Sau hơn 4 năm thực hiện tại TP. Hà Nội và 20 tỉnh, thành phố khác, dự án Nâng cao năng lực thể chế về quản lý rủi ro thiên tai tại Việt Nam, đặc biệt là các rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu, giai đoạn 2 do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tài trợ đã hỗ trợ việc hoàn thiện chính sách và quản lý thiên tai dựa vào cộng đồng. Tuy nhiên, đây là lĩnh vực luôn có sự biến đổi khó lường, cần sự quan tâm vào cuộc của đa ngành, đa lĩnh vực.
Thiên tai ngày càng khốc liệt
Theo nghiên cứu độc lập của một số tổ chức quốc tế, Việt Nam là quốc gia chịu nhiều tác động của các hiểm họa tự nhiên, đồng thời nằm trong trung tâm bão của khu vực tây Thái Bình Dương, một trong 5 “ổ bão” lớn trên thế giới.
Theo thống kê của UNDP, trung bình trong vòng 20 năm qua, mỗi năm thiên tai đã làm khoảng 750 người chết; thiệt hại về kinh tế hàng năm tương đương với 1,5% GDP. Tuy nhiên, số liệu thiệt hại thường xuyên được báo cáo không đầy đủ, dẫn tới tổng số thiệt hại thực tế lớn hơn nhiều. Phần lớn dân số của Việt Nam đang sinh sống tại các vùng đất thấp trên các lưu vực sông và vùng ven biển, hơn 70% dân số được ước tính là đang hứng chịu các rủi ro do hiểm họa thiên tai. Hàng năm có hơn một triệu người bị ảnh hưởng của lũ lụt ở Việt Nam. 2.360 con sông ở Việt Nam đều ngắn và dốc nên khi có mưa lớn trên lưu vực sẽ gây ra lũ lớn trong thời gian ngắn.
| Mưa lớn gây sạt lở đất, ảnh hưởng trực tiếp đến người dân. (Nguồn: 24h) |
Từ việc nghiên cứu thực tiễn của dự án về giảm nhẹ rủi ro thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH) để hoàn thiện và triển khai chính sách ở Việt Nam, dự án nhấn mạnh, Việt Nam thường xuyên phải đối mặt với nhiều loại hình thiên tai khốc liệt do vậy đã đi sâu vào các ứng dụng. Trong hơn 65 năm qua, thiên tai đã xảy ra ở hầu khắp các khu vực trên cả nước, gây nhiều tổn thất to lớn về người, tài sản, cơ sở hạ tầng, kinh tế, xã hội và tác động xấu đến môi trường. Thêm vào đó, biến đổi khí hậu toàn cầu đã và đang làm thiên tai ở nước ta có chiều hướng ngày càng phức tạp, gia tăng nhiều hơn so với những thập kỷ trước về cả quy mô cũng như chu kỳ lặp lại kèm theo những đột biến khó lường.
Hợp tác hành động giảm nhẹ rủi ro
Nhằm nâng cao năng lực về thể chế quản lý rủi ro thiên tai tại Việt Nam, đặc biệt là các rủi ro liên quan đến BĐKH, UNDP đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện dự án Nâng cao năng lực thể chế về quản lý rủi ro thiên tai tại Việt Nam, đặc biệt là các rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu, giai đoạn 2 với tổng kinh phí 4,063 triệu USD. Trong đó, nguồn vốn viện trợ không hoàn lại là xấp xỉ 4 triệu USD. Theo đó, đến cuối năm 2016, dự án nâng cao năng lực quản lý rủi ro thiên tai của Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo Phòng chống lụt bão Trung ương, Ban Chỉ đạo phòng chống lụt bão các tỉnh, thành và các cơ quan liên quan ở các địa phương vùng dự án. Đặc biệt là tăng cường công tác ứng phó với thiên tai và ứng dụng hiệu quả các biện pháp hồi phục sớm trong bối cảnh biến đổi khí hậu.
Phó Giám đốc Trung tâm Phòng tránh và Giảm nhẹ thiên tai Đặng Quang Minh cho biết, ngoài việc củng cố các khuôn khổ pháp lý, chiến lược và chính sách trong lĩnh vực giảm nhẹ rủi ro thiên tai, dự án hỗ trợ 20 tỉnh, thành phố trong vùng lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, theo dõi đánh giá dự án nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, trong đó có lồng ghép vấn đề giới và sự tham gia của các nhóm dễ bị tác động bởi thiên tai, gồm cả khu vực nông thôn và thành thị. Cùng với việc tập huấn quản lý rủi ro thiên tai, chủ động đối phó với BĐKH nước biển dâng dự án đã tăng cường việc ứng dụng khoa học - kỹ thuật trong hoạt động này. Trước tiên, đó là việc ứng dụng công nghệ địa không gian trong đánh giá nhanh thiệt hại lũ lụt, cảnh báo sớm đa thảm họa vùng hạ lưu của các hồ ở Huế, Hà Tĩnh và một số vùng miền núi, dân tộc thiểu số khác.
Cũng theo ông Đặng Quang Minh, cùng với việc xây dựng mô hình quản lý thiên tai, nâng cao nhận thức cho các cơ quan quản lý nhà nước, dự án đã nâng cao nhận thức cho cộng đồng đến cấp xã. Riêng trong năm 2014 dự án đã đào tạo gần 200 người về thực hiện quản lý rủi ro thiên tai cấp cộng đồng tại 51 xã thuộc dự án. Các khóa đào tạo này là cơ hội để cán bộ địa phương và nhân dân cùng đánh giá năng lực và tình trạng dễ bị tổn thương của cộng đồng dân cư để xác định các giải pháp phù hợp, nhằm tăng cường khả năng ứng phó thiên tai. Có thể thấy, bên cạnh những thuận lợi do phương thức đối tác mang lại dự án cũng gặp một số khó khăn về giải ngân, hoàn thuế… Vấn đề chốt lại sau thực hiện dự án cần tiếp tục nghiên cứu, tìm cơ chế tài chính bền vững để duy trì thường xuyên và phải dựa vào cộng đồng, đặc biệt ứng dụng địa không gian cần được ưu tiên và tiếp tục nghiên cứu.
Thiên tai và BĐKH luôn là lĩnh vực biến đổi khó lường. Theo Phó Giám đốc Quốc gia UNDP Bakhodir Burkhanov thì thiên tai luôn tác động nhiều hơn bao giờ hết lên sự phát triển chứ không chỉ đơn giản là một mối quan tâm nhân đạo. Thiên tai không quan tâm đến ranh giới của ngành, khu vực hay thể chế. Vì vậy, quản lý rủi ro hiệu quả đòi hỏi phải chuẩn bị sẵn sàng trên phương diện đa ngành, đa khu vực, phối hợp tốt song hành giữa các tổ chức nhà nước và xã hội dân sự.