Cuộc tranh cãi về quyền lợi cho các công dân EU ở Anh hậu Brexit đã diễn ra ngay cả trước khi các cuộc đàm phán Brexit chính thức bắt đầu.
Tuần tới, Chính phủ của Thủ tướng Anh Theresa May phải cố gắng lật ngược lại quyết định mà Thượng nghị viện Anh vừa bỏ phiếu thông qua yêu cầu Chính phủ phải sửa đổi dự luật Brexit nhằm đảm bảo cho các công dân EU sống ở Anh tiếp tục được đảm bảo quyền lợi của mình.
Ngày 5/3, quyết định của nghị viện đã tiếp tục gây sức ép lên bà May khi kêu gọi bà đơn phương đảm bảo quyền lợi cho những người lao động EU ở Anh. Còn nữ Thủ tướng cương quyết rằng bà ủng hộ quyền lợi của các công dân EU đã ở Anh được giữ nguyên sau Brexit song chỉ khi có một thỏa thuận cũng đảm bảo quyền lợi cho những người Anh đang sinh sống ở các nước khác thuộc EU.
Ngay cả khi tất cả các bên nhất trí ủng hộ quyền lợi cho những công dân EU ở lại Anh, bất cứ việc dàn xếp nào nhằm bảo toàn tất cả các quyền lợi mà các công dân EU được hưởng hiện nay cũng không hề đơn giản. Có 6 lý do dưới đây giải thích tại sao việc bảo đảm quyền lợi này lại phức tạp.
| Cuộc tuần hành ủng hộ người di cư và công dân EU tại London hồi tháng trước. (Nguồn: Getty Images) |
Chưa đạt thỏa thuận nào sau 2 năm đàm phán
Thủ tướng Anh Theresa May nói rằng bà thà không đạt được thỏa thuận nào còn hơn là đạt được một thỏa thuận tồi tệ. Các bộ trưởng đã được chỉ đạo chuẩn bị cho viễn cảnh không đạt được một sự dàn xếp tổng thể nào. Nếu điều này xảy ra, nó sẽ có ý nghĩa thế nào với hơn 4 triệu người có liên quan kể trên? Câu trả lời có thể phải chờ tới tận năm 2019.
Nhiều quyền của công dân EU sống ở nước ngoài được đảm bảo
Hiện nay, mọi công dân thuộc một quốc gia thành viên EU cũng được coi là một công dân EU. Và quyền của một công dân EU, bao gồm các quyền liên quan tới tự do đi lại, được bảo đảm theo luật EU. Một khi Anh rời EU, liệu luật của Anh có đảm bảo những quyền lợi tương tự hiện đang dựa trên các quy định của EU không?
Hoàn cảnh cuộc sống thay đổi theo thời gian. Ví dụ, liệu các công dân EU có được phép ở lại nếu họ phải đi về giữa các nơi làm việc hay họ có thể trở lại Anh sau một thời gian làm việc ở nơi khác hay không? Và phạm vi của thỏa thuận có bao gồm các sinh viên, những người đi theo và các thành viên khác trong gia đình (và cả các quyền lợi của họ nữa) hay không? Và nếu có tranh cãi, ai sẽ giải quyết?
Tất cả các câu hỏi này chưa được giải đáp.
Nguyên tắc không phân biệt
Trong nội bộ EU, không có bất kỳ phân biệt nào về quốc tịch giữa những người lao động thuộc các nước thành viên khác nhau. Điều này, nói chung, có nghĩa rằng tất cả công dân thuộc các nước thành viên đều được quyền ưu tiên ngang như công dân trong nước trong vấn đề việc làm.
Hiển nhiên là khi rời EU, một số quyền và nghĩa vụ đối với công dân EU sẽ không còn được áp dụng với Anh. Điều đó cũng có nghĩa là trong tương lai, Anh sẽ có sự phân biệt giữa các công dân Anh và EU, như đã đối xử với những người nhập cư không thuộc EU, trong một loạt các vấn đề (ví dụ quyền tiếp cận phúc lợi và các dịch vụ công chính).
Điều này có nguy cơ khiến 3 triệu công dân EU hiện đang ở Anh (và công dân Anh ở các nơi khác thuộc EU) rơi vào tình trạng bị cả hệ thống hiện nay cũng như tương lai bỏ rơi, và có khả năng bị mất cơ hội việc làm ở một số lĩnh vực trong tương lai.
Xác định quyền cư trú
Một lĩnh vực tranh cãi hiện đang gây ra những rắc rối là điều gì sẽ quyết định quyền cư trú. Hiện nay, miễn là không phải gánh nặng quá mức cho hệ thống hỗ trợ xã hội của quốc gia chủ nhà, các công dân EU có quyền được cư trú bất kỳ nơi nào thuộc EU.
Tranh cãi về quyền cư trú hiện đang diễn ra ở Anh. Trong số những người đăng ký, hơn 1/4 công dân EU đã bị bác đơn đăng ký thường trú, trong đó có nhiều người đã sống và làm việc ở Anh trong nhiều năm. Không như đa số các nước ở châu Âu, Anh không có hệ thống thẻ căn cước cung cấp các dữ liệu về mã số và tình trạng của các công dân EU ở Anh.
Hiện chưa rõ liệu các quyền tiếp tục được cư trú của các công dân EU đang ở Anh có được bảo đảm trong một thỏa thuận rời khỏi EU hay không, hay Chính phủ Anh sẽ muốn quyền này được quyết định thông qua việc phải hoàn thiện một bản đăng ký chứng nhận quyền cư trú dày tới 85 trang, và nếu vậy, điều gì sẽ xảy ra cho những người bị bác đơn?
Nếu các nước thành viên cố gắng để vấn đề này được coi là một phần trong thỏa thuận ra đi, thì giấy chứng nhận cư trú có thể vẫn phải khai báo như hiện thời đối với các công dân EU. Lúc đó vấn đề đặt ra là việc chứng nhận như vậy sẽ kéo dài được bao lâu? Vô thời hạn hay chỉ trong một vài năm? Nếu chỉ vài năm thì điều kiện nào sẽ được áp dụng khi làm mới? Và cơ chế tương lai nào sẽ được các nước EU khác trao đổi (thủ tục của nước Anh rõ ràng là sẽ nghiêm ngặt và rắc rối hơn so với một số nước EU khác)?
Trong báo cáo đưa ra ngày 5/3, Ủy ban về vấn đề rời EU của Hạ viện Anh đã đề nghị mẫu đơn 85 trang mà các công dân EU hiện đang bị yêu cầu điền thông tin để đăng ký thường trú ở Anh cần được rút gọn.
| Một thông điệp khiến các nhà chức trách suy ngẫm. (Nguồn: Getty Images) |
Vấn đề quyền lợi
Nhiều công dân EU đã làm việc ở Anh được một vài năm sẽ có được một số quyền lợi, như được nhận trợ cấp tương lai thông qua hệ thống phúc lợi của Anh và một khoản lương hưu. Khi Anh rời EU, các quy định điều chỉnh các quyền lợi này đối với những người tới từ EU chắc chắn sẽ thay đổi. Liệu tất cả các quyền đã có được trước đây có đảm bảo theo một quy chế khác không, cho dù nó có thể là gì?
Thời hạn để đạt được thỏa thuận ra đi
Chính phủ Anh vào một thời điểm nào đó sẽ công bố thời hạn cuối đối với các công dân EU sống ở Anh: một ngày cụ thể mà sau đó quyền ở lại của những người mới đến sẽ không được đảm bảo nữa. Hiện chưa rõ thời hạn đó là khi nào.
Cuối cùng, nếu không rõ thời hạn thì Anh và 27 chính phủ còn lại trong EU cũng sẽ cần quyết định hoặc thời hạn ra đi sẽ là không xác định, hoặc thống nhất sẽ chỉ kéo dài trong một số năm.