Gọi là Vũng Lấm vì dọc theo bờ vũng này toàn đất bùn, phía Đông có cửa thông ra biển, thời xưa tấp nập thương thuyền vào ra buôn bán, trao đổi phẩm vật. Thời bình, Vũng Lấm là thương cảng sầm uất, thời chiến nó trở thành một quân cảng quan trọng. Vịnh Xuân Đài - Vũng Lấm là nơi các văn thân Cần Vương dùng làm căn cứ địa kháng Pháp.
Đặc biệt, Vũng Lấm đã lưu dấu một sự kiện ngoại giao có ý nghĩa lịch sử dưới triều Minh Mạng. Tháng 11/1832, phái đoàn ngoại giao đầu tiên của Mỹ do ông Edmund Roberts làm trưởng đoàn và Đại úy Georges Thompson làm phụ tá đi trên chiếc thuyền Peacock và thả neo tại Vũng Lấm trong vịnh Xuân Đài, tỉnh Phú Yên, thăm chính thức nước Đại Nam. Đây cũng là phái đoàn ngoại giao đầu tiên của Mỹ thực hiện nhiệm vụ bang giao với các quốc gia Á Đông.
Sau khi được nghe tấu trình của quan sở tại, Vua Minh Mạng liền cử một phái đoàn từ Thuận Hóa vào Phú Yên. Phái đoàn gồm có Nguyễn Tri Phương và Lý Văn Phức, người thao lược, kẻ kinh luân cùng hợp sức với quan sở tại Phú Yên, cùng lên thuyền peacock, thết yến khoản đãi phái đoàn Mỹ quốc. Như vậy, bữa tiệc ngoại giao chính thức giữa Việt Nam và Mỹ đã diễn trên biển Đông.
Dịp này, trưởng đoàn ngoại giao Mỹ Edmund Roberts mong được đệ trình bút thư của Tổng thống Andrew Jackson lên Vua Minh Mạng, đồng thời cho biết họ muốn đặt quan hệ giao hảo, thông thương giữa hai nước. Đáng tiếc là khi dịch bản quốc thư của Mỹ ra Hán-Việt lại có nhiều điểm không phù hợp với quan điểm, chính kiến triều Nguyễn, nhất là bức thư không hợp thể thức ngoại giao. Trong thư không ghi rõ danh hiệu vị Hoàng đế và quốc hiệu nước Đại Nam, nên Vua Minh Mạng mới châu phê trên phiếu tấu của phái đoàn ta là “Bất tất đầu đệ”, có nghĩa là không cần đệ quốc thư lên ngự lãm. Tuy nhiên, Vua Minh Mạng cũng sai quyền Lãnh Thương Bạc, cơ quan ngoại giao của ta thời xưa, tự cho phái đoàn Mỹ biết rằng Vua ta không làm trở ngại gì về việc giao thương, nhưng phải tuân theo luật pháp của Đại Nam. Sau đó, phái đoàn Mỹ tiếp tục hành trình sang Thái Lan.
Dù xung quanh sự kiện ngoại giao này có nhiều bài viết với nhiều ý kiến khác nhau của các nhà sử học nước ta, song sự kiện này cũng cho thấy Mỹ đã quan tâm đến Việt Nam khá sớm.
Nguyễn Nhân