“Xứ Đông Dương” – góc nhìn mới về lịch sử Việt Nam

Cuốn sách “Xứ Đông Dương”do NXB Alpha Books xuất bản.. (Ảnh: Alpha Books)

Sau hơn hai tháng gây quỹ và thực hiện các khâu xuất bản, Nhà xuất bản Alpha Books vừa cho ra mắt cuốn sách “Xứ Đông Dương” (tên tiếng Pháp: L'Indo-Chine française: Souvenirs) của Paul Doumer - Toàn quyền Đông Dương, giai đoạn từ năm 1897 đến năm 1902.

“Xứ Đông Dương” là một cuốn sách đặc biệt bởi tác giả là một người Pháp, từng là Toàn quyền ở Đông Dương (1897-1902) và sau này trở thành Tổng thống Pháp (1931-1932).

Không chỉ là một nhà cầm quyền, Paul Doumer còn là một học giả, một nhà kỹ trị, một chính trị gia đầy tham vọng muốn biến Đông Dương trở thành một nước Pháp ở Viễn Đông.

Vốn là người đã cai quản cả Đông Dương và từng giữ một chức vụ quan trọng như Bộ trưởng Tài chính của Pháp và sau này từng làm Chủ tịch Hạ viện, rồi Chủ tịch Thượng viện Pháp nên những suy nghĩ và đánh giá của ông sẽ tạo được sự tin tưởng với người đọc về sự sâu sắc, rất khác với nhiều tác giả khác.

Không chỉ dừng lại ở việc ghi chép về người thật - việc thật, tác giả còn thể hiện rõ tầm nhìn xây dựng và phát triển quốc gia trong bối cảnh xứ Đông Dương nhưng cũng trong viễn cảnh chung của cộng đồng nước Pháp.

Ngay ở Lời mở đầu, tác giả đã phân tích tường tận bối cảnh – có thể nói rất phức tạp – dẫn đến việc ông được bổ nhiệm làm Toàn quyền Đông Dương. Đó là cuộc tranh cãi quyết liệt, thể hiện sự chia rẽ sâu sắc trong chính giới Pháp liên quan đến câu hỏi liệu hệ thống thuộc địa Pháp nói chung và xứ Đông Dương nói riêng có lợi ích gì đối với chính quốc hay không, trong khi nước Pháp luôn phải trợ cấp cho xứ sở này? Bản thân ông Doumer là một trong những người ủng hộ nhiệt thành sự gắn bó của Pháp với hệ thống thuộc địa. Hơn hết, ông là ứng cử viên lý tưởng được mọi phe phái chấp nhận.

Trên thực tế, Paul Doumer -, người rất am hiểu về Đông Dương vì từng là báo cáo viên về ngân sách cho các xứ thuộc địa tại Nghị viện Pháp, được cả giới chính trị lẫn thuộc địa nhìn nhận là “người cần có tại đó” và “không thể không được trao chính quyền Đông Dương” và xây dựng nên một bộ máy thống trị của Pháp, phục vụ cho công cuộc khai thác thuộc địa lần nhứ nhất tại Đông Dương.

Cuốn sách được chia làm bảy chương. Chương I - Từ Paris đến Sài Gòn, ghi lại hành trình đi nhậm chức của ông. Ở mỗi xứ sở ông dừng chân, từ Ai Cập đến Singapore qua Ấn Độ, Ceylon, tác giả đều đưa ra những đánh giá mang tính địa-chính trị vào cuối thế kỷ XIX. 

Các chương II, III, IV, V, VI với tiêu đề là những địa danh, lần lượt là: Tổng quan về Đông Dương, Nam Kỳ, Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Cao Miên và Ai Lao, vừa được viết theo lối hành văn hồi ký, vừa chứa đựng những kiến thức về lịch sử, địa lý, thiên nhiên, con người, văn hóa của xứ Đông Dương. 

Qua những trang sách này, bạn đọc sẽ thấy tác giả là một người quan sát rất tinh tế và có khả năng dẫn chuyện hết sức cuốn hút. Dõi theo ngòi bút của ông, ta có cảm giác được du ngoạn qua các vùng miền khác nhau mang bản sắc riêng và đầy sống động, cũng như mặt trái của xứ Đông Dương cuối thế kỷ XIX.

Chương VII được đặt tên một cách kiêu hãnh “Sự trỗi dậy của Đông Dương” là bản tổng kết về sứ mệnh Toàn quyền Đông Dương của tác giả. Theo đó ông tự nhận đã tạo ra “một nền hòa bình vững chắc”, “một bộ máy chính trị và hành chính hợp lý, nền tài chính vững mạnh, cùng một hệ thống giao thông cơ bản”.

Đánh giá về “Xứ Đông Dương”, PGS. TS. Dương Văn Quảng, Nguyên Giám đốc Học viện Ngoại giao, từng là Công sứ Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp khẳng định, cuốn hồi ký đã tái hiện lại một giai đoạn lịch sử Việt Nam dưới góc nhìn mới mẻ. “Đọc hết cuốn sách, bạn sẽ thấy nội dung của nó rất hấp dẫn, vượt xa khỏi thể loại hồi ký vì trước tiên, cuốn sách đã tạo cho tác giả một cơ hội lý tưởng để đưa ra những nhận xét, đánh giá, thậm chí cả lời khuyên mang đậm nhãn quan chiến lược về nhiều lĩnh vực của một chính trị gia, một nhà quản lý đầy kinh nghiệm và có nhận thức sâu sắc về thời cuộc” – TS. Dương Văn Quảng viết trong lời tựa.

Theo Nhà văn – dịch giả Nguyễn Xuân Khánh, “Xứ Đông Dương” còn quý hơn cả một cuốn sách tham khảo thông thường, vì nó là một cuốn sách có thể nói là hiếm hoi của người Pháp, viết về thời kỳ xây dựng thuộc địa, thời kỳ kinh tế thuộc địa.

“Vì là một cuốn hồi ký nên cuốn sách khá hấp dẫn. Tôi đã đọc nó, say mê như đọc một cuốn tiểu thuyết. Tác giả, với hành văn đẹp đẽ giàu hình ảnh, đã khắc họa khá chân thực và sinh động chân dung của vua Thành Thái, vua Norodom, tổng đốc Trần Bá Lộc… cũng như giúp cho độc giả dễ dàng hình dung bối cảnh Đông Dương ngày ấy, địa hình, khí hậu, sản vật và con người”, ông nhận xét.

Được biết, đây là cuốn sách đầu tiên Nhà xuất bản Alpha Books cho thử nghiệm ý tưởng gây quỹ xuất bản, bán sách trước khi in. Hết thời điểm tiếp nhận việc đóng góp, quỹ đã nhận được sự đóng góp của 311 người qua trang Crobo.vn với tổng số tiền ủng hộ gần 170 triệu đồng. Bản in bìa mềm của cuốn sách sẽ được phát hành trên toàn quốc kể từ ngày 10/1/2016, với giá bìa là 199.000 đồng/cuốn.