Bí mật trong căn nhà gỗ ở ngoại ô London

Thực ra, ngôi nhà kín đáo này, dưới vỏ bọc một hiệu sách cổ, là điểm hoạt động của nhóm điệp viên Liên Xô đã xâm nhập vào trung tâm của một cơ sở nghiên cứu có độ nhạy cảm cao của Chính phủ Anh. Nhóm này còn liên kết với các điệp viên Liên Xô ở Mỹ để thu thập bí mật nguyên tử.

Hồi ức người hàng xóm

Search Gay còn nhớ như in những gì đã xảy ra khi cô 15 tuổi. Hồi đó, Ruislip là nơi hoang vu nhất của vùng ngoại ô London. Trong ấn tượng của Gay, Helen Kroger thường nói to và có thói quen huýt sáo bằng hai ngón tay suốt dọc đường Cranley Drive. Còn Peter Kroger là một người lịch sự, ham đọc sách, nhưng gia đình Search không nhìn thấy ông ta nhiều bằng người vợ Helen. “Bà ấy đến nhà chúng tôi hầu như vào các ngày thường trong tuần để trò chuyện với mẹ tôi”, Search nói. “Nhưng chúng tôi không bao giờ gặp bà ấy vào cuối tuần”. Chỉ sau này, Search mới biết tại sao gia đình Kroger không xuất hiện vào cuối tuần - đó là lúc người đàn ông tên Gordon Lonsdale "ghé thăm" họ. Helen Kroger có một chiếc máy ảnh lớn và đắt tiền - điều hiếm có trong những năm 1950 ở Anh. "Bà ấy hay nói: 'Cuộn phim sắp hết, vì vậy chỉ chụp được vài cái thôi'. Điều buồn cười là bà ấy chụp rất xấu - ảnh hoặc sẽ mất đầu hoặc chỉ thấy chân”, Search kể lại ấn tượng của cô về Helen Kroger với BBC.

Ngày 5/11/1960, điện thoại nhà Search vang lên, Đơn vị đặc biệt của Cảnh sát Anh gọi. Họ muốn đến và nói chuyện với bố mẹ Search. “Họ yêu cầu chúng tôi không được nói với bất cứ ai về việc họ đã tiếp cận chúng tôi", Search nhớ lại. Các nhân viên thuộc Đơn vị đặc biệt đến và đưa cho gia đình Search một bức ảnh của Gordon Lonsdale và hỏi họ có gặp ông ta không. Sau đó, họ sử dụng phòng ngủ của Search trên tầng hai để quan sát mọi động tĩnh quanh ngôi nhà bên kia phố.

Một sáng Chủ nhật, cửa trước ngôi nhà số 45 mở, Gordon Lonsdale xuất hiện, quan sát xung quanh, rồi nhanh chóng biến mất dưới lối đi bộ. Những ngày sau đó, các nữ nhân viên điều tra của Cơ quan An ninh Vương quốc Anh (MI5) đến nhà Search. MI5 thấy rằng việc các nam nhân viên ở trong nhà Search khi chỉ có một mình mẹ cô dễ gây sự chú ý. Có lần, nhân viên MI5 nghe thấy tiếng cửa sau lạch cạch, họ nhận ra Helen đến nhà Search, họ lao vào phòng tắm ở tầng dưới, nhưng một trong số họ lại để quên túi xách trên sàn. Mẹ Search đã nhìn thấy chiếc túi đúng lúc và nói với Helen: “Con gái tôi, con bé chẳng bao giờ để đồ đạc gọn gàng!”. Ban đầu, bố mẹ Search không biết gia đình Kroger là một phần quan trọng trong cuộc điều tra của MI5. Dần dần, MI5 cho bố mẹ cô thấy Peter và Helen không phải là những người như họ đã nói.

Lần theo dấu vết

Peter và Helen Kroger có tên thật là Morris và Lona Cohen, đều sinh ra tại Mỹ. Họ là hai trong số năm điệp viên nổi tiếng thuộc Nhóm điệp viên Portland (Portland Spy Ring) của Liên Xô hoạt động ở Anh trong những năm sau chiến tranh.

Theo Politico, việc phát hiện ra nhóm điệp viên lớn này vào đầu những năm 1960 đã gióng lên hồi chuông báo động ở khắp các nước phương Tây. Không giống như trường hợp các điệp viên Liên Xô thời hậu chiến tranh mà MI5 đã điều tra tại Anh trước đây, Nhóm Portland không hoạt động dưới vỏ bọc ở cơ quan ngoại giao, còn gọi là điệp viên chính thức. Thay vào đó, nhóm này cho thấy Liên Xô rất thành công trong việc xây dựng các điệp viên không chính thức, hoạt động với tên và quốc tịch giả.

Tháng 4/1960, Cơ quan tình báo Trung ương Mỹ (CIA) nhận được thông tin từ điệp viên hai mang Michal Goleniewski, bí danh “Sniper” (Kẻ bắn tỉa). Sniper là một trong những chỉ huy của tình báo Ba Lan, làm điệp viên cho Liên Xô, nhưng sau này đào ngũ sang Mỹ. Sniper tiết lộ tình báo Ba Lan đã tuyển dụng một điệp viên từng là thành viên của Hải quân Hoàng gia Anh trong Thế chiến II. Tuy nhiên, sau này, ông ta đã phục vụ cho Cơ quan tình báo Liên Xô (KGB).

CIA chuyển thông tin mà Sniper cung cấp cho MI5. Đối tượng tình nghi đầu tiên nhanh chóng được xác định là Harry Houghton - nhân viên thuộc Cơ sở thực nghiệm dưới nước của Vương quốc Anh (UDE) tại thành phố Portland (tên của nhóm điệp viên xuất phát từ đây). Trước đó, từ năm 1956, MI5 đã nhận được những thông tin cảnh báo về Houghton. Chính vợ của Houghton khẳng định chồng mình thường mang tài liệu mật của UDE về nhà, sau đó chuyển những tài liệu này tới London vào cuối tuần, thỉnh thoảng trở về với một khoản tiền lớn. Tuy nhiên, nhóm điều tra của MI5 đưa ra kết luận sai lầm rằng bà Houghton nói như vậy vì cuộc hôn nhân của họ đang gặp trục trặc.

Sau một thời gian bí mật điều tra, MI5 để mắt tới Ethel “Bunty” Gee - nhân tình của Houghton. Gee làm chung đơn vị với Houghton và được quyền tiếp cận thông tin mật nhiều hơn Houghton, trong đó có các thông tin về công nghệ dưới nước. Tháng 7/1960, các sĩ quan MI5 đi theo cặp tình nhân tới London và thấy họ gặp một người đàn ông, được gọi là “A” trong các báo cáo theo dõi ban đầu. Sau cuộc gặp gỡ với Houghton và Gee, “A” đã lái chiếc xe đăng ký dưới tên Gordon Lonsdale đi. MI5 nhanh chóng thu thập các thông tin về Lonsdale. Họ đặt một thiết bị nghe lén trong căn hộ của Lonsdale ở trung tâm London. Khi ấy, Lonsdale được nhiều người biết đến như là một tay chơi, một doanh nhân thành đạt.

Lonsdale thực ra là điệp viên KGB Konon Molody. Năm 1932, khi mới 10 tuổi, Molody được đưa đến sống cùng một người họ hàng ở California, Mỹ. Sau khi trở về Moscow và phục vụ cho Ủy ban An ninh nhân dân (NKVD) - tiền thân của KGB, Molody đến Canada, nơi ông được huấn luyện trở thành điệp viên không chính thức. Tại đây, Molody sử dụng hộ chiếu mang tên Gordon Lonsdale, sinh ra ở Canada nhưng di cư đến Liên Xô khi còn nhỏ. Với danh tính là Lonsdale, Molody đến London và lập nên nhóm điệp viên không chính thức thời hậu chiến tranh đầu tiên của KGB. Ông đã sử dụng các quỹ của KGB để thành lập công ty sản xuất kẹo cao su và máy hát tự động. Các công ty này ăn nên làm ra và Gordon Lonsdale trở thành tỷ phú.

Trong hiệu sách cổ

Dõi theo Lonsdale, MI5 nhận thấy ông thường đến nhà của vợ chồng Kroger để đọc và trao đổi sách nhưng thực ra là giao nhận các tài liệu mật. Tháng 1/1961, MI5 phối hợp với Đơn vị đặc biệt tiến hành bắt giữ Houghton, Gee và Lonsdale khi cả ba vừa rời khỏi một nhà hàng ở khu Picadilly của London. Trong túi xách của Gee có các đoạn phim, hình ảnh và tài liệu về một số vũ khí của Anh. Ngay sau đó, vợ chồng Kroger cũng bị bắt giữ tại nhà của họ. Lục soát ngôi nhà, MI5 tìm thấy nhiều thiết bị gián điệp như: bảy quyển hộ chiếu, các microdot (thiết bị lưu trữ dữ liệu siêu nhỏ thường dùng trong các hoạt động tình báo)… Các nhân viên điều tra còn tìm thấy bức thư bằng tiếng Nga được cuộn nhỏ và nhét trong một thỏi son môi, có nội dung liên lạc giữa Gordon Lonsdale với gia đình đang sinh sống ở Moscow. Vợ chồng Kroger được xác định là đội hỗ trợ kỹ thuật của Nhóm điệp viên Portland. Họ mã hóa tài liệu và giấu chúng trong các cuốn sách chuyển về Moscow. Năm ngày sau, MI5 phát hiện máy thu phát sóng vô tuyến tầm xa để liên lạc với Moscow, được giấu trong hầm dưới sàn nhà.

Theo điều tra của MI-5, từ năm 1955-1961, Nhóm Portland đã thu thập được một lượng lớn tài liệu, thông tin quan trọng về các chương trình chế tạo và thử nghiệm vũ khí mới của Anh bao gồm việc chế tạo máy bay ném bom tầm xa Cougar-1, các hệ thống radar dẫn đường cho máy bay tiêm kích đánh chặn, các tên lửa không-đối-không... Hải quân Hoàng gia Anh thì đánh giá thông tin tình báo mà Nhóm Portland chuyển về Moscow, trong đó có công nghệ sonar tiên tiến sử dụng trong tàu ngầm hạt nhân đầu tiên của Anh - Dreadnought, đã giúp Liên Xô sản xuất được thế hệ tàu ngầm mới chạy êm hơn.

Tại phiên xét xử ở London vào tháng 3/1961, cả năm điệp viên Portland đều bị kết án. Houghton và Gee bị tuyên phạt 15 năm tù giam, vợ chồng Kroger 20 năm và Lonsdale là 25 năm. Năm 1964, Lonsdale được trao đổi với Greville Wynne - điệp viên người Anh bị Liên Xô bắt giữ. Năm 1970, Houghton và Gee được trả tự do. Họ kết hôn một năm sau đó rồi chuyển đến sinh sống tại Australia. Năm 1969, Peter và Helen Kroger cũng được Liên Xô trao đổi với điệp viên Anh Gerald Broke. Về nước, họ được vinh danh là anh hùng và tham gia đào tạo điệp viên.