ASEAN-Trung Quốc bắt tay nâng tầm hợp tác thương mại điện tử xuyên biên giới

Trong những năm gần đây, thương mại điện tử xuyên biên giới (CBEC) đã trở thành một hình thức phổ biến của thương mại kỹ thuật số. Đại dịch Covid-19 đã làm nổi bật thêm các ưu điểm của CBEC như một mô hình thương mại ít tiếp xúc vật lý, đồng thời tạo ra một bước đệm chống lại các tác động tiêu cực của đại dịch trong các lĩnh vực như giao thông vận tải.

Theo Liên minh Bưu chính thế giới (Universal Post Union), doanh số thương mại điện tử bán lẻ toàn cầu đạt 4,9 nghìn tỷ USD vào năm 2021, tăng 17% so với cùng kỳ năm 2020. Tốc độ tăng trưởng này cao gấp đôi mức trung bình toàn cầu và mức tăng dự kiến ​​9% mỗi năm cho giai đoạn 2021-2023.

Năm 2020, các nền kinh tế châu Á-Thái Bình Dương chiếm 53,6% thị trường CBEC toàn cầu, với tổng sản lượng bán đạt 450 tỷ USD.

Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, từ năm 2016-2020, thị trường thương mại điện tử của nước này đã tăng trưởng với tốc độ hằng năm 9,3%, từ 26,1 nghìn tỷ NDT (3,87 nghìn tỷ USD) lên 37,21 nghìn tỷ NDT (5,52 nghìn tỷ USD).

Trong năm 2020 và 2021, CBEC của Trung Quốc ghi nhận khối lượng xuất nhập khẩu lần lượt là 1,69 nghìn tỷ NDT (250,96 tỷ USD) và 1,92 nghìn tỷ NDT (285,12 tỷ USD), với mức tăng trưởng hằng năm lần lượt là 31,1% và 18,6%. CBEC chiếm hơn 5% tổng thương mại hàng hóa quốc tế của nước này.

Trong số các thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia và Việt Nam đã chứng kiến ​​thị trường CBEC tăng lên khoảng 60 tỷ USD vào năm 2020.

Một nghiên cứu của China International Capital Corp. ước tính rằng, nhờ tỷ lệ thâm nhập ngày càng tăng, thị trường thương mại điện tử Đông Nam Á sẽ bùng nổ với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm 35%, từ 39 tỷ USD năm 2019 lên 233 tỷ USD năm 2025. Các nền tảng thương mại điện tử lớn như Shopee, Lazada và Tokopedia đã xuất hiện trong khu vực.

Hợp tác giữa Trung Quốc và ASEAN cũng đã đạt được những kết quả tích cực. Quý đầu tiên của năm 2022, CBEC của Trung Quốc sang các nước ASEAN ghi nhận mức tăng trưởng 98,5% so với cùng kỳ năm trước.

Tăng trưởng trong đại dịch

Trong những năm gần đây, Trung Quốc và ASEAN đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của nhau.

Một số dự án cơ sở hạ tầng lớn, chẳng hạn như Đường sắt Trung Quốc-Lào, đã tăng cường kết nối Trung Quốc-ASEAN và tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại xuyên biên giới.

Ngoài ra, vào cuối năm 2018, chính phủ Trung Quốc đã hợp lý hóa các chính sách pháp lý liên quan đến CBEC và giảm thuế suất đối với các sản phẩm nhập khẩu qua CBEC xuống 9,1%.

Hiệp định ASEAN về Thương mại điện tử (ASEAN Agreement on Electronic Commerce) có hiệu lực vào tháng 12/2021, tập trung vào các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng thông tin và viễn thông, khuôn khổ pháp lý và quy định, thanh toán, bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến, an ninh mạng và hậu cần.

Để hỗ trợ sự phát triển của các nền tảng thương mại điện tử, các nước ASEAN đã tăng cường nỗ lực ngăn chặn các hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trên mạng.

Tính đến tháng 12/2021, với dân số 1,032 tỷ người, Trung Quốc có tỷ lệ người dân sử dụng Internet đạt 73%.

Các nền kinh tế ASEAN, bao gồm Singapore, Malaysia và Thái Lan, cũng đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng viễn thông. Tính đến tháng 6/2021, tỷ lệ sử dụng Internet ở Brunei, Singapore, Malaysia, Thái Lan và Philippines đều vượt quá 80%.

Các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán có ảnh hưởng toàn cầu hoặc khu vực cũng đã xuất hiện ở Trung Quốc và ASEAN.

Theo Chỉ số RCEP (Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực) về Dịch vụ thanh toán xuyên biên giới cho thương mại kỹ thuật số, do Đại học Chiết Giang và viện nghiên cứu của công ty fintech Trung Quốc Ant Group đồng phát hành, khu vực châu Á-Thái Bình Dương hiện đã cải thiện đáng kể khả năng tiếp cận thanh toán các dịch vụ cho CBEC, mang tính bao trùm hơn nhiều.

Nhờ CBEC, các công ty nhỏ và siêu nhỏ trước đây bị thiệt thòi trong thương mại quốc tế nay có thể tham gia trực tiếp vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tăng cường hợp tác

Các biện pháp chính sách được thực hiện ở cả Trung Quốc và ASEAN sẽ góp phần hỗ trợ các thực thể và doanh nghiệp thương mại điện tử phát triển. Trung Quốc cam kết đẩy nhanh sự phát triển của các mô hình kinh doanh mới cho thương mại quốc tế, phát huy tối đa vai trò của CBEC và hỗ trợ xây dựng một số kho hàng ở nước ngoài.

Vào tháng 6/2022, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (tức Ngân hàng trung ương) đã ban hành một chính sách nhằm tăng cường hỗ trợ các hình thức ngoại thương mới và cải thiện chính sách thanh toán bằng đồng NDT đối với CBEC và các mô hình thương mại quốc tế khác.

Ngoài ra, các chính sách mới được áp dụng trong các nền kinh tế ASEAN, cùng với Hiệp định ASEAN về Thương mại điện tử, sẽ tạo động lực mới cho sự phát triển của các giao dịch thương mại điện tử trong nước và xuyên biên giới.

Hơn nữa, “nền kinh tế trực tuyến”, vốn đã phát triển trong thời kỳ đại dịch, có thể thay đổi bối cảnh kinh doanh bán lẻ và ngày càng hướng người tiêu dùng sử dụng các nền tảng mua sắm trực tuyến.

Một nghiên cứu về mua sắm trực tuyến ở 6 quốc gia ASEAN, gồm Việt Nam, Thái Lan, Philippines, Malaysia, Singapore và Indonesia, cho thấy, 94% người tiêu dùng sẽ tiếp tục duy trì thói quen mua sắm trực tuyến. Xu hướng này cũng mang lại cơ hội kinh doanh mới cho các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và những cá nhân kinh doanh tự do.

Việc RCEP có hiệu lực cũng sẽ giảm chi phí xuất nhập khẩu cho các công ty CBEC và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích hợp chuỗi cung ứng và giá trị trong khu vực.

Chương 12 của Hiệp định RCEP về Thương mại Điện tử quy định, mỗi bên, nếu thích hợp, sẽ làm việc cùng nhau để hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ vượt qua những trở ngại trong việc sử dụng thương mại điện tử.

Chương này cũng bao gồm các quy định về bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến, bảo vệ thông tin cá nhân, phù hợp với xu hướng quản trị kỹ thuật số toàn cầu và là minh chứng cho việc RCEP tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế cao.

Đặc biệt, chương này bao gồm một phần về thúc đẩy CBEC, điều này tạo thuận lợi cho sự phát triển của ngành ở các nước thành viên.

Thách thức phía trước

Covid-19, xung đột Nga-Ukraine đang diễn ra và lạm phát toàn cầu gia tăng đã ảnh hưởng đến chi phí và thời gian hậu cần. Ví dụ, tỷ lệ vận chuyển bưu kiện toàn cầu đã tăng hơn 40% từ năm 2020 đến năm 2022.

Ở nhiều nước vẫn có sự không chắc chắn về chính sách liên quan đến thương mại kỹ thuật số và CBEC. Tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 của Tổ chức Thương mại thế giới gần đây, các nền kinh tế thành viên đã đạt được thỏa thuận gia hạn lệnh tạm hoãn áp dụng thuế đối với thương mại điện tử.

Các nước đang phát triển như Ấn Độ, Indonesia và Nam Phi lập luận rằng, những người hưởng lợi chính là các nước tiên tiến về kỹ thuật số và các nền tảng kỹ thuật số quốc tế lớn, và hậu quả là các nền kinh tế đang phát triển bị thiệt hại lên tới hàng tỷ USD tiền thuế.

Một số nước ASEAN đang theo dõi sát sao giải pháp hai trụ cột của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) về cải cách thuế quốc tế sẽ được thực hiện như thế nào để quyết định xem có đánh thuế kỹ thuật số hay không.

Gói hai trụ cột - kết quả của các cuộc đàm phán trong gần một thập niên qua - nhằm đảm bảo các doanh nghiệp đa quốc gia lớn phải nộp thuế tại nơi họ hoạt động và kiếm được lợi nhuận.

Sự khác biệt giữa cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, nguồn nhân lực và tiêu chuẩn kỹ thuật số ở các quốc gia và khu vực có thể hạn chế sự phát triển của CBEC.

Một số khối thương mại khác, chẳng hạn như Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương do Mỹ đề xuất, được sinh ra chủ yếu từ các cân nhắc về địa chính trị, cần tìm sự hiệp đồng với các thỏa thuận khác trong các tiêu chuẩn và quy tắc thương mại kỹ thuật số hơn là cho phép phân mảnh hoặc chặn truy cập kỹ thuật số.

Do đó, Trung Quốc cần làm việc cùng với không chỉ các thành viên ASEAN, mà còn với các thành viên khác của Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, để tăng cường hơn nữa kết nối kỹ thuật số, tạo điều kiện cho người dân thu được lợi ích từ sự phát triển và hợp tác CBEC trong thời kỳ hậu Covid-19.