tuyên bố Chủ tịch về khắc phục hậu quả bom mìn và về hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực; 5 Tuyên bố báo chí về tình hình Mali, Yemen, Ethiopia, Somalia, tấn công khủng bố tại Pakistan và 2 Thông tin báo chí về tình hình Myanmar. Các cơ quan trực thuộc của HĐBA tiếp tục hoạt động bình thường; các cuộc họp vẫn chủ yếu diễn ra theo hình thức trực tuyến.

Về tình hình tại Myanmar, trên cơ sở kết quả tích cực của Hội nghị Cấp cao ASEAN tại Indonesia, Việt Nam chủ động triệu tập cuộc họp kín để nghe Chủ tịch ASEAN (Ngoại trưởng Brunei) thông tin về kết quả của Hội nghị. Các nước đánh giá cao vai trò trung tâm của ASEAN và nội dung Đồng thuận 5 điểm; cam kết tiếp tục ủng hộ vai trò của ASEAN trong tiến trình này; ủng hộ Đặc phái viên của ASEAN sớm vào thăm Myanmar; nhất trí thông qua Thông tin báo chí sau cuộc họp với nội dung tích cực, xây dựng, cân bằng nhất kể từ khi xảy ra chính biến.

Về tình hình Trung Đông – châu Phi, HĐBA đã thông qua được Tuyên bố báo chí đầu tiên về tình hình nhân đạo tại khu vực Tigray (Ethiopia); thảo luận khủng hoảng nhân đạo tại Yemen, khủng hoảng chính trị tại Somalia; bày tỏ ủng hộ đối với việc giải quyết xung đột Israel – Palestine thông qua thương lượng hòa bình, trên cơ sở giải pháp hai Nhà nước và các Nghị quyết liên quan của LHQ.

HĐBA cũng ghi nhận và ủng hộ nỗ lực tăng cường hợp tác tại khu vực Hồ Lớn; hoan nghênh tiến trình chính trị ở Libya tiếp tục có diễn biến tích cực. Các vấn đề Mali, Syria, Tây Sahara, Colombia…được thảo luận nhưng không phát sinh diễn biến mới đáng chú ý...

Bốn điểm nhấn

Nổi bật trong tháng 4/2021 là các sự kiện điểm nhấn do Việt Nam chủ trì tổ chức và các văn kiện do Việt Nam đề xuất được HĐBA nhất trí thông qua, tạo nên sự liên kết giữa các ưu tiên, sáng kiến của ta và thể hiện cách tiếp cận tổng thể từ ngăn ngừa, giải quyết đến tái thiết hậu xung đột.

Tại Phiên thảo luận mở Cấp cao do Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc chủ trì ngày 19/4 về chủ đề “Tăng cường hợp tác giữa LHQ với các tổ chức khu vực nhằm thúc đẩy xây dựng lòng tin và đối thoại trong ngăn ngừa và giải quyết xung đột”, Tổng thư ký LHQ, Lãnh đạo và đại diện các nước thành viên HĐBA khẳng định tầm quan trọng của hợp tác đa phương trong xử lý các thách thức toàn cầu; đề cao quan hệ hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực, đề nghị tăng cường xây dựng năng lực cho các tổ chức khu vực và kết nối các hoạt động của LHQ và các tổ chức này.

Đặc biệt, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đã chủ trì thông qua Tuyên bố Chủ tịch HĐBA do Việt Nam đề xuất nhằm khẳng định sự gắn kết giữa LHQ, HĐBA và các tổ chức khu vực trong ngăn ngừa, giải quyết xung đột với xây dựng lòng tin và đối thoại là những thành tố thiết yếu; khuyến khích các tổ chức khu vực phát huy vai trò hỗ trợ, khuyến nghị các biện pháp ngăn ngừa, giải quyết xung đột cho các quốc gia thành viên.

Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đã chủ trì hai Phiên thảo luận mở về chủ đề “Khắc phục hậu quả bom mìn và duy trì hòa bình bền vững” ngày 8/4, và “Bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu đối với sự sống của người dân” ngày 27/4.

Về vấn đề bom mìn, các nước chia sẻ quan ngại về các mối de dọa từ bom mìn, vật nổ còn sót lại sau chiến tranh, gây thương vong cao đối với người dân; đồng thời chia sẻ về những nỗ lực, đóng góp trong lĩnh vực này, đề cao hợp tác với các nước bị ảnh hưởng, trong đó nêu đậm những nỗ lực và hoạt động hợp tác của Việt Nam.

Về vấn đề bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu, các nước bày tỏ quan ngại sâu sắc về tình trạng tấn công vào dân thường và các cơ sở hạ tầng dân sự; nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ các cơ sở hạ tầng thiết yếu nhằm hạn chế các tác động trực tiếp và lâu dài của xung đột đối với người dân; ủng hộ vai trò LHQ và HĐBA trong thúc đẩy tuân thủ luật pháp quốc tế và tăng cường viện trợ nhân đạo cho các cộng đồng dân cư chịu ảnh hưởng.

Tại các cuộc họp này, HĐBA đã nhất trí thông qua Tuyên bố Chủ tịch về vấn đề khắc phục hậu quả bom mìn, và đặc biệt là Nghị quyết 2573 về bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu, đều do Việt Nam đề xuất và thúc đẩy.

Ngoài ra, ta cũng đã tổ chức Phiên Thảo luận mở thường niên về Bạo lực tình dục trong xung đột (ngày 14/4), qua đó cùng các nước khẳng định cam kết ngăn ngừa và chấm dứt bạo lực tình dục trong xung đột, nhấn mạnh cách tiếp cận lấy nạn nhân làm trung tâm.

Lựa chọn đúng và trúng

Có thể nói rằng, trong tháng 4/2021, Việt Nam đã đảm nhiệm thành công cương vị Chủ tịch HĐBA trên nhiều phương diện với nhiều điểm nhấn. Đặc biệt, việc đảm nhận Tháng Chủ tịch ngay sau Đại hội Đảng đã thể hiện rõ đường lối đối ngoại của Đại hội Đảng XIII, thể hiện Việt Nam năng động, tích cực hội nhập quốc tế, là thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế.

Việt Nam đã xây dựng một chương trình làm việc đa dạng, hợp lý, điều hành cân bằng, khách quan, hiệu quả quá trình thảo luận, ra quyết định của HĐBA về nhiều vấn đề quan trọng, thúc đẩy đối thoại, hợp tác và tạo dựng không khí xây dựng, hướng tới đồng thuận trong HĐBA, tôn trọng ý kiến và nỗ lực đáp ứng quan tâm của các nước thành viên HĐBA và các nước liên quan, trên cơ sở tham vấn rộng rãi, phù hợp với các thủ tục, quy định liên quan của HĐBA. Dưới sự chủ trì của Việt Nam, tất cả các văn kiện đều được thông qua với sự ủng hộ của tất cả các nước thành viên HĐBA.

Ta cũng coi trọng tiếp xúc, tham vấn với lãnh đạo LHQ và các nước có liên quan, thông tin đầy đủ về hoạt động của HĐBA tới toàn thể thành viên LHQ, báo chí sở tại và quốc tế, cũng như các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ liên quan.

Việc HĐBA thông qua 1 Nghị quyết và 2 Tuyên bố Chủ tịch về các chủ đề ưu tiên do ta đề xuất là thành công nổi bật.

Tuyên bố Chủ tịch về hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực với các nội dung mới về đối thoại, xây dựng lòng tin nhằm ngăn ngừa và giải quyết xung đột đặt nền tảng cho quá trình thúc đẩy chủ đề này tại HĐBA trong thời gian tới; đồng thời khẳng định những chủ trương lớn của Việt Nam về ngăn ngừa và giải quyết xung đột, giải quyết tranh chấp trên cơ sở Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế.

Tuyên bố Chủ tịch về khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh có nội dung ghi nhận những hậu quả lâu dài của bom mìn còn sót lại sau chiến tranh, nhấn mạnh hợp tác quốc tế, tạo sự gắn kết chặt chẽ với công tác khắc phục hậu quả bom mìn tại Việt Nam.

Đặc biệt, Nghị quyết 2573 là nghị quyết riêng đầu tiên về bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu, giúp hệ thống hóa, đồng thời bổ sung nhiều nội hàm quan trọng, có giá trị pháp lý cao, bổ trợ cho các quy định hiện hành về bảo vệ thường dân trong xung đột vũ trang.

Nghị quyết đã đưa ra những quy định tổng thể, dài hạn đối với việc bảo vệ hệ thống các cơ sở hạ tầng thiết yếu cũng như nhân viên vận hành, tạo tiền đề cho việc triển khai về sau, làm căn cứ dẫn chiếu trong các thảo luận về tình hình khu vực cụ thể cũng như các vấn đề bảo vệ thường dân, luật nhân đạo.

Việc cả 15 nước thành viên HĐBA thông qua và 65 nước đồng bảo trợ Nghị quyết cho thấy ta đã lựa chọn đúng và trúng quan tâm chung, thể hiện khả năng và đóng góp của ta vào công việc chung của HĐBA cũng như vào việc xây dựng, định hình và phát triển những quy định pháp lý quốc tế tiến bộ.

Qua tháng Chủ tịch HĐBA, chúng ta cũng đã làm sâu sắc thêm quan hệ song phương với các nước, LHQ và các tổ chức khu vực/quốc tế. Các nước thành viên HĐBA đều thể hiện thiện chí, tôn trọng vai trò, sự tham gia của Việt Nam; ủng hộ cách làm và các sáng kiến, nội dung ta thúc đẩy.

Lãnh đạo LHQ, các tổ chức khu vực và các nước HĐBA đều chúc mừng và đánh giá cao các sự kiện do Việt Nam đề xuất, cả về chủ đề, nội dung, công tác tổ chức và điều hành. Tổng Thư ký LHQ António Guterres đánh giá, dường như khi Việt Nam làm Chủ tịch, các nước bớt tranh cãi hơn trước.

Đặc biệt, các nước đều bày tỏ trân trọng việc Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn dành thời gian chủ trì từ đầu đến cuối các cuộc họp và ấn tượng với sự điều hành chủ động, hiệu quả và khéo léo của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc tại Phiên thảo luận Cấp cao ngày 19/4, thể hiện bản sắc riêng của Việt Nam.

Bên cạnh đó, vai trò của Việt Nam cùng những sự kiện, chủ đề ưu tiên mà Việt Nam thúc đẩy đã được dư luận, báo chí quốc tế ghi nhận, đánh giá tích cực, đặc biệt việc Nghị quyết 2573 nhận được sự ủng hộ rộng rãi cũng được báo chí đánh giá cao.