| Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif. (Nguồn: IRNA) |
Trong một động thái có thể rút ngắn tiến trình chế tạo bom hạt nhân, Iran tuyên bố mở rộng các hoạt động hạt nhân từ ngày 7/7, đi ngược lại Kế hoạch Hành động Chung Toàn diện (JCPOA). Như Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif tuyên bố, đây có thể là một phần trong chiến lược “chống lại sức ép” lớn hơn để xóa bỏ các giới hạn trừ phi các nước còn lại trong thỏa thuận đưa ra biện pháp “bù đắp” cho các lệnh trừng phạt của Mỹ.
Iran rút ngắn “thời gian chờ”
Trong báo cáo mới, Dự án Chính sách Iran tại Viện Do Thái vì An ninh Quốc gia Mỹ (JINSA) đã đánh giá về tác động của các động thái này với “thời gian chờ” (breakout time), thuật ngữ chỉ thời gian để sản xuất đủ nhiên liệu phân hạch dùng cho một vũ khí hạt nhân. Báo cáo cũng đánh giá tác động của các biện pháp khác mà Iran có thể tiến hành.
Tổng thống Rouhani tuyên bố Iran sẽ vượt ngưỡng làm giàu uranium ở mức thấp (LEU) và dự trữ nước nặng. Ông đặt ra thời hạn 60 ngày để châu Âu, Nga và Trung Quốc phải gỡ bỏ trừng phạt, nếu không Iran sẽ làm giàu LEU trên mức 3,67% và hủy bỏ bản thiết kế lại lò phản ứng nước nặng của nước này theo JCPOA. Việc đẩy nhanh dự trữ uranium có thể dần rút ngắn “thời gian chờ” của Iran, nhưng không phải ngay lập tức, từ khoảng 11 tháng xuống còn 7-8 tháng từ thời điểm này. Việc gia tăng dự trữ nước nặng sẽ không giúp thúc đẩy khả năng sản xuất plutoni dùng cho vũ khí của Iran, bởi họ chưa có lò phản ứng hoàn tất.
Tuy nhiên, Iran có thể có được bom hạt nhân trong thời gian sớm hơn khi thực hiện cam kết làm giàu uranium lên mức cao hơn. Việc làm giàu LEU từ mức 3,67% lên 90% để dùng cho vũ khí hạt nhân chỉ cần một nửa thời gian so với việc làm giàu lên mức 3,67% ở giai đoạn đầu.
| Iran đang đẩy nhanh việc làm giàu uranium. (Nguồn: BBC) |
Các lựa chọn khả thi nhất của Iran sẽ là cài đặt lại và vận hành các máy ly tâm bị phong tỏa theo JCPOA, bao gồm các máy có năng suất cao hơn các thiết bị đang được vận hành hiện nay, và khởi động lại việc làm giàu uranium tại Fordow. Dù chưa thể rút ngắn “thời gian chờ” một cách nhanh chóng, Iran có thể triển khai các máy lý tâm tối tân IR-6 và IR-8 vốn đang bị hạn chế sử dụng cho nghiên cứu và phát triển. Các động thái nêu trên có thể rút ngắn “thời gian” của Iran ngay lập tức, xuống khoảng 5-6 tháng, thay vì chỉ rút ngắn từ từ như các biện pháp được tuyên bố hôm 7/7. Song song với các biện pháp gia tăng làm giàu uranium, động thái sắp tới của Iran có thể là sản xuất plutoni. Chiến thuật rõ ràng nhất sẽ là đặt bản sao của đường ống dẫn nguyên liệu vào lõi của lò phản ứng nước nặng. Đồng thời, Iran có thể tái xử lý nhiên liệu đã sử dụng trong lò phản ứng, với vẻ bề ngoài là dùng cho mục đích y tế. Hành động như vậy - điều mà họ tiến hành trái phép trước đây - sẽ là dấu hiệu cho thấy ý định sản xuất plutoni một khi lò phản ứng chế tạo đủ nhiên liệu.
Để ngỏ khả năng Iran rút khỏi JCPOA
Càng nhiều hoạt động được tiến hành, thế giới càng có cơ hội phát hiện. Theo đó, Iran có thể ngừng thực thi biện pháp giám sát hạt nhân, hay thậm chí rút khỏi JCPOA hoặc Hiệp ước chống phổ biến hạt nhân (NPT).
Trên thực tế, việc Iran mô tả các hành động mới nhất của họ là nhằm gia tăng lợi thế đàm phán không thể làm lu mờ sự thật rằng các tham vọng hạt nhân của họ chưa bao giờ nhằm mục đích hòa bình. Thực tế này càng được nêu bật bởi những đe dọa rút khỏi NPT gần đây. Đối với Tehran, JCPOA chỉ nhằm đạt được gỡ bỏ trừng phạt và sự công nhận quốc tế cho chương trình hạt nhân của họ trong khi mở đường cho việc chế tạo bom hạt nhân.
Trong bối cảnh thỏa thuận hạt nhân sẽ đổ bể khi Iran tiến hành các động thái tiếp theo, Mỹ nên đưa ra lựa chọn của chính mình. Mỹ nên chuẩn bị cho các lựa chọn nhằm răn đe hoặc ngăn chặn Tehran đạt được khả năng chế tạo nguyên liệu dùng cho vũ khí hạt nhân mà không bị phát hiện. Các lựa chọn này bao gồm các kế hoạch khẩn cấp và các cuộc tập trận quân sự để vô hiệu hóa cơ sở hạt nhân và tên lửa của Iran, tăng cường tính sẵn sàng của quân đội Mỹ và phối hợp với các đồng minh khu vực để chống lại sự trả đũa của Iran.