ASEAN trước CMCN 4.0: Cơ hội trong tầm tay

Tụt hậu hay phát triển?

Thông qua các lĩnh vực như trí thông minh nhân tạo, robot, phân tích dữ liệu và công nghệ năng lượng sạch, có thể nhận thấy công nghệ đang nhanh chóng định hình lại cuộc sống hàng ngày, công việc kinh doanh cũng như nền kinh tế của chúng ta.

Trong thời kỳ hội nhập quốc tế sâu rộng, cuộc CMCN 4.0 buộc các quốc gia phải chuẩn bị sẵn sàng để ứng phó với những thay đổi. Trong bối cảnh đó, các nước ASEAN nên tập trung đặc biệt vào nền kinh tế kỹ thuật số với việc chú trọng vào phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng công đã có sẵn và phát triển nguồn nhân lực có chất lượng.

CMCN 4.0 sử dụng các hệ thống không gian mạng, bao gồm các mạng lưới cảm biến, máy móc và các hệ thống công nghệ thông tin trực tuyến. Những hệ thống tinh vi này là “chìa khóa” tăng năng suất, hiệu quả lao động ở mức độ cao và đang làm thay đổi châu Á. Trung Quốc hiện đang dẫn đầu thế giới về thương mại điện tử. Ấn Độ cũng đã có Bangalore - Thung lũng Silicon thứ hai trên thế giới của riêng mình.

Để tồn tại trong cuộc cạnh tranh toàn cầu, đòi hỏi các nước ASEAN phải chuẩn bị nền tảng kỹ thuật số thích ứng để đón đầu các làn sóng từ CMCN 4.0.

Theo một điều tra của GoogleTemasek vào năm 2016, 260 triệu người dân trong khu vực ASEAN đã sử dụng internet thường xuyên. Dự kiến đến năm 2020, lượt truy cập sẽ tăng lên 480 triệu. Mức độ thâm nhập internet ngày càng tăng của người dân Hiệp hội tạo bước đệm vững chắc cho việc nắm bắt CMCN 4.0.

Với tốc độ tăng trưởng GDP đạt 4,9% năm 2016, ASEAN  là một trong những khu vực kinh tế lớn nhất trên thế giới. Về dân số, ASEAN có hơn 600 triệu dân với hơn 65 % đang ở độ tuổi lao động. Tất cả những yếu tố này đã làm tăng nhu cầu về các phương tiện truyền thông trực tuyến, du lịch và dịch vụ thương mại điện tử. Vào năm 2015, tổng giá trị của các dịch vụ này trong khu vực là 31 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng gấp 6,5 lần vào năm 2025. Vì vậy, nếu không nắm được CMCN 4.0, ASEAN sẽ tụt hậu.

Thách thức từ CMCN 4.0 đã được thảo luận tại nhiều cuộc họp trong khuôn khổ của ASEAN và gần đây nhất nó cũng đã được đưa ra thảo luận tại Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) về ASEAN ở Campuchia vào giữa tháng 5/2017 với sự tham dự của nhiều lãnh đạo cấp cao các nước Đông Nam Á.

Trong bài viết gửi đến diễn đàn WEF ASEAN, bà Shirley Santoso, chuyên gia cấp cao của Công ty tư vấn toàn cầu AT Kearney, cho rằng mỗi cuộc chuyển đổi cách mạng công nghiệp đều đặt ra yêu cầu phải thay đổi kỹ năng để đáp ứng điều kiện làm việc mới và CMCN 4.0 cũng không phải ngoại lệ.

“Những cuộc cách mạng trước được xem là cơ hội mở ra tăng trưởng và tạo thêm công ăn việc làm, nhưng CMCN 4.0 gây lo ngại có thể làm mất nhiều việc làm và dẫn đến tỉ lệ thất nghiệp tăng cao” - bà Shirley Santoso viết. Bà Santoso thẳng thắn chỉ ra rằng, các quốc gia ASEAN cho đến nay vẫn chưa bắt kịp cuộc cách mạng này và thực sự là một vấn đề khi Trung Quốc, một công xưởng của thế giới, đã có kế hoạch rõ ràng.

Gần đây, Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cảnh báo Việt Nam, Indonesia và Campuchia đang chứng kiến số lượng lao động cao nhất từ trước đến nay bị đe dọa bởi tự động hóa. “Đơn cử như ngành sản xuất ô tô. ASEAN là nhà sản xuất ôtô lớn thứ 7 thế giới, với hơn 800.000 lao động được sử dụng, trong đó một phần lớn là những lao động kỹ năng thấp, những người bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi tự động hóa” - bà Santoso viết.

Chung tay hành động

Để đối phó với những thách thức mà CMCN 4.0 đặt ra, chính phủ các quốc gia ASEAN phải xây dựng các khung pháp lý phù hợp và riêng biệt.

Các chính phủ cũng cần phát triển các hệ thống công nghệ thông tin và truyền thông cần thiết cho việc tham gia vào mô hình mới. Việc sử dụng mô hình đối tác công - tư (PPP) để thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin truyền thông cũng rất quan trọng. Điển hình, Malaysia đã thiết lập một mô hình PPP để phát triển mạng băng thông rộng tốc độ cao trên toàn quốc, trong khi Singapore đã thành lập một hệ thống cung cấp wifi công cộng miễn phí. Thái Lan cũng đã sử dụng một mô hình PPP theo hình thức xây dựng – chuyển giao – vận hành (BTO) để mở rộng dịch vụ điện thoại cố định. Các mô hình PPP của ASEAN cho phát triển công nghệ thông tin là một phần không thể tách rời của Bản Kế hoạch Công nghệ Truyền thông ASEAN năm 2015.

Trước những thách thức liên quan đến nguồn lực, các chính phủ có thể khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân bằng cách hỗ trợ các ngành công nghiệp kỹ thuật số trong nước thông qua việc cung cấp không gian làm việc chung, cải tiến hệ thống giáo dục đại học, đào tạo. Các chính phủ cũng có thể hỗ trợ thúc đẩy các doanh nghiệp mới thành lập bằng các khoản vay thông qua các ngân hàng, vốn liên doanh và các hệ thống tài trợ khác.

Bên cạnh đó, các nhà hoạch định chính sách cần phải đảm bảo độ phủ của internet thông qua cải thiện và đầu tư vào hệ thống cơ sở hạ tầng công nghệ ở những khu vực nông thôn, đồng thời thực hiện các dịch vụ điện tử chính phủ nhằm thúc đẩy nhận thức người dân về lợi ích của một nền kinh tế số và giúp các doanh nghiệp nhỏ hưởng lợi từ tiếp cận thông tin, thị trường mới.

Những nỗ lực này có thể được tối ưu hóa bằng thông qua các mô hình hợp tác. Các sáng kiến trước đó, như Kế hoạch tổng thể ICT ASEAN 2015, đã được xây dựng để thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực này. Kế hoạch tổng thể ICT ASEAN 2020 hiện tại tập trung nhiều hơn vào các vấn đề thực tiễn, bao gồm việc áp dụng các hệ thống công nghệ thông tin truyền thông bền vững, thân thiện với môi trường, sự phát triển của các thành phố thông minh, tạo thuận lợi cho đầu tư, các hệ thống dữ liệu mở, an ninh mạng,…

Thông qua hội nhập khu vực, các thành viên ASEAN có thể chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau để giải quyết những thách thức đang hạn chế sự phát triển. Nếu khu vực tập trung hơn nữa vào việc hỗ trợ hệ sinh thái cho nền kinh tế số, đồng thời thu hút nhân tài thông qua hợp tác, các quốc gia ASEAN sẽ được hưởng lợi trọn vẹn từ CMCN 4.0.