ASEAN 50 năm: Tổ chức hợp tác khu vực thành công, bền vững

50 năm trước, ngày 8/8/1967, Hiệp hội các quốc gia Ðông Nam Á (ASEAN) được thành lập trên cơ sở Tuyên bố Bangkok với 5 thành viên ban đầu gồm Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan nhằm tăng cường hợp tác kinh tế, văn hóa-xã hội giữa các nước thành viên, đồng thời tạo điều kiện để các nước hội nhập sâu hơn với các nền kinh tế khu vực và thế giới.

Với xu thế phát triển ưu việt, đến năm 1999, ASEAN đã nhanh chóng hội tụ đủ 10 thành viên sau khi lần lượt kết nạp thêm Brunei, Việt Nam, Lào, Myanmar và Campuchia, trong đó Việt Nam gia nhập ASEAN ngày 28/7/1995.

Bảo đảm môi trường hòa bình, an ninh trong khu vực

Qua 50 năm hình thành và phát triển với nhiều thăng trầm và thách thức, ngày nay, ASEAN được thế giới nhìn nhận như một tổ chức hợp tác khu vực toàn diện, một thực thể chính trị - kinh tế gắn kết và năng động góp phần thúc đẩy quá trình kết nối toàn cầu. ASEAN đã tạo lập được vai trò và vị thế quan trọng ở khu vực Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương với sức mạnh của tầm ảnh hưởng chính trị, kinh tế và văn hóa - xã hội.

Nói đến những thành công trong nửa thế kỷ qua của ASEAN, trước hết phải kể đến ASEAN là nhân tố quan trọng hàng đầu trong việc bảo đảm môi trường hòa bình, an ninh và hợp tác vì phát triển ở khu vực. Vai trò quan trọng này được thể hiện sinh động qua nỗ lực to lớn của ASEAN trong việc đẩy mạnh hợp tác chính trị - an ninh và xây dựng các quy tắc ứng xử, thông qua đó tăng cường hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, ngăn ngừa xung đột giữa các quốc gia ở khu vực.

ASEAN cũng đồng thời tạo dựng được quan hệ hợp tác nhiều mặt với những đối tác quan trọng trên thế giới, khởi xướng thành công và giữ vai trò chủ đạo trong một số khuôn khổ hợp tác khu vực, nhất là Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) - cơ chế khu vực duy nhất để đối thoại và hợp tác về các vấn đề chính trị - an ninh ở châu Á - Thái Bình Dương. Thông qua đó, ASEAN đã tạo điều kiện thuận lợi cho các đối tác quan trọng ngoài khu vực Đông Nam Á tham gia và đóng góp xây dựng vào việc xử lý những thách thức an ninh chung, góp phần củng cố hòa bình và an ninh ở khu vực.

Một điều dễ nhận thấy là ngày nay nhiều cường quốc trên thế giới đã quan tâm đặc biệt đến khu vực Đông Nam Á, tạo nên dòng chuyển dịch địa-chính trị mà ASEAN nằm ở vị trí trung tâm của khu vực đang định hình. Hiệp ước thân thiện và hợp tác (TAC) do ASEAN khởi xướng năm 1976, đến nay đã có tới 35 quốc gia ngoài khu vực ASEAN tham gia. Hiệp ước chính là nền tảng để ASEAN và các nước cùng nỗ lực thúc đẩy hòa bình và ổn định cho khu vực thông qua cơ chế đối thoại, sự tôn trọng và hợp tác giữa các thể chế.

Động lực tăng trưởng toàn cầu

ASEAN có vai trò động lực chính trong việc thúc đẩy hợp tác và liên kết khu vực ở Đông Á, nhất là về kinh tế - thương mại, thể hiện bằng việc khởi xướng và làm nòng cốt tạo dựng khuôn khổ phù hợp để thúc đẩy hợp tác Đông Á thông qua các cơ chế ASEAN và các đối tác, Cấp cao Đông Á (EAS)…

Ngoài ra, ASEAN còn là lực lượng sáng lập và đóng vai trò quan trọng trong các cơ chế hợp tác liên khu vực như Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương, thúc đẩy Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định kinh tế toàn diện giữa ASEAN với các đối tác lớn ở Đông Bắc Á cũng như thế giới.

Tăng trưởng kinh tế là một trong những thành công của ASEAN, góp phần tăng thu nhập và sự thịnh vượng của các quốc gia thành viên, đồng thời khiến ASEAN đã và đang trở thành một trong những động lực tăng trưởng toàn cầu.

Kinh tế toàn khối tăng trưởng trung bình khoảng 5%/năm. Trong bối cảnh kinh tế thế giới phục hồi chậm chạp, kinh tế ASEAN vẫn được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng khoảng 5%/năm trong thập kỷ tới, cao gần gấp đôi mức tăng trưởng trung bình của thế giới. Với tổng Sản phẩm quốc nội (GDP) năm 2016 đạt 2.554 tỷ USD, ASEAN đã vươn lên là nền kinh tế lớn thứ 6 trên thế giới.

Các chuyên gia kinh tế dự báo GDP của ASEAN sẽ đạt 4.700 tỷ USD vào năm 2020 và có tiềm năng trở thành nền kinh tế lớn thứ tư trên thế giới vào năm 2030. ASEAN cũng đã nhanh chóng trở thành bên tham gia chính vào chuỗi giá trị toàn cầu, vị thế và vai trò của khu vực trong thương mại toàn cầu ngày càng được củng cố.

Một dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển của ASEAN là sự hình thành Cộng đồng ASEAN vào ngày 31/12/2015 với 3 trụ cột gồm Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội. Dấu mốc này là một bước ngoặt tạo cho ASEAN những bước phát triển quan trọng khác. ASEAN bước vào giai đoạn phát triển mới vững vàng hơn, được nâng cao cả về hình thức và cấp độ hợp tác, là sự chuẩn bị nền tảng và khuôn khổ cho ASEAN xây dựng thành công một Cộng đồng ASEAN gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế và cùng chia sẻ trách nhiệm xã hội.

Đối phó hiệu quả với những thách thức mới

Tổng Thư ký ASEAN Lê Lương Minh khẳng định, ASEAN sau năm 2015 là một cộng đồng lấy con người làm trọng tâm, cộng đồng phát triển bền vững, một cộng đồng dựa trên luật lệ, có đủ năng lực tận dụng được những cơ hội mới và đối phó hiệu quả với những thách thức mới.

Trong 10 năm tới, cộng đồng ASEAN sẽ đóng vai trò lớn hơn, có tiếng nói lớn hơn trong các vấn đề khu vực và quốc tế. Sau hơn 1 năm từ khi hình thành Cộng đồng, ASEAN đã triển khai các biện pháp trong lộ trình tiếp tục xây dựng và củng cố cộng đồng trên cả ba trụ cột, đồng thời thông qua và đi vào triển khai Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN đến năm 2025 cũng như các kế hoạch hành động giai đoạn 3 về sáng kiến hội nhập ASEAN.

Những yếu tố tạo nên vị thế và uy tín của ASEAN ngày nay chính là tinh thần đoàn kết, tôn trọng và hỗ trợ lẫn nhau, cùng quan tâm và kết hợp hài hòa giữa lợi ích quốc gia với lợi ích khu vực.

Tuy nhiên, bối cảnh thế giới có nhiều chuyển biến cũng đặt ra cho ASEAN những thách thức lớn, trong đó một trong những thách thức lớn nhất là vấn đề Biển Đông cùng sự gia tăng các hoạt động khủng bố và tư tưởng cực đoan, đặc biệt là việc tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng đang chuyển dần hoạt động sang khu vực Đông Nam Á.

Ngoài ra, trong bối cảnh ASEAN sẽ mở rộng quan hệ đối ngoại để đóng một vai trò lớn hơn tại các diễn đàn khu vực, thì nhiều đối tác chính và quan trọng của ASEAN đang trở lại hoặc trỗi dậy tư tưởng dân tộc cực đoan cũng như chủ nghĩa dân túy. Điều này cũng đòi hỏi ASEAN phải có những nỗ lực để đa dạng hóa quan hệ đối ngoại.

Có thể khẳng định rằng, 50 năm qua là một quá trình phát triển năng động và toàn diện của ASEAN với những thành công và dấu ấn đậm nét. Bước vào giai đoạn mới, ASEAN cần tiếp tục tăng cường hợp tác, xây dựng lòng tin chiến lược để củng cố, nâng cao vị thế của một tổ chức hợp tác khu vực gắn kết đồng thời đóng góp tích cực vào hòa bình và ổn định trong khu vực cũng như trên thế giới.